Morgunblaðið - 20.10.1974, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. OKTÖBER 1974
Greinar Helga Hálfdanarsonar hér í
blaðinu vekja að jafnaði athygli. Það er
því mikill fengur fyrir Morgunblaðið, að
hann skuli láta til sín heyra öðru hverju
og „sætte problemer under debat," eins og
Georg gamli Brandes orðaði það. í þessu
sunnudagsblaði sér þess m.a. stað, að
Helgi ritaði s.l. sunnudag grein hér í blað-
ið, Mál og skóli, sem vakti mikla athygli og
er nú til umræðu í blaðinu. Mörgum hefur
áreiðanlega þótt vænt um þær ábending-
ar, sem komu fram í grein þessari og ekki
sízt þessar setningar: „Það ætti að vera
markmið tungumálanáms öllu öðru frem-
ur, að gera Islendinga hlutgenga sem Is-
lendinga á þingi þjóða.“ Og ennfremur:
„Ekki skal það dregið f efa, að Jónasi
Hallgrímssyni hafi komið vel að Iæra
grísku í Bessastaðaskóla. Hitt mun Is-
lendingum þó þykja meira um vert, að af
þessu grfskunámi sínu lærði hann íslenzkt
tungutak kennara síns, Sveinbjarnar
Egilssonar." Og sú niðurstaða Helga
Hálfdanarsonar, ef mér leyfist að lesa
milli lína, að íslendingar eigi raunar ekki
annað erindi við þennan heim en að varð-
veita menningu sfna, og þá umfram allt
fslenzka tungu, ætti að vera kjarni allrar
umræðu um þjóðmál hér á landi. Nú er
endalaust tönnlast á orðinu frelsi, en eng-
um virðist koma til hugar, að mest er
frelsi tslendinga í þvf fólgið, að fá einir
allra þjóða að hugsa og tala á íslenzku.
Það veitir þeim sérstöðu á þessari maura-
þúfu, sem kallast jörð, og f þessari sér-
stöðu er kjarni frelsis þeirra raunveru-
lega fólginn, hvað sem líður næstum því
óþolandi mannfæð f landinu.
Helgi Hálfdanarson skrifaði einnig
grein í Mbl. laugardaginn annan er var og
er hún tilefni þessarar greinar minnar, en
ekki Mál og skóli. Grein Helga heitir Þjöl
og stál. I henni segir Helgi fullum fetum
það, sem lesa má út úr síðari grein hans
um málakennsluna f skólunum: „Utgáfa
sú á norskum úrvalsljóðum, sem getið var,
er einmitt óræk staðfesting þess, að ís-
lenzkar bókmenntir, fornar sem nýjar,
eru sú eign vor tslendinga, sem enginn
gæti af oss haft, svo lengi sem vér hirðum
að eiga. Hún er staðfesting þess, að hvert
skáldverk er öðrum þræði verk þeirrar
þjóðtungu, sem það er samið á, að ein og
sérhver tunga elur af sér hugsmíðar, sem
ekki hefðu orðið til á neinu öðru máli.
Hún er staðfesting þess, að liði íslenzk
tunga undir lok, fölnaði að sama skapi
fjölskrúð mánnlegrar hugsunar um aldur
og ævi... En sjálfa tungu Egils og Snorra,
Hallgrims og Jónasar gæti enginn varð-
veitt nema islenzk þjóð. Þess vegna er
verndun íslenzkrar tungu það eina, sem
veitir oss óskoraðan rétt til sjálfstæðs
menningarlífs... Þó er aðeins eitt, sem
vér getum gert svo, að engin önnur þjóð
megi eftir leika, og það er að tala fslenzku.
Þess vegna, og aðeins þess vegna, er
fslenzk þjóð heiminum ómissandi. Að tala
fslenzku, að halda lifandi einu merkasta
bókmenntamáli veraldar að fornu og nýju,
það er vor mikli verðleikur."
Þannig farast skáldinu orð f þessari
merku grein sinni. Undir allt þetta vil ég
taka.
En ástæðan til þess að ég sting niður
penna er fyrst og síðast sú ábending Helga
Hálfdanarsonar, að í fyrrnefndu úrvali úr
norskum ljóðskap á liðnum öldum hafi
hann m.a. séð „nafn Egils Skallagrimsson-
ar og fjölmargra annárra íslenzkra skálda
frá fyrri tíð.“ Og sem ég opna bókina, finn
ég meðal Ijóða um sjó og sæfarir stöku
eina, eignaða Agli Skallagrfmssyni, er svo
hljóðar:
Jotnen som ligger mot masten
borer med bygernes meisel
sökk i den store kaldmark.
Sjáum til! Svo fór, að landi vor Egill á
Borg gerðist norskur Ijóðari áður lauk.“
Og ennfremur segir skáldið: „En þegar
svo er komið fyrir löngu, að enginn skilur
vísu þessa (þ.e. Þél höggr stórt fyr
stáli...) án tungumálanáms nema íslend-
ingar, þá á það samt fyrir henni að liggja
að skarta meðal úrvals úr norskri ljóðlist,
þannig búin, að höfundur hennar bæri
ekki kennsl á hana.“
Mér rennur blóðið til skyldunnar.
Norðmenn höfðu um langt skeið þann sið
að eigna sér íslenzkar fornbókmenntir og
kölluðu þær norrænar eða norskar eftir
geðþótta. íslenzkan hefur jafnvel orðið að
lúta þeim öriögum að vera kölluð dönsk
tunga! Svo hvimleiður sem þessi kækur
Norðmanna var orðinn, að eigna sér fs-
lenzkar bókmenntir, verður ekki framhjá
hinu gengið, að þær höfðu ekki minni
áhrif á þjóðmenningu og sjálfstæðisbar-
áttu Norðmanna en lslendinga sjálfra.
Lfklega hefur engin þjóð endurgoldið
uppruna sinn með jafn stórmannlegum
hætti og Islendingar, þegar þeir gáfu
sögulausri norsku þjóðinni merka sögu og
eftirminniiegá.- Heimskringia Snorra
SLENZKAR
■BðKMENNTIR,
EKKI
NORSK
Vígelandsstyttan frá 1923 af Agli
reisa Eirfki blóðöx og Gunnhildi
drottningu níðstöng
Sturlusonar er allt að því Biblfa í Noregi
enn í dag svo að frændum okkar er vork
unn. Og enginn þarf að lesa mikið i
endurreisnarbókmenntum Norðmanna til
að sjá, hvflíkur aflvaki þessar íslenzku
bókménntir hafa verið í þjóðernisbaráttu
þeirra. Við verðum því að fyrirgefa þeim
hnuplið.
En nú ætla ég að segja Helga Hálf-
danarsyni og öðrum góðum tslendingum
frá dálftilli gle.ðifrétt: Morgunblaðinu
barst fyrir skemmstu fyrsta bindi af
norskri bókmenntasögu, sem nýkomið er
út á forlagi Cappelens og er ráðgert að
saga þessi verði sex bindi alls. Ritverkið
heitir Noregs Litteratur Historie og undir-
titill þessa fyrsta bindis er: Fra Runene til
Norske Selskab. Höfundar bókarinnareru
Ludvig Holm-Olsen og Kjell Heggelund.
Ritstjóri verksins er Edvard Beyer. I kafl-
anum: Hvað er nýtt f bókmenntasögu
Noregs? segir m.a., „að afleiðingunum er
tekið af því, að mikill hluti norrænna
bókmennta, fyrst og sfðast ættarsögurnar,
er islenzkur, ekki norskur. Þeim mun
meira rúm fær sá þáttur miðaldabók-
mennta, sem heyrir með réttu til
norskri bókmenntasögu.“ I bók þessari er
að sjálfsögðu fjallað um konungasögur,
Snorra, Heimskringlu o.s.frv., Islendinga-
sögur, Skáldakvæði og Eddukvæði og
fleiri þætti fslenzkra bókmennta. En okk-
ur til mikillar gleði eru allar tilvitnanir í
forníslenzk ljóð á frummálinu, þ.e. ís-
lenzku, enda þótt norskar þýðingar fylgi,
svo að Norðmenn geti haft meira gagn af
ritinu en ella. Sú stefna hlýtur að gleðja
bæði Helga Hálfdanarson og aðra Islend-
inga og sjáum við af þessu, að stefnubreyt-
ing hefur orðið á afstöðu Norðmanna til
þessara rita okkar. Mér þótti þvf rétt að
benda á þetta atriði, svo að við höfum það,
er sannara reynist og förum ekki að
standa f neinum útistöðum við Norðmenn,
sem una nú að þvf er virðist svo glaðir við
sjálfstæðisvitund sfna og þjóðarstolt, að
þeir telja sig hafa efni á aðgefa Islending-
um það, sem tslendinga er, en Norðmönn-
um það, sem þeirra er. Norðmenn voru
lfka svo gáfaðir að taka ekki þátt f Efna-
hagsbandalagi Evrópu og afsala sér á
þann hátt hluta af fullveldi sínu. Leiðir
þeirra og okkar hafa legið saman á því
sviði sem öðrum.
I inngangi þessarar fyrrnefndu bók-
menntasögu er lögð áherzla á, að norskar
bókmenntir séu lifandi vitnisburður um
líf Norðmanna sem þjóðar, eins og komizt
er að orði, að þær séu brennidepill norskr-
ar þjóðernisvitundar, eins konar skuggsjá
norskrar sögu, „þess vegna ríður á að
styrkja og dýpka vitundina um bók-
menntaarf okkar", eins og segir í formál-
anum. Allt er þetta svipuð afstaða og
íslendingar hafa haft til sinna bók-
mennta, og frændum okkar ætti að
vera vorkunn, þó að þeim verði enn á að
tala um „norrænt" mál eða „gammel-
norsk“, svo lengi sem á þessu hefur verið
hamrað.
I efnisyfirliti þessa fyrsta bindis nýju
bókmenntasögunnar er talað um „Is-
landsk Litteratur i Sturlungetiden,
Islændingesagaer og andre sagaer,
Isiandske fyrsteskalder pá 900- og 1000-
tallet, 1100- og 1200-talIets islandske
fyrsteskalder, svo að dæmi séu nefnd um
heiðarleika í bók þessari.
t kaflanum Islandske fyrsteskalder pá
900- og 1000-tallet segir svo: „Egill Skalla-
grimsson er fyrsta fslenzka skáldið sem
við vitum að hafi orkt til norsks fursta".
Ég get ímyndað mér að þetta gleðji
Helga, sem segir m.a. svo í grein sinni Þjöl
og stál: „Naumast hefur hann (þ.e. Egill)
órað fyrir því er hann lét í haf, að hann
yrði þúsund árum síðar tekinn í tölu
norskra góðskálda...“ Nú bendir sem bet-
ur fer allt til að við höldum Agli.
Að vfsu er þess getið í inngangi að
Eddukvæðunuirf, að hluti þeirra sé norsk-
ur að uppruna,.en öll séu þau varðveitt á
íslenzkum handritum og jafnvel þótt þau
hafi orið fyrir breytingum og séu að sumu
leyti ort upp á Islandi, birtist f þeim
Ijóðlist, sem einnig lifði f Noregi langt
fram eftir miðöldum, og má þetta til sanns
vegar færa svo mjög sem um það hefur
verið deilt. En aftur á móti segir enn
fremur á öðrum stað: „íslenzk skáld koma
til hirðarinnar og yrkja kvæði til heiðurs
konungum, íslenzkir sagnaritarar skrifa
sögur um þá... o.s.frv." I kaflanum Med
lov skal landet várt bygges eru tilvitnanir
á fslenzku. Þar er talað um, að tilvitnað
lagaefni sé einungis varðveitt f heild á
fslenzku, en kaflar úr Gulaþingslög-
um eru þýddir á norsku, og þannig mætti
Iengi telja.
Vafalaust má betur, ef duga skal. En
við skulum fagna þeirri stefnubreytingu,
sem orðið hefur f Noregi og birtist svo
gjörla í bókmenntasögunni nýju. Ég sé
ekki betur en íslenzk menning, bókmennt-
ir og tunga skipi þar þann sess, sem vera
ber. Grunntónninn í verki þessu er sá, að
Islendingar hafi varðveitt sögu og bók-
menntir Norðmanna fyrr á öldum á ís-
lenzkri tungu. Og ekki skulum við gleyma
þvf á þessu herrans hátíðarári, að fyrsti
landnámsmaður íslands, Ingólfur Arnar-
son, var Norðmaður með sama rétti og
t.a.m. Lúther var kaþólskur. Og engin
sönnun er meiri fyrir styrk íslenzkrar
menningar og reisn en sú staðreynd, að
þjóð sem hefur lagt til heimsmenningar-
innar nöfn eins og Ibsen og Hamsun, sem
sjálfur Tómas Guðmundsson sagði við mig
fyrir skemmstu að væri lfklega mesti höf-
undur sem skrifað hefur, skuli hafa
ágirnzt bókmenntir okkar og gerir von-
andi enn — í hjarta sínu.
Matthfas Johannessen.
Inuulet til straH lor sinc ugjeruinger, og luin skiklrer í uhyg-
gelige hikler hvordan o.ule mennesker blir straHet. Sa veiulcr
hun blikket íremover, og ser hva som skal skje nar ragnarok
nærmcr seg. Her setter det tredje stevet inn og preger den
l0lgende delen av diktet med trucnde ord, om I-enr.stilven
som skal slite lenken og bli fri. He.mdall l0ftcr hornet og bla-
ser til kamp. Alleonde makter rykker fram mot gudene. M.d-
gardsormen r0rer pa seg, Fcnrisulvcn cr l0s, l.oke kommer
og ildjotnen Surt, Odin, Tor og Fr0y kdler í kampen.
S6I lér xnrliin.
•iígr fnld í innr.
hi rij'n n/ liimni
lieidnr sljQriwr:
geisnr eimi
rii) nldnmra.
leikr hár liili
rii) himin sjáljan.
Sola svartner,
jord sigrr i hav,
pá himmelcn blckncr
bjartc stjcrncr;
roykcn vcltcr
fra vddigc bál,
hoyt stár llammcn
mot bimmclkvclvcn.
Scr hun opp kommc
andrc gangcn
jord av havct
cvig gronnklcdd;
l'osscr fallcr,
llvr orn ovcr,
dcn som pá Ijdlcl
liskcn vcidcr.
I For siste gang kommcr dct uhyggelige stevet om ulven og |
ragnarok. Sá skifter scenen og lysere toner setter inn mec
' strolen i.m den nyskapte jord:
Sér hini iip/i kiniw
(ii)m sinni
jnn) lír it’gi
idjngrirnn:
fallaforsar.
/l ý iir qi ii r/ir.
sá er á Jjalli
!l denm-everden skal den fredelige, lykkel.ge gullalderen
gienopprettes. T.ser m0tes og Ilnner igjen j g'^set gullsp.l-
kbrikkene som de hadde i en Ijern Ibrt.d, Akrene. vokse,
usádde, alt ondt skal vendes til godt, Balder kommer ,g,en og
skal bo i fred sammen metl sin bancmann. Og menneskenc u
ogsá med, de svikl0se. I)e skal bo i en sal pá G.mle, íagre.e
k enn solen, tekt med gull. ^
Síða úr hinni nýju Norges Litteratur Historie með tilvitnunum f
Völuspð