Morgunblaðið - 12.01.1975, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. JANUAR 1975 23
Hvað gerðist markverðast i
fréttunum á árinu 1974? Þannig
spyrja blöðin gjarnan um áramót.
Margir fara þá í huganum að leita
að þeim atburðum, sem hæst bar.
Af nógu er að taka á árinu 1974,
sem skilur eftir keim af rudda-
mennsku, eða dramatiskum at-
vikum og óvæntum viðburðum.
Sem fréttaframleiðandi hefur árið
liklega verið eitthvað svipað kvik-
myndastjóranum Hitchcock, sem
spurður var af tollverði hvað það
væri sem hann framleiddi og hann
svaraði: Aðallega gæsahúð! Úr-
lausn þeirra. sem leita viðeigandi
svara við svona áramótaspurning-
um, verður auðvitað nokkuð ein-
hæf. En að fáum greinilega mark-
andi fréttum ársins undanskildum,
er fjöldi viðburða, sem hver og
einn hefur hlustað á umfram aðra
og fest þá betur i minni.
Ef maður reynir að greina hvað
það er, sem gripur mann mest í
heimsfréttunum, þá kemur þar til
öll manns eigin tilvera og reynsla
fram að þeim tima. Oft er það
nálægð manns við staðinn i tima
og rúmi. Slysin á Norðfirði hljóta
þvi að standa okkur íslendingum
nærri, svonýafstaðinsem þau eru,
nálæg okkur á þessum hólma
okkar og hörmuleg. Sem betur fer
er maðurinn þó svo makalaust vel
úr garði gerður að allt dofnar,
jafnvel mestu sárindi, með tima
og fjarlægð.
Sjálf hefi ég veitt þvi athygli, að
ég hlusta öðruvisi á fréttir frá
þeim stöðum, sem ég hef i komið á
og upplifað. Þetta var mjög áber-
andi siðustu vikur nýliðins árs og
varð eiginlega kveikjan að þessum
gárum. I hverjum fréttatíma beið
ég t.d. eftir nýjum fréttum af felli-
bylnum, sem gekk yfir bæinn
Darwin i Ástraliu, og afleiðingum
hans, þegar tugir þúsunda manna
urðu heimilislausir og margir
fórust i flóðum. En flóðin i Pakist-
an, þar sem 6000 manns dóu —
jú, það var voðalegt, en snerti
ekki persónulega. Til Darwin hafði
ég komið og vissi því hve flatlent
það er, hitinn mikill og mengunar-
hættan. Jafnvel siðasttalda atriðið
varð mér raunverulegra, af þvi að
við höfðum orðið að ganga yfir
bakka með sótthreinsandi efnum
úr flugvélinni sem sprautað var í
skordýraeitri, af ótta heimamanna
við að með okkur kynnu að berast
sóttkveikjuberandi skordýr frá
Singapore. Og þar sem nú voru
jól, varð mér hugsað til gamals
Norðmanns, á flugvellinum i
Darwin, sem kvaðst kunna ákaf-
lega vel við sig i þessu notalega
hitabeltisloftslagi, nema á jólum,
þá vaknaði heimþráin til Noregs. í
slikri bliðu og hita væri ekki hægt
að halda jól. Sem sagt ég fann á
vissan hátt persónulega til með
ibúunum i Darwin af þvi einu að
hafa komið þar og hitt fáa þeirra.
Frá Pakistan voru þetta meira töl-
ur um óskaplegar hörmungar —
þó mannfall væri margfalt meira
þar.
Oftar á nýliðnu ári kom svipað
fyrir. Þegar hermdarverkamenn
tóku flugvél og héldu gislum i
henni á flugvellinum i Dubai við
Persaflóa, virtist ég skynja frétt-
ina á annan hátt en þeir, sem voru
i kring um mig, af þvi einu að ég
hafði komið þangað. þó ég að visu
hefði aldrei heyrt staðinn nefndan
fyrr en Cargolux-flugvélin okkar
dembdi sér þar niður á sinum
tima. En nú var ég færari um að
setja mig i spor gislanna, fann
þennan ægilega hita, sem þarna
er, svo maður flýtir sér úr flugvél-
inni og inn i kælda flugstöðina. Að
vera i blikkdós undir brennandi
hitabeltissól þar sem endalaus
hvítur sandurinn endurkastar
geislunum með óþægilegum blind
andi glampa, það hlýtur að vera
ægilegt — hvað þá ef staðið er
yfir manni með byssu. Þessa ógn
var ég fær um að skynja sterkar
en önnur slik atvik i fréttunum, af
þvi ég þekkti umhverfið.
Ef þetta er svo útfært á víðara
svið, þá á maður oft erfitt með að
skilja af hverju sumir atburðir ná
eyrum fréttaflytjenda og frétta-
hlustenda. Ég man t.d. eftir þvi,
þegar 20 þúsund egypskir her-
menn, sem ísraelsmenn höfðu
lokað i gildru, voru um langan
tima aðal áhyggjuefni framá-
manna um heim allan og dag eftir
dag i öllum heimsfréttum, meðan
50—100 þúsund Eþiópiumenn
voru að deyja úr hungri i námunda
við þetta landsvæði, án þess að
nokkur væri farinn að veita þvi
athygli eða láta sig það varða. Það
vakti ekki athygli fyrr en löngu
seinna. Og hvernig er með Viet
Nam? Það var i hverjum fréttum
fjölmiðla hér á landi í mörg ár
meðan Bandaríkjamenn tóku þátt
i bardögum þar. Enn er þarna bar-
ist af sömu grimmd. En okkur
virðist ekki varða mikið um það
nú og sækjumst ekki eftir mynd-
um af þeim hörmungum. Svona er
nú manneskjan sérlunduð og
ófullkomin i fræðsluleit sinni —
og reikna ég þá með að ég sé
svona miðlungseintak af mann-
eskju.
Svo við snúum okkur að árinu,
sem er að byrja, þá á það sjálfsagt
eftir að flytja okkur mikið af frétt-
um um jafnrétti kvenna og karla
til lifsins gæða i öllum heimshorn-
um, þar sem Sameinuðu þjóðirnar
hafa kosið að gera það að svo-
nefndu kvennaári. Fyrir mér
byrjaði það þannig, að þegar ég i
morgun var á leiðinni á fund með
nokkrum konum til undirbúnings
blaðaefni um kvennaárið, breytt-
ist billinn minn allt í einu i eitt-
hvað sem liktist gufuvagni með
dampinn uppi. Nú voru góð ráð
dýr, i orðsins fyllstu merkingu, þvi
ég varð að viðurkenna að þeir
timar koma að karlmannshjálpar
er þörf. Þannig fór fyrsta viðbragð
mitt við kvennaári. En það minnti
bara á, að ekki má gleyma bilnum,
þegar farið er að ræða um nauð-
syn þess að skipta verkefnum
heimilisins og hins daglega amst-
urs jafnt milli karla og kvenna í
sameiginlegum búskap.
Umhugsunin um bilinn, viðgerðir
á honum, skoðun, tryggingar
o.s.frv. hlýtur að vera á við nokk-
urt magn af uppþvotti. Mér finnst
hann a.m.k. töluverð ábót, við
íbúðarþrif, matargerð, þvotta
o.s.frv. Ýmislegt fleira utanhúss
tekur lika meiri tima og umhugsun
en húsmæður, sem sleppa við
slikt, gera sér oft Ijóst, svo sem
vixlar, reikningar og þess háttar.
Allt þetta verður auðvitað að
koma með i púliuna með ryksugi,
matargerð, barnastússi og fleira,
þegar skipta á upp verkefnunum.
Jæja, þar féll ég í aðra gryfju i
byrjun kvennaárs — er farin að
verja karlmennina.
Annars kemur ýmislegt fram i
dagsljósið, þegar farið er að lita á
hefðbundna verkaskiptingu karla
og kvenna og ekki siður hefðbund-
inn hugsunarhátt varðandi
lifnaðarhætti okkar yfirleitt. Við
teljum t.d. tvo fjölskyldu, en ekki
einn. Og það þykir gjarna eðlilegt
að fjölskylda þurfi ibúð en ekki
einn, tveir þurfi baðherbergi en
ekki einn, tveir þurfi eldhús til að
elda matinn sinn en ekki einn,
tveir þurfi setustofu en ekki einn,
tveir þurfi borðstofu en ekki einn
o.s.frv. Þetta kemur m.a. fram í
þvi, að svo dýrt þykir að koma upp
húsbúnaði og áhöldum til heimilis-
nota þegar tveir einstaklingar
gifta sig, að þeirfá skattaafslátt af
þeim sökum, en ekki reiknað með
að einstaklingur þurfi að koma
slíku upp. Að hefðbundnum hugs-
unarhætti virðist líka erfiðara að
elda mat handa tveimur en einum,
og mun meira verk að búa um
hjónarún en rúm sem einn sefur i.
Að halda heimili fyrir tvo þykir
gjarnan mesta erfiði, þar sem lítið
verk sé að gera það sama fyrir
eina manneskju. Þar dregur þó
bara einn i bú, borgar rafmagnið,
hitann, simann, sjónvarp og út-
varp o.s.frv. og gerir allt það, sem
i einhverjum mæli hlýtur að skipt-
ast á tvo á heimili fyrir tvo. Sá
sem einn er, tekur ibúðina, bilinn,
viðskipti öll, sér um móttöku
gesta og veitingar fyrir þá o.s.frv.
j rauninni væri gagnlegt á jafn-
réttisári að gera upp, þó ekki sé
nema nug sinn um allt daglegt
amstur og bardús til að lifa lifinu
og stokka svolitið upp viðhorfin til
þess.
fjandskapur hlýzt af — oft veltir
lítil þúfa þungu hlassi. Við högn-
umst ekkert á því að leitast við að
beita sömu brögðum og stjórnvöld
í Vestur-Þýzkalandi. Við höfum
haft góð viðskipti við Þjóðverja
og þurfum að halda þeim áfram,
m.a. eru flestar fiskvinnsluvélar
þýzkar og þaðan þurfum við vara-
hluti. Auðvitað gætum við bjarg-
ast án þeirra. En hvers vegna
skyldurn við skaða okkur sjálfa
vegna barnaskapar Þjóðverja?
Svona má lengi spyrja, og liklega
er rétta svarið við spurningunni:
Við erum nógu stórir til að gera
ekki neitt.
Sigur og
samkomulag
I þessu deilumáli er sigurinn
líka okkar, ef við ekki misstígum
okkur. Fiskveióilögsagan verður
færð út í 200 mílur á þessu ári, og
um áramótin gat Geir Hallgríms-
son forsætisráðherra þess, að
skynsamlegast væri að gera það
áður en samkomulagið við Breta
rennur út 13. nóvember n.k. og
nefndi þar til tímabilið frá 17.
júní til 1. október. Vissulega væri
ánægjulegast að stiga þetta loka-
skref okkar í landhelgismálum á
þjóðhátíðardaginn, en það skiptir
þó ekki meginmáli, heldur hitt, að
útfærslan frestist ekki r
fram yfir mitt ár.
En þegar endanleg ákvörðun
hefur verið tekin um útfærslu-
daginn, er ekkert að vanbúnaði að
setjast að samningaborði við Vest-
ur-Þ'óðverja, þrátt fyrir frum-
hlaup þeirra. Samningar yrðu þá
gerðir á grundvelli þeirra ákvarð-
ana, sem teknar hefðu verið um
útfærsluna i 200 mílur, og þeir
myndu gilda til sama tíma og
bresKU samningarnir, þ.e.a.s. til
13. nóvember á þessu ári.
Siðmenntaðar þjóðir eiga vissu-
lega að leitast við að setja niður
deilur sinar við samningaborð, og
við skulum minnast þess, að allt
frá því að Þýzkaland tók að rétta
við eftir hörmungar heimsstyrj-
aldarinnar hafa Vestur-
Þjóðverjar sýnt okkur marghátt-
aða vináttu, og er það mál þeirra
stjórnmálamanna og embættis-
manna, sem þurft hafa að gæta
hagsmuna íslands á meginlandi
Evrópu, að Vestur-Þjóðverjar
hafi oftast verið okkur vinsamleg-
astir, ásamt Norðurlandaþjóð-
unum. Þeir hafa nú að visu látið
skapið hlaupa með sig i gönur, en
við Islendingar erum ekki vanir
þvi að erfa slíkt lengi — og allra
sizt, þegar slikar aðfarir skaða
þann, sem þeim beitir, en okkur
ekki svo að orð sé á gerandi.
Löndunarbannið sem slíkt veldur
okkur ekki verulegu tjóni. Hitt er
verra, að viðskiptasamkomulagið
við Efnahagsbandalagið skuli
ekki taka gildi, en einnig það er
ekki þannig vaxið, að við fórnum
neinu varðandi fiskveiðitakmörk-
in til þess að öðlast þau réttindi,
sem um hefur verið samið, en
ekki hafa gengið í gildi. Hins
vegar viljum við frið vió allar
þjóðir og munum því standa með
framrétta hönd, hvenær sem
Vestur-Þjóðverjum þóknast við
okkur að ræða.
Uggur um allan
heim
Þegar stjórnmálamenn og sér-
fræðingar í efnahagsmálum
V' unn o->iíirnar nú um ára-
mót, gætti hvarvetna mikils uggs.
Oliukreppan svonefnda hefur
leikið iðnaðarþjóðirnar mjög
hart. Verðbólgan hefur verið
geigvænleg, atvinnuleysi fer vax-
andi, og óstöðugleiki efnahags- og
fjármála er með þeim hætti, að
margvíslegum áhyggjum hlýtur
að valda. Flestar þjóðir gera nú
ráð fyrir verulegri kjaraskerð-
ingu landsmanna allra, gagnstætt
þeim stöðugu kjarabótum og
framleiðsluaukningu, sem ein-
kennt hefur siðustu áratugi.
Efnahagsmálin eru ógnþrungin,
og enn bryddir ekki á þvi, að
þjóðirnar fái við þau ráðið, þótt
margvíslegar tilraunir hafi verið
gerðar til að ná alþjóðlegu sam-
komulagi til að reyna að stemma
stigu við voðanum.
I næsta nágrenni við okkur ís-
lendinga hefur stöðugt sigið á
ógæfuhliðina í efnahags- og at-
vinnumálum, t.d. í Danmörku og
á Bretlandseyjum, þar sem at-
vinnuleysi er orðið meira en
nokkurn gat órað fyrir, og halla-
rekstur gagnvart útlöndum er
með þeim hætti, að róttækar ráð-
stafanir verður að gera af stjórn-
valda hálfu, hvort sem við völdin
eru hægrisinnar eða vinstrisinn-
aðar stjórnir.
Að sjálfsögðu segir þessi þróun
mála til sín hér á landi, því að við
hvorki getum né viljum einangra
okkur frá öðrum þjóðum. En á
íslandi bætist það við, að verð-
bólgan hefur verið hér þrisvar til
fimm sinnum meiri en í ná-
grannalöndunum, greiðsluhalli
gagnvart útlöndum gifurlegur og
verðlækkanir á útflutningsaf-
urðum mörgum hverjum þriðj-
ungur til helmingur. Það er því
vissulega ástæða til þess, að við
gerum upp dæmið hjá okkur ekki
síður en nágrannarnir, enda
hefur það verið gert nú um ára-
mótin af forystumönnum i stjórn-
málum og allir þeir, sem hafa
látið til sín heyra — að kommún-
istum auðvitað undanskildum —
hafa lýst áhyggjum sínum og bent
á að enginn grundvöllur væri nú
til kjarauoia. Þvert á móti hlyti
þjóðin i heild að verða að axla
þær byrðar, sem aðstí Jurnar
hafa á hana lagt.
Engin verkföll
Menn spyrja nú hver annan,
verða verkföll, og vissulega hrýs
flestum hugur við því, ef til slíkr-
ar ógæfu mundi draga. Engir hafa
að vísu enn hótað verkföllum, að
þvi undanskildu að Jón Sigurðs-
son, formaður Sjómannasam-
bandsins, hafði í hótunum í sjón-
varpsviðtali nýlega, enda hefur
hann af því atvinnu að standa í
kjaradeilum og virðist ekki hafa
af því miklar áhyggjur, þótt at-
vinnuvegir þjóðarinnar yrðu
stöðvaðir og fólkinu varpað út í
hörmungar kjaraskerðingar og at-
vinnuleysis.
En hvað sem því líður, þá er
öllum það ljóst, sem á annað borð
hafa opin augun, að enginn
grundvöllur er nú fyrir kjarabót-
um, því miður. Þvert á móti þurfa
menn að reyna að sameinast um
að tryggja þau kjör, sem þjóðin
nú býr við, treysta efnahagslífið
að nýju og sækja siðan fram til
nýrrar uppbyggingar og batnandi
kjara.
Fyrsta verk rikisstjórnar Geirs
Hallgrímssonar var að reyna að
tryggja láglaunafólk sem bezt
fyrir kjararýrnun, sem óhjá-
kvæmileg var, og forsætisráð-
herrann og ríkisstjórnin öll mun
leggja sig í framkróka um það að
tryggja sem bezt atvinnu og kjör
láglaunafólks. Vissulega ættu
allir að geta verið sammála þeirri
stefnu, enda er vonin um vinnu-
frið byggð á þvi, að kjarabætur
náist án verkfalla, strax þegar
betur árar, en ekki verði nú verk-
föll án kjarabóta, verkföll sem
þýða kjaraskerðingu.