Morgunblaðið - 31.07.1974, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. JULÍ 1974
Skuggi
hungurvofunnar —
Mesta ógnunm, sem mannkynið
stendur frammi fyrir í dag, er hættan á
hungurdauða, sem verður alvarlegri
með hverju árinu sem líður í eftirfar-
andi grein skýrir Keith Richardson frá
rannsóknum sfnum á vandamálinu,
hversu umfangsmikið og aðkallandi
það er, hvað gert er til að leysa vand-
ann og þeim atriðum. sem skipta sköp-
um f stærstu prófraun í alþjóðasam-
vinnu, sem mannkynið hefur ennþá
staðið frammi fyrir.
Verðið á korni er að hækka aftur
Fyrir hundruð milljóna manna, sem
búa við yfirvofandi hungursneyð, gætu
engar fréttir verið jafn geigvænlegar
Þriðja árið í röð hafa tvfsýnar áætlanir
um matvælabirgðir heimsins brugðist
Hungursneyðin, sem árið 1972 vofði
yfir og lagðist síðastliðið ár á milljónir
Afríkubúa, sem enn lifa • skugga henn-
ar, ætlar að dynja yfir aftur.
Þegar brezkar húsmæður eru að
kvarta yfir verði á matvælum, og
bændur að barma sér yfir þurrkum og
brjálseminni á nautakjötsmarkaðnum,
þá eru þessar kvartanir Iftilvægar and-
spænis þeim voða sem við blasir Mat-
vælaskorturinn er langt um alvarlegri
en orkuskorturinn, þegar tekið er tillit
til þeirrar örbirgðar og þjáninga, sem
hann getur haft í för með sér Hann
hefur minnkað matvælabirgðirnar í
heiminum svo mikið, að nú eigum við
engar sameiginlegar birgðir til þess að
vega á móti öðrum uppskerubresti
Það bezta, sem flestir sérfræðingar
geta spáð, er að vandinn geti aðeins
vaxið. og að líklega muni næsta
hungursneyð drepa milljónir í staðinn
fyrir ..aðeins" hundruð þúsunda, sem
nýlega hafa látizt á mörkum Sahara-
eyðimerkurinnar Til þess að koma í
veg fyrir þetta þarf stórvægilegar breyt-
mgar, ekki aðeins í landbúnaðartækni,
heldur breytingar á öllum lífsskilyrðum
hinna óteljandi, frumstæðu smábænda
heimsins; breytingar í hinum flóknu
söluháttum og dreifingarkerfum; breyt
mgar á efnahagslffi og hinum stóru
fjárfúlgum. sem flæða milli ríkra landa
og fátækra; og breytmgar í alþjóðlegn
valdastefnu. sem gæti endanlega
ákveðið hver á að hafa forgangsrétt
næst þegar uppskerubrestur verður.
hinar feitu húsmæður í Munchen og
Miami eða hin hræðilega vannærðu
börn í Bolivfu og Bangladesh Hve
mörg ár mun það taka að koma þessu
um kring?
Samt hefur áætlað vetrarverð á korni
í Chicagomarkaði hækkað í síðasta
mánuði úr $ 130 fyrir hvert tonn í
$170
Það eru nærri 4,000 milljón manns
í heiminum í dag, og að minnsta kosti
einn af hverjum tíu þeirra fær ekki einu
sinni þær 1 900 hitaeiningar á dag,
sem nauðsynlegar eru til að halda
líkamanum starfandi Aðrar tegundir
fæðuskorts valda skemmdum á allan
mögulegan hátt, allt frá þeim 1 00 000
börnum í Austurlöndum fjær, sem ár-
lega missa sjónina vegna skorts á A-
vítamíni að þeim samfélögum í Suður-
Ameríku, þar sem helmingur barnanna
þjáist af alvarlegum blóðskorti Þetta
vandamál hefur verið til síðan á þriðja
áratug þessara aldar Hvers vegna er
svo alvarlegt núna? Hvers vegna hefur
svo mikil svartsýni komið í stað bjart-
sýninnar, sem rfkti á sjötta tug aldar-
innar, þegar svo mikið var rætt um
„Grænu byltinguna", sem átti að leysa
vandann í eitt skipti fyrir öll?
Ótryggt ástand
Það var árið 1972, sem bjartsýnin
varð að engu. þegar slæmt veðurfar
eyðilagði uppskeru um allan heim, og
matvælaframleiðsla heimsins mmnkaði
í fyrsta skipti síðan á stríðsárunum En
þessi snöggu umskipti sýndu aðems
fram á hve ótryggt ástandið var orðið,
þegar eitt slæmt ár gat valdið svo
miklu tjóm
Ástæðan fyrir bjartsýnmni var sú, að
síðan á styrjaldarárunum hafði mat-
vælafrarnleiðslan aukizt að meðaltali
meira en fjöldi fólksins, sem þurfti að
fæða Það var hægt að líta á það sem
stórkostlegt afrek, að jafnt í þróuðum
sem vanþróuðum löndum jókst mat-
vælaframleiðsla um 3.1% á árunum
milli 1950 og 1960 og um 2.7% á
árunum frá 1 960 til 70 Gallinn var sá
að þetta meðaltal hafði enga þýðingu í
hinum ríku, þróuðu löndum, þar sem
íbúatala vex hægt, var matvælafram-
leiðslan komin langt fram úr þörfum
landsmanna, og öll áherzla var lögð á
að minnka framleiðsluna og auka tekj-
ur bænda Fátæku þróunarlöndin gátu
aftur á móti ekki staðið undir auknum
fólksfjölda Á árunum frá 1961—71
minnkaði matvælaframleiðsla í sex
þessara landa (mest í Jórdaníu og
Kongó) og önnur 36 gátu ekki aukið
hana í sama mæli og ibúatalan jókst.
Alls konar hlutum var um að kenna
Allstaðar nema í Afríku hafði meira
land verið tekið til ræktunar, en upp-
skera á hverja ekru jókst lítið Áætlanir
um vatnsveitukerfi höfðu ekki náð fram
að ganga. eins og búizt var við, og
brögð voru að þvi, að of lítið vatn væri
notað Tæknileg vandamál komu upp i
sambandi við hin frægu, nýju hrís-
grjón En það, sem mestu máli skipti,
var að öll skipulagning til sveita var
ófullnægjandi. umbótaáætlanir á
ræktunarlandi stóðust ekk'i; smábænd-
um ekki veitt menntun og ráðleggingar
og efnahags- og sameiginlegar
markaðsaðgerðir voru ófullnægjandi
Þriðjungur íbúa jarðar
notar meira en helming
kornf ramleiðslunnar
Það er auðveldast að rekja breyting-
una, með því að einbeita sér að hveiti,
brisgrjónum og öllu öðru korni, sem er
meginuppistaðan i fæðu flestra Eftir
hina stóru uppskeru 1971 hafði korn-
framleiðsla heimsins komizt í 1.2ÖC
milljón tonn, sem var nóg tif þess a?
allir gætu fengið 750 pund á ári, sem
er nægilegur skammtur
En aftur er það ósamræmi i útreikn-
ingum, sem eyðileggur heildarmynd-
ina Ef þú hefðir búið i vanþróuðu
landi, þá hefðir þú þurft að láta þér
nægja aðeins 420 pund á ári á sama
tima og einhver i riku landi var að
troða í sig allt upp í heilu tonni. en
aðeins 150 pundum i formi korns,
hinu í breyttu formi, svo sem kjöti,
mjólk og eggjum Afleiðingin af þessu
er sú. að dýrin i riku löndunum éta
meira af korni en allir Ibúar Kina og
Indlands til samans, og i heild notar
fólk i hátekjulöndum, sem er aðeins
þriðjungur ibúatölu jarðar, meira en
helming af því korni, sem framleitt er
Þetta er svo sem I góðu lagi þegar
uppskeran er góð, en þegar hún
bregzt, þá er einmitt þetta undirstaða
hörmunganna Það eru óhjákvæmilsga
nautgripabændur Yssíurianda, en ekki
börnin I Austurlöndum, sem geta greitt
hátt verð fyrir kornið þegar það hækkar
af völdum skorts á framboði á
markaðnum
Mitt i þessu ótrygga ástandi minnk-
aðí framleiðsla sáðkorns árið 1 972 um
30 millj tonn, en 25 millj. tonna
aukning var nauðsynleg til að anna
eftirspurn. En til allrar hamíngju var til
nóg af kornbirgðum, svo heildar út-
flutningur á korni jókst úr 108 millj
tonnum i 130 millj tonn. En hinir
illræmdu rússnesku leynikaupsamn-
ingar námu fjórðungi þessarar verzlun-
ar, og heimurinn stóð uppi með ínnan
við mánaðarbirgðir af korni, i stað
þeirra þriggja mánaða birgða, sem
fylltu vöruhúsin á fyrstu árum sjötta
áratugarins.
6 milljónir eiga
hungurdauða á hættu
í Vestur-Afríku
Síðastliðið haust sagði Addeke
Boerma, aðalforstjóri F A 0 að „mat-
vælaöflun er nú erfiðari en nokkurn
tíma síðan á fyrstu árunum eftir eyði-
leggingar síðari heimsstyrjaldarinnar.
Hættan á matvælaskorti er þegar orðin
áþreifanleg staðreynd í Sahilf-svæðinu
í Vestur-Afríku, þar sem 6 milljónir
manna horfast í augu við hungur-
dauða". Af þeim hveitibirgðum, sem
nú eru til og eru þær minnstu í 20 ár,
yrði „lítilll sem enginn afgangur til að
vega móti þeim möguleika, að víðtæk-
ur uppskerubrestur yrði árið 1 973. og
mannkynið þarf að reiða sig um of á
framleiðslu líðandi árs og þar af leið-
andi á veðurfarið"
Það vildi svo til, að 1 973 var fremur
hagstætt ár, og kornframleiðsla komst
aftur í 1 250 milljón tonn. Hveiti
dafnaði vel í Rússlandi og Norður-
Ameríku og hagstæður monsúh hafði í
för með sér ágæta hrísgrjónauppskeru
í Austurlöndum fjær. En framleiðslan í
Austurlöndum nær og hinum máttvana
Afríkulöndum minnkaði, þannig að
meðaltalsframleiðsla í vanþrónuðu
löndunum var minni en maðaltal ársins
1970
Það sem hveitibirgðir heims eru nú
aðeins 22 milljónir tonna, sem er rúm-
lega helmingi minna en þær voru fyrir
tveim árum, þá er það ekki skrýtið, að
nú í sumar er fylgzt með uppskeru-
skýrslum af jafn mikilli natni og fylgzt
er með fótboltaúrslitum. Vegna þurrka
er þetta sumar hið óhagstæðasta fyrir
brezka bændur síðan 1969. Miklar
rigningar hafa þegar minnkað vetrar-
framleiðslu Bandaríkjanna úr 44
milljónum tonna í um það bil 42
milljónir og vegna rigninga hefur sáð-
lendi Kanada minnkað úr 26 milljón-
um í 23 milljón ekrur Rússar áætla að
framleiðsla þeirra muni nema 17
milljónum tonna minna en á síðatliðnu
ári, þó að Pravda spái því, að þeir muni
fara fram úr þeirri áætlun, þrátt fyrir
kalt vor.
Verðsveiflurnar
skýr ábending
Nýjustu spár Bandarikjamanna um
hveitiframleiðslu ársins 19 74 hafa ver-
ið lækkaðar í 369 milljón tonn, og það
er almennt álitið, að það verði litið eða
ekkert hægt að bæta metuppskeru
siðasta árs Þar sem í ár er 80 milljón-
um fleiri munna að fæða en siðastliðið
ár, þá er ekki undarlegt að verðið er að
hækka aftur
Verðsveiflurnar hafa í raun og veru
verið skýrasta ábendingin um hve
ástandið er alvarlegt. Frá þvi snemma
á árinu 1972 til fyrri hluta ársins
1974 hækkaði útflutningsverð á vetr-
arhveiti frá Bandaríkjunum úr $60 i
$220 fyrir hvert tonn, á gulum mais
frá Bandarikjunum úr $ 51 í $ 1 31 og á
hrisgrjónum frá Bangkok úr $131 I
$595. Það getur vel verið, að þetta
hafi haft sin áhrif á fjárhagsáætlanir
venjulegra brezkra heimila, en fyrir
fátæku þróunarlöndin var þetta spurn-
ing um líf og dauða
Vegna þess, að framleiðsla þeirra er
orðin svo miklu minni en neyzluþörfin,
þá þurfa þau jafnvel þegar allt gengur
vel að flytja inn 60 milljón tonn af
korni á ári Fyrir það þurftu þau að
greiða $3 000 milljónir á árunum
1971—2, en þurfa nú að greiða
$11.000 milljónir. En einmitt þegar
þörf er mest, hefur matvælaaðstoð,
sem þeim er veitt, minnkað úr 1 1
miljónum tonna af korni á ári i 6
milljónif, vegna þess að önnur lönd
eiga einnig við örðugleika að striða
Nú líta efnahagsmálin illa út Eftir að
hafa fallið úr hámarksverði, hefur
bandariska vetrarhveitið smáhækkað
upp i $ 1 50 á hvert tonn, og vorhveiti i
$ 1 80 Það hefur verið skýrt frá því, að
brezkir malarar hafi samið um kaup á
kanadísku hveiti fyrir meira en $ 1 80
tonnið, og eftir að hafa nýlega samið
um nýjan útflutning á milljónum tonn-
um til Kína, sagði kanadiski ráðherr-
ann Otto Lang, að ,,öll ástæða væri til
bjartsýni um að hið háa verð, sem
hveiti selst á nú, myndi haldast fram
yfir næsta árs uppskeruJafnvel
hveiti-verðlagsnefnd Ástraliu hefur ný-
lega komið á 16% hækkun, eftir að
hafa lýst núverandi verði sem ..óraun-
hæfu".
Hvernig standa þá vanþróuðu löndin
á vigi nú? Þau eru ófær um að rækta
næga fæðu til eigin nota, og hafa enga
möguleika á að greiða þetta háa verð
fyrir allt, sem þau þurfa að flytja inn
Þau standa frammi fyrir hærri flutn-
mesta
hœtta
semnú
steöjar
að mann-
kyninu
ingskostnaði, því að flutningsgjöld frá
Bandaríkjunum til Japan hafa fimm-
faldazt í $34 fyrir hvert tonn og nýlegir
flutningar til Kalkutta hafa kostað
hvorki meira né minna en $55. Þeirra
eigin framleiðslukostnaður hefur
hækkað gífurlega, vegna þreföldunará
olíuverði í heiminum. Díselolfa fyrir
traktora og vatnsveitudælur er nærri
ófáanleg í sumum löndum Saltpéturs-
sýra og fosfat hafa hækkað með olíu-
verðinu, og þær birgðir sem til eru,
fara að mestu til rússneskra og banda-
rískra bænda, svo lítið er eftir handa
þróunarlöndunum. Áburðarskortur
hefur þegar skemmt vorkornuppskeru
Indlands og það sama virðist ætla að
endurtaka sig með haustuppskeruna á
hrísgrjónum
Misræmið sífellt meira
Sameinuðu þjóðirnar eru kvíðnar
vegna hins geigvænlega útlits og hafa
boðað til ráðstefnu um matvælaástand-
ið í heiminum, sem á að halda í
nóvember næstkomandi i Róm. Ef við
litum fram á við til ársins 1985, sýna
fyrstu miðurstöður hve miklu verra
ástandið verður þá
ýý Ibúatala jarðar mun aukast um
2% á ári.
Matvælaþörfin mun aukast um
2,5% á ári, sem þýðir að þörfin mun
aukast um 240 milljón tonn af korn-
mat til manneldis, 200 tonn af kjöti,
og mjólk auk annarra fæðutegunda,
sem þarf til framleiðslu kjöts og mjólk-
ur, og um 200 tonn af ávöxtum og
grænmeti
+ Matvælaframleiðsla mun aukast
um 2.7% á ári að meðaltali
En á sama tima og framleiðsla i
þróuðum löndum mun auðveldlega
fullnægja neyzluþörfinni (2 8% aukn-
ing á móti 1.6% neyzluþörf) þá mun
hún alls ekki gera það i vanþróuðum
löndum (2.6% framleiðsluaukning á
móti 3.7% aukninguá neyzluþörf).
Þannig mun misræmið verða meira
Fyrir utan Argentínu og Thailand, sem
flytja út korn, munu vanþróuðu löndin
standa frammi fyrir kornskorti, sem
mun nema 85 milljónum tonna i
meðalári og allt upp í 100 milljónir
tonna i slæmu ári. Samkvæmt núgild-
andi verðlagi þýðir þetta $20 000
milljón á ári.
Það eru til tvær gundvallarlausnir á
vandamálinu — og báðar virðast jafn
óframkvæmanlegar Tæknilega séð
virðist einfaldast að hin duglegu,
þróuðu lönd brúi gjána — en hvernig
ættu vanþróuðu löndin að fara að þvi
að greiða innflutningsgjöldin? Hins
vegar gætu vanþróuðu löndin aukið
framleiðslu slna til þess að mæta eigin
þörfum — en hvar i ósköpunum ættu
þau að fá fjármuni, menntun og jafnvel
þá festu, sem þarf til þess að sigrast á
vandanum? Og jafnvel þótt meiri mat-
væli væru framleidd, hvaða kerfi gæti
nokkurntlma tryggt það, að þau færu
til þeirra, sem mest þurfa á þeim að
halda, en ekki þeirra, sem eiga feitustu
pyngjuna og hafa bezta dreifingarkerf-
ið?
Það má vel vera að ef Indverjar vildu
aðeins éta kýrnar sinar, drepa rotturn-
ar, fá bandarlska yfirmenn i áburðar-
verksmiðjurnar og nema brott hömlur
á matvælaviðskiptum sínum, þá væri
hálfur vandi þeirra leystur En þetta
mun ekki gerast Og það, sem hvílir
eins og skuggi yfir vandanum, er hið
ótrygga ástand, sem skapast af þvi, að
veðurbreytingar geta breytt fram-
leiðslumagninu ufn 4% til eðá frá á ári
hverju, og það getur munað 10Ö
milljönum tonna i framleiðslu Hvar
eru þeir skipuleggjendur, sem geta
ráðið úr þvi vandamáli?
<Þý8. J.Þ.Þ.)