Morgunblaðið - 31.07.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. JÚLÍ 1974
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjorn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 1 00.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35,00 kr. eintakið.
essa dagana standa
yfir viðræður um
myndun nýrrar vinstri
stjórnar með aðild Alþýðu-
flokks og fráfarandi
stjórnarflokka. Sú stað-
reynd, að Alþýðuflokkur-
inn hóf þátttöku í þessum
vinstri viðræðum hljóða-
og átakalaust hefur að von-
um vakið nokkra athygli,
enda óhætt að fullyrða, að
þeir kjósendur Alþýðu-
flokksins í síðustu þing-
kosningum eru býsna
margir, sem ekki greiddu
flokknum atkvæði til þess
að greiða fyrir myndun
nýrrar vinstri stjórnar. I
bréfi því, sem Alþýðu-
flokkurinn sendi formanni
Sjálfstæðisflokksins, er
hann gerði tilraun til
stjórnarmyndunar, hafn-
aði Alþýðuflokkurinn
þátttöku í viðræðum um
myndun þriggja flokka
stjórnar á þeirri forsendu,
að slíkt samstarf mundi
ekki fullnægja kröfum Al-
þýðuflokksins um samráð
við verkalýðshreyfingu um
aðgerðir í efnahagsmálum.
Eins og Mbl. vakti athygli á
þá hlaut sú forsenda fyrst
og fremst að eiga við um
Framsóknarflokkinn. Nú á
Alþýðuflokkur í viðræð-
um við fráfarandi stjórnar-
flokka, en það var einmitt
tregða þeirra til þess að
hafa fullt samráð við
verkalýðshreyfinguna,
sem leiddi til þess, að
Björn Jónsson forseti Al-
þýðusambands Islands
sagði sig úr ríkisstjórninni.
Hvernig þátttaka Alþýðu-
flokksins í vinstri viðræð-
um nú samrýmist því
sjónarmiði, sem fram kom í
bréfi Alþýðuflokksins til
formanns Sjálfstæðis-
flokksins er erfitt að skilja.
I tilefni af þeim viðræð-
um, sem nú fara fram um
myndun nýrrar vinstri
stjórnar, er ekki úr vegi að
minna á afstöðu þeirra
flokka, sem að þessum við-
ræðum standa til varnar-
málanna. I lok marzmánað-
ar síðarliðins komust frá-
farandi stjórnarflokkar að
samkomulagi um svonefnd-
an umræðugrundvöll í
varnarmálum. Kjarni hans
var sá, að varnarliðið
skyldi hverfa af landi brott
á örfáum misserum, en
Atlantshafsbandalaginu
veitt mjög ófullkomin og
allsendis ófullnægjandi að-
staða hér á landi. Þegar á
sl. vetri lýsti Alþýðu-
flokkurinn algerri and-
stöðu við þessa stefnu frá-
farandi stjórnarflokka í
varnarmálum. Þegar und-
irskriftasöfnun „Varins
lands“ hófst gaf
þingflokkur Alþýðuflokks-
ins út sérstaka yfirlýsingu,
þar sem lýst var eindregn-
um stuðningi við undir-
skriftasöfnunina. I kosn-
ingabaráttunni var stuðn-
ingur við markmið „Varins
lands“ margltrekaður af
hálfu forystumanna Al-
þýðuflokksins og því var
lýst yfir af þeirra hálfu að
draga bæri til baka um-
ræðugrundvöll þann, sem
fráfarandi stjórnarflokkar
höfðu sameinazt um.
Vegna grundvallar-
ágreinings um varnarmál-
in hljóta þau að verða mjög
á döfinni I þeim viðræðum
um myndin vinstri stjórn-
ar, sem nú standa yfir.
Kjósendur Alþýuflokksins
munu vafalaust fylgjast
mjög rækilega með því,
hvort fulltrúar flokksins í
þessum viðræðum standa
við margítrekaðar yfirlýs-
ingar og gefin loforð I
kosningabaráttunni um, að
flokkurinn fylgi markmið-
um „Varins lands“ og muni
standa vörð um varnir
landsins eða hvort gefið
verður eftir frammi fyrir
kröfum kommúnista til
þessa að tryggja aðild Al-
þýðuflokksins að nýrri
vinstri stjórn, svo undarleg
sem mörgum sýnist nú sú
skoðun vera, að endurnýj-
un Alþýðuflokksins geti
bezt orðið með aðild hans
að slíkri stjórn.
En um leið og kjósendur
Alþýðuflokksins fylgjast
vel með því, hvernig
flokkurinn tekur á varnar-
málunum I vinstri viðræð-
um er ekki að efa, að
flokksmenn og stuðnings-
menn Alþýðubandalagsins
fýlgjast einnig vandlega
með því, hvernig fulltrúum
þess I vinstri viðræðunum
gengur að koma fram þeim
markmiðum þess flokks að
gera landið varnarlaust. Ef
marka má yfirlýsingar og
loforð forsvarsmanna Al-
þýðubandalagsins mætti
ætla, að það vildi ekki eiga
aðild að nýrri ríkisstjórn
nema tryggt væri, að
varnarliðið færi úr landi.
Hvernig þessi markmið Al-
þýðuflokks og Alþýðu-
bandalags verða samræmd
I vinstri viðræðunum er
ein af þeim gátum, sem
enginn getur svarað, en
fengin reynsla landsmanna
af vinstri flokkunum sýnir,
að hver þeirra um sig og
allir saman eru færir um
að taka hin stórkostlegustu
heljarstökk I grundvallar-
málefnum, ef um það er að
ræða að halda völdum.
Þess vegna geta lands-
menn átt á öllu von og
verður afar fróðlegt að
fylgjast með því, hvort sá
sirkus, sem staðið hefur
síðustu 3 ár, mun enn um
skeið halda uppi sýningum
landsmönnum til óbland-
innar skemmtunar, en lítils
gagns og að þessu sinni
með þátttöku nýrra
skemmtikrafta.
VARNARMÁL
OG VINSTRIVIÐRÆÐUR
JÓHANN HJÁLMARSSON <^STIKUR
Auglýst
eftir glannaskap
SEINT og um síðir berst fyrsta
tölublað Eimreiðarinnar 1974.
Þegar inngangi sleppir, sem
að þessu sinni fjallar um Ragn-
ar Jónsson sjötugan og uppgjöf
einstaklinganna fyrir kerfinu,
tekur við löng grein eftir
breska blaðamanninn David
Holden: Allende og goðsagna-
smiðirnir. í greininni er all-
harkalega ráðist á Allende.
Hann er kallaður ýmsum
ófögrum nöfnum, m.a. grautar-
haus og leikari ástfanginn af
byltingarhlutverki sínu frekar
en alvarlega hugsandi leiðtogi,
sem vissi hvert stefndi: „Hann
var í raun réttri pólitískur
draumóramaður, sem lét frekar
stjórnast af tilfinningum en
skynsemi," segir David Holden.
Meðal þess, sem Holden finnur
Allende til foráttu, er að hann
hafi dýrkað ofbeldi. I dauðan-
um hrósaði Allende sigri vegna
píslarvættis síns heldur Holden
fram, mistök hans voru augljós,
stjórnarstefna hans var í rúst-
um áður en að endalokunum
kom.
Meðal þess, sem Holden ber
brigður á, er þáttur Bandaríkja-
manna í falli Allendes, hann
kennir einfaldlega óraunsæi
Allendes og skýjaglóps
hugsunarhætti um hvernig fór.
Þótt málflutningur Holdens sé
yfirdrifinn og hlaðinn fullyrð-
ingum má ætla, að hann hafi
nokkuð til síns máls. Hann er
maður kunnugur chilenskum
málefnum og þó ekki sé fyrir
annað en andóf við þá Iofgjörð,
sem algeng er, þegar rætt er
um sóslalisma Allendes, er
grein hans þess virði, að henni
sé gaumur gefinn. Ólíkt
skemmtilegra hefði þó verið að
fá grein eftir innlendan höfund
um málefni Chile og Suður-
Ameríku yfirleitt, en Eim-
reiðarmenn virðast ófundvfsir
á hæfa menn til að fjalla um
slík efni, leita frekar á náðir
útlendinga. Annað dæmi um
þetta má finna í Eimreiðinni,
fyrirlestur eftir Helder Camara
erkibiskup í Recife í Brasilíu.
Stóryrðin sparar Camara sér,
en þykkja hans er augljós, ekki
síst í lýsingu hans á þeirri
reynslu, ,,að tæknivæðing í van-
þróuðum löndum gerir hina
ríku enn ríkari og hina fátæku
enn fátækari — að undanskild-
um minnihluta þeim, sem fær
atvinnu". Helder Camara
leggur I fyrirlestri sínum
áherslu á aukna menntun og
fræðslu. Það eru ekki síst
háskólarnir, sem hann bindur
vonir sínar við.
Heimspeki stjórnleysis nefn-
ist ein þýdda greinin enn. Hún
er eftir breska ljóðskáldið og
Iistfræðinginn Herbert Read.
Margt er vel athugað I grein
þessari, en ég leyfi mér að
vefengja, að heimspekilegir
þankar af þessu tagi eigi mikið
erindi í tímarit, sem hlýtur að
líta á það sem köllun sína að
vera til leiðbeiningar um efni,
sem fyrst og fremst varða Is-
land. Greinin er þess vegna
undir sömu sök seld og margt
af því þýdda efni, sem í Eim-
reiðinni birtist. Það þarf að
skipa þvf í íslenskt samhengi til
þess að það nái tilgangi sínum.
öðru máli gegnir um greinar
eins og til að mynda Höfum við
gengið til góðs? eftir Jón
Steinar Gunnlaugsson og Þjóð-
ernishyggju eftir Valdimar
Kristinsson. I grein Jóns
Steinars er deilt á ríkisforsjá,
sem að hans dómi færist sífellt í
aukana og er mjög hættuleg,
m.a. vegna þess að „menn
hætta að gera kröfur til sjálfra
sín og kenna hinu föðurlega
ríkisvaldi um allar ófarir“. Þau
úrræði, sem Jón Steinar bendir
á, felast í því „að dreifa þjóð-
félagsvaldinu, þannig að það
standi í sem nánustum tengsl-
um við einstaklingana".
Valdimar Kristinsson tekur
til umræðu ýmsar ályktanir
Sigurðar Líndals í Eimreiðar-
viðtali fyrir skömmu. Um
margt virðast þeir félagar sam-
mála (báðir frægir fyrir Mel-
rakkahugmynd sfna, þ.e.a.s. að
flytja herstöðina í Keflavík
norður á Melrakkasléttu), en
Valdimar er smeykari en Sig-
urður við þjóðernishyggju.
Hann svarar þeirri gagnrýni
Sigurðar, að mjög hafi dregið
úr þjóðernishyggju Sjálfstæðis-
flokksins með því að minna á
reynslu mannkynsins af ákafri
þjóðernisstefnu og bendir á þá
skoðun, „að það sé einmitt
þroskamerki flokksins að vera
ekki í kapphlaupi við öfgaöfl
um sem ákafasta þjóðernis-
hyggju". Valdimar mælir með
hófsemi flokksins í landhelgis-
málinu, sem ber ekki að hans
dómi „vott um skort á þjóð-
ernisvitund heldur fremur
þeirri trú, að við þurfum að
jafnaði að lifa í sátt við ná-
granna okkar, og að í þvf felist
besta tryggingin fyrir sjálf-
stæði þjóðarinnar“.
Viðtalið við Sigurð Líndal var
mikill fengur fyrir Eimreiðina.
Innlegg Valdimars Kristins-
sonar er að sama skapi dæmi
um, hvernig ritið getur stuðlað
að jákvæðari og skynsamlegri
umræðu.
Þá er komið að grein, sem er
kannski með því skemmtileg-
asta í tímaritinu. Hún nefnist
Bókmenntir eftir beztu heim-
ildum, rabb um samband skáld-
skapar og raunveruleika og er
eftir Árna Þórarinsson blaða-
mann. I greininni veltir Árni
fyrir sér heimildaskáldskap og
hefur m.a. til viðmiðunar tvær
bækur frá síðasta ári: Yfir-
valdið eftir Þorgeir Þorgeirs-
son og Rauðamyrkur Hannesar
Péturssonar. Að dómi Árna
falla þeir Þorgeir og Hannes
báðir í þá gildru að troða sínum
eigin skoðunum upp á lesand-
ann, víkja frá hinni hlutlægu
frásögn. Dæmi þessa í Yfirvald-
inu, sem Þorgeir kallar „skáld-
sögu eftir bestu heimildum og
Allende
skilríkjum" er martröð sýslu-
manns og siðferðileg og jafnvel
pólitísk afstaða til hins félags-
lega umhverfis sögunnar. I
Rauðamyrkri eru að dómi Árna
dæmi um „neyðarlegar athuga-
semdir við söguefnið, jafnvel
dóma yfir sögupersónum".
Þegar Arni heldur þvf fram um
verk Hannesar, að það verði
„hvorki skáldskapur né sagn-
fræði og kynni einna helzt að
flokkast undir svonefndan
„þjóðlegan fróðleik“ hittir
hann reyndar naglann á höfuð-
ið. Það er alls ekki fráleitt að
líta á Rauðamyrkur sem þjóð-
legan fróðleik, en bókin er
þjóðlegur fróðleikur af vand-
aðra tagi, þar sem heimild og
skáldskapur renna saman f eitt.
Grein Árna Þórarinssonar er
full af skfrskotunum og nöfn-
um eins og oft vill verða, þegar
menn hafa nýlokið prófum í
bókmenntum og hafa varla
melt allt, sem í þá hefur verið
látið. Arni lauk í fyrra B.A.
prófi í samanburðarbókmennt-
um frá East-Angliaháskóla í
Norwich á Bretlandi. Margt af
því, sem hann drepur á, hefði
þurft nánari skýringar við.
Hann minnist til dæmis á and-
spyrnubókmenntir og á þá við
Framhald á bls. 35