Morgunblaðið - 19.07.1974, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. JULl 1974
Fa
jl «//,.!a
'AIAJm
BILALEIGA
CAR RENTAL
21190 21188
LOFTLEIÐIR
Æ BÍLALEIGAN
^IEYSIR
CAR RENTAL
24460
l' HVERJUM BÍL
PIO NEER
ÚTVARP OG STEREO
KASSETTUTÆKI
Bílaleiga
CAB BENTAL
Sendum
Cé* 41660 -42902
KjÆZDSnSBQSLA V/ JBBB
MMMUUW
■Tilboft
■ AKIÐ NÝJA
■■ HRINGVEGINN
Á SÉRST'O'KU
■ AFSLÁTTARVERÐI
Shodr
LEIGAH
CAR RENTAL
AUÐBREKKU 44, KÓPAV.
■fn * m ii ■
Til solu
Uppl. í síma 83447.
ÞflR ER EITTHUflfl
FVRIR flLLR
4i JWorgwnl)IíiÍJÍl>
Nýtt gildismat
vinstri manna
í framkvæmd
Óhætt er að segja, að þriggja
ára valdaferill vinstri stjðrnar-
innar hafi verið tfmi þverrandi
siðgæðis f fslenzkum stjðrnmál-
um. Öðru fremur hefur það ein-
kennt vinstri stjðrnina, að ráð-
herrarnir hafa skotið sér undan
ábyrgð á verkum sfnum.
Akvörðunin um hækkun vaxta
er skýrt dæmi þar um. Enginn
vafi leikur á þvf, að Seðlabank-
inn getur ekki tekið slfkar
ákvarðanir gegn vilja rfkis-
stjórnar á hverjum tfma. Ráð-
herrarnir láta sérlega fulltrúa
sfna f bankastjörn og bankaráði
ákveða hækkun vaxta, en lýsa
þvf svo opinberlega fyrir al-
menningi, að þetta sé gert f
harðri andstöðu við þá. Þetta er
enn eitt dæmið um siðleysi f
pölitfskum vinnubrögðum
vinstri aflanna.
SkoIIaleikur af þessu tagi er
raunar ekki nýr af nálinni. Þeg-
ar fulltrúar stjðrnflokkanna f
bankaráði Seðlabankans höfðu
samþykkt nýbyggingu bankans
við Arnarhðl, risu ráðherrarnir
upp hver á fætur öðrum og
sögðu þetta gert f andstöðu við
rfkisstjörnina. Og sfðan var þvf
bætt við, að ríkisstjórnin hefði
ekkert vald yfir Seðlabankan-
um. Broslegast af öllu var þð,
þegar Ólafur Jðhannesson, pró-
fessor f stjðrnlagafræði, lýsti
yfir þvf á Alþingi, að það væri
rétt lögskýring, að rfkisstjörnin
hefði ekkert yfir Seðlabankan-
um að segja!
Þá hefur verið upplýst, að
menntamálaráðherra hefur
með valdboði kveðið svo á um,
að enginn fái að stunda nám við
Háskðla tslands, nema hann
greiði framlag til málgagns
vinstri manna. Með þessu mðti
eru stúdentar skyldaðir til þess
að leggja nærri eina milljón
króna til eins af árððursblöðum
vinstri aflanna.
Lýðræðissinnaðir stúdentar
hafa gert kröfu til þess, að blað
þetta gæti ðhlutdrægni f frétta-
skrifum, meðan allir stúdentar
eru neyddir til þess að greiða
þetta fjárframlag. Þjððviljinn
hefur svarað þessari kröfu á
þann veg, að hér sé um að ræða
tilraun til þess að skerða mál-
frelsi vinstri manna!
Magnús Kjartansson hefur
farið sem ráðherra á kostnað
rfkisins á alþjððlegt þing og
lýst þeim sökum á hendur
einni helztu vinaþjðð tslend-
inga, að hún hafi hlutazt til um
innanrfkismálefni þjððarinnar.
Forsætisráðherra stendur upp
á Alþingi og segir þetta sak-
laust, þar sem engum hafði
dottið f hug, að maðurinn hafi
talað sem ráðherra. Og Lúðvfk
Jðsepsson er ber að marg-
földum ósannindum á Alþingi,
er hann reyndi að skjðta sér
undan ábyrgð á þvf að hafa
auðveldað austur-þýzkum ryk-
suguskipum rányrkju á Is-
landsmiðum.
Ef til vill hafa vinnubrögð af
þessu tagi verið einn þáttur f
þvf að efna það fyrirheit f
stjórnarsáttmálanum, þar sem
vinstri flokkarnir lýsa þvf, að
þeir vilji stuðla að nýju gildis-
mati. Þjððin hefur hins vegar
hafnað þessu gildismati hversu
nýtt sem það kann að vera f
augum vinstri aflanna f land-
inu.
Árni G. Eylands:
Gvendarbrunnur á Hólum
— Bágar fregnir um hann
ALLT frá biskupsdögum Guðmundar
Arasonar hins góða, 1203—1237,
hafa verið margar minningar um
hann á Hólum, sem aldrei hafa
horfið sjón og huga þeirra, sem
kunnugir eru á staðnum. Minningar
mínar ná ekkí lengra en til aldamót-
anna 1 900, eða rétt fyrir þau.
Gvendarskál, nyrzt I Hólabyrðu,
Gvenda rgeiri, grasgróinn brattur
geiri frá hlíðarrótum byrðunnar og
langleiðis upp I Gvendarskál, syðst I
hana. Altari GuSmundar góða, stór
klapparsteinn mitt I skálinni.
Gvendarbrunnur, sem var upp-
sprettulind I heimatúninu á Hólum,
um 75 metra utan við gamla bæinn
neðan við kirkjuna og um 100
metra norð-vestur frá dyrum kirkj-
unnar. Frá uppsprettunni, sem vígð
var sem helgur brunnur — heilagt
vatnsból — rann uppsprettuvatnið
sem lindarlækur um 35 metra leið
og féll I bæjarlækinn. Eitt hið merki-
legasta við vatnsbólin á Hólum var
sú staðreynd um aldir, að gengið
var yfir bæjarlækinn út að Gvendar-
brunni eftir ágætu vigðu vatni.
Breytingar urðu á notkun vatnsbóla
þegar Nýi bær var byggður 1854
og skólahús 1892. Byggingarnar
báðar upp frá, nokkuð fyrir ofan,
austan og sunnan kirkju. Þá lengdist
leiðin eftir vatni I Gvendarbrunn æði
mikið, varð allt að 250 metrar. Nýr
bæjarlækur leiddur sunnan við Nýja
bæinn og skólahúsið sá nú fyrir
vatni til neyzlu og annarra hluta. Sá
lækur var leiddur heim ofan að,
sunnan við Prestssætið. Eftir að
byggðin jókst eins mikið og raun er
á orðin, að öllu leyti fyrir ofan kirkju,
hvarf þessi bæjarlækur alveg,
lagður I rör og leiðslur.
En eitt lagðist ekki niður á æsku-
og unglingsárum mlnum eftir alda-
mótin. Vatn var sótt út I Gvendar-
brunn til þess að hressa sjúklinga á
Hólum, og meira en það. Ég minnist
aldraðs bónda I Viðinesi, sem lét
sækja vatn I Gvendarbrunninn á
Hólum, þegar veikindi komu upp á
heimili hans. Heiðruð skal minning
bóndansog þessar aðgerðir.
Um Gvendarbrunninn var það að
segja, að vatnið var ávallt tært og
hreint og ágætlega fýsilegt að
drekka það beint úr uppsprettunni
og hennar litla hyl, sem straumurinn
rann frá og gerði lindarlækinn jafn
tæran og fýsilegan. Tveir litlir sil-
ungar höfðust við I uppsprettuhyln-
um öll þau ár, sem ég man til. Þeir
voru miklir vinir okkar krakkanna,
sem undum okkur vel á valllendis-
bökkum við hinn helga brunn. Æsku
leikvellir mlnir og leikbræðra minna
voru að sumrinu auk þess uppi á
Prestssæti, niður á Prentsmiðjuhól
og á hólnum Hjallstólpa. Að vetrin-
um voru aðalleikvellir Vagnabrekka
og brekkan niður frá skólahúsinu
gamla, frá 1 892.
— 0 —
En tlmarnir breytast og mennirnir
með. Einhvern tlma á árunum
1928—1935, skólastjóra-
árum Steingríms Steinþórssonar,
var I það rokið sem jarðabótlj?) að
eyðileggja Gvendarbrunninn.
Uppsprettulindin — hin vlgða upp-
spretta — og hinn tæri lindarlækur
þaðan og um 35 metra leið I bæjar-'
lækinn var allt fyllt með grjóti og
mold, gert að grasþöktu lokræsi.
Mér er ekki fullljóst, en dreg I efa að
Steingrlmur hafi ákveðið þetta
hryðjuverk. Tel llklegra, að það hafi
verið einhver ráðsmennskugarpur
með dökkleitan hugsunarhátt og að
Steingrlmur hafi verið eitthvað fjar-
staddur, er óheílla-undrið gerðist.
Hvað um það, einhvern tlma fyrir
nálægt 45 árum eða þar um bil
ber að bergja af, er þeir heimsækja
hinn helga stað.
— 0 —
Nú er nýbúið að gera stóra hluti á
Hólum. Þar var efnt til mikillar þjóð-
hátiðar sunnudaginn 23. júní, svo
sem sagt var frá I Morgunblaðinu
25. júnl. Nær 5000 manns naut þar
fegursta veðurs og mikilfenglegustu
samkomuþátta — „og afhjúpaður
var minnisvarði um Guðmund
biskup góða Arason". — Um
Gvendarbrunninn er sagt I þessu
sambandi: „Gvendarbrunnurinn
sögufrægi var hlaðinn upp og frá
honum gengið á hinn bezta hátt fyrir
hátlðina, svo að hann sómdi sér hið
bezta I túninu."
En hér er sannarlega fleira að
athuga. Þó að léleg og úr sér gengin
hleðsla um uppsprettuna hafi verið
vel endurnýjuð með góðri hleðslu er
Hér mé sjé Gvendarskél I Hólabyrðu og efsta hlutann af Gvendargeira. —
Þroskamikill vlðir, sem sést á myndinni, er ættaður úr hrauninu (urðinni)
neðan við Gvendarskálina.
hverfur Gvendarbrunnurinn, hann
er fjarlægður á fyrirlitlegan hátt.
Árið 1935 tekur Kristján Karlsson
við stjórn á Hólum Hann mun hafa
saknað Gvendarbrunnsins. Og hann
lætur senn grafa upp uppsprettu-
lindina og hlaða þar grjóti um all-
góða brunnholu. Nú gátu allir séð,
hvar Gvendarbrunnur hafði verið og
var. Þannig hefir þetta nú verið I
eitthvað um 37 ár. Við lindarlækinn
var ekkert gert, lokræsið illfræga
ekki grafið upp og gert aftur að
eðlilegum læk Enginn hefir öll þessi
ár fengið sér góðan vatnsdrykk úr
hinum helga brunni. Eðlilegar
raunaástæður. í brunnholuna hafa
veður og vindur borið ryk og visnar
gróðurleifar af túninu, enginn
lindarstraumur heldur Gvendar-
brunninum hreinum, vatninu I hon-
um sem fögrum drykk, sem öllum
bágt að vita, að lokræsið er ekki
fjarlægt og vatnsrenslið gert að
sinum aldaforna lindarlæk. Enn er
niðzt á Gvendarbrunni eins og verið
hefir undanfarna áratugi. Þótt gestir
við brunninn geri sér það ekki Ijóst,
er gerð áframhaldandi óhæfa með
þvl að binda strauminn frá upp-
sprettunni I lokræsi. Skortur á skiln-
ingi um þessa hluti stafar vlst oftast
af þvf, að hlutaðeigendur hafa ekki
lifað það að sjá Gvendarbrunninn 1
fullri blessun éður en „jarðabótin"
illfræga var gerð þarna eitthvert árið
frá 1928—1935.
— Ég get ekki hugsað mér neitt
gott við styttu Guðmundar góða,
afhjúpun hennar I sumar, úr þvl að
forgöngumenn hennar létu sig rétta
og fulla endurnýjun hins heilaga
Gvendarbrunns engu skipta Eiga
má von á miður hreinu vatni I upp-
Árni G. Eylands.
sprettubrunninum. þótt vel sé um
hann hlaðið, vanhugsaða óþrifalok-
ræsið sér um það
— 0 —
Árið 1 950 kom skurðgrafa I fyrsta
sinn að Hólum I Hjaltadal. Á
árunum 1950—1965 voru grafnir
56,6 kllómetrar af vélgröfnum
skurðum I Hólahreppi Hve mikið af
þessu var grafið á Hólum veit ég
ekki, en vafalaust ekkert smáræði.
Alls var gröfturinn hin nefndu ár
246,699 rúmmetrar. Það er þvl
ótrúlegur sannleikur, að Hólamenn
skuli ekki enn hafa komið þvl I verk
að grafa upp 35 metra lokræsið frá
Gvendarbrunni, sem ég hefi marg-
nefnt. Full ástæða til að minna á, að
það er ekki nema lltið dagsverk fyrir
2-—3 menn með eina skurðgröfu
(t.d Bröyt) og 1—2 traktora með
kerruvögnum að grafa upp lok-
ræsið, vart meira en 20 rúmmetra,
og koma þannig Gvendarbrunns-
lindarlæknum I sitt forna horf eins
og var öld eftir öld, brunninum til
blessunar og sjálfsagra helgigæða.
— Þa8 hefir veriS og er skylda
Hólamanna að laga þetta og það
var skömm og óhæfa að reisa styttu
Guðmundar góða á Hólum án þess
að koma Grendarbrunni og lindar-
læk I fyrra gæðalag. Rétt mun að
nefna það, að auðvelt og þarft er að
losa sig víð það, sem upp er grafið
og að miklu leyti er minni háttar
grjót, I breikkun heimreiðarinnar rétt
fyrir utan bæjarlækinn. Það bætir
aðstöðu til þess að leggja þar fáum
bllum svo að vegfarendur geti
numið þar staðar og gengið hinn
stutta spöl upp með lindarlæknum
upp að Gvendarbrunni til þess að
sjá hann og bergja þar á vlgðu vatni.
Hólamenn — heima á Hólum —
grafið þessa 35 metra og látið hina
lágu lækjarbakka gróa, þeir munu
gera það fljótt og vel. Breytið hring-
hleðslunni um Gvendarbrunn I
skeifulagaða hleðslu, svo að rennsl-
ið frá uppsprettunni verði hreint og
eðlilegt. Það er slæmt og hryggilegt
vantraust á Gvendarbrunni að láta
þetta ógert.
Á Seljumannamessu 1 974.
Árni G. Eylands.