Morgunblaðið - 12.01.1975, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. JANUAR 1975
MONSIEUR Hulot er enn
kominn á kreik og stikar nú
stórum á sínn skringilega hátt
innan um bfiatrafffk heims-
byggðarinnar. Flestir kannast
eflaust við Playtime, þar sem
Tati gerði góðiátlegt grfn að
gierhöllum stórborganna og er
Trafic greinilegt framhald, þar
sem Tati heldur áfram að sýna
samtfðarfólki sfnu f spegil.
Jaques Tati hefur skapað sér
mjög sérstakan stfl sem grín-
isti, og þó ýmsir vilji Ifkja hon-
um við Chaplin eða Keaton,
sem eflaust stafar af þvf, hve
myndmál Tatis er nátengt
þöglu myndunum, er Tati sjálf-
ur á öðru máli. „Ég er andstæða
Chaplins og Keatons," segir
hann. „I gamla daga var gaman-
leikarinn vanur að koma inn og
segja : „Eg er trúðurinn f þess-
ari mynd. Eg kann að dansa,
syngja, sprikia og allt það. En
Hulot.... hann er lífið. Hann
þarf engin brögð. Hann þarf
bara að labba....“
Og skoða. Það er einmitt
þetta, sem skilur Tati frá
Chaplin og Keaton, að við,
almenningur, erum fyndna
fólkið f skrftinni veröld, sem M.
Hulot heimsækir og skoðar
glöggu gests auga. Atburðir
daglegs lffs og viðurkennt um-
hverfi f okkar augum verður
honum að hlátursefni, ýmis
apparöt öðlast f hans augum
sjálfstætt Iff og tilfinningar og
ýmsir kækir mannfólksins
koma honum skringilega fyrir
sjónir.
Það er einmitt f þessum atrið-
um f Trafic, sem hláturinn er
skærastur og kfmnigáfa Tatis
virðist njóta sfn best. En
honum er ekki eingöngu hlátur
í hug. Tmis atriði, ef ekki vel-
flest, eiga sér sorglegan undir-
tón, sem gerir það að verkum,
að hláturinn verður bældari en
ella. Við skiljum sneiðina, sem
okkur er send. Tökum einfalt
dæmi eins og auglýsingarnar,
sem dynja á vörubílstjórunum
án áfláts, án þess þeir kippi sér
upp við það. „Fylgist með.
Notið Raincoze-regnkápuna
fyrir sólskinið". — „Sofið ekki
vakandi, notið . . .“ (svefnpillu
eða vökupillu, ég man ekki
lengur hvort heldur var.). Eitt
olfufyrirtæki tekur upp á þvf,
að gefa kúnnanum í kaupbæti
afsteypur af hausum frægra
manna. Kúnninn tekur við
þessu, dálftið hissa, en þiggur
þó. Og þannig rúllar þetta
skrftna mannfólk áfram, mest á
SÆBJORN VALDIMARSSON
SIGURÐUR SVERRIR PALSSON
Ekki bara eintómt grín
fjórum hjólum, besta fólk, en
alveg ganrýnislaust.
I stórum dráttum segir mynd-
in frá Monsieur Hulot, upp-
finningamanni, sem er á leið-
inni frá Parfs til Amsterdam,
með nýjan ferðabfl, sem hann
hefur teiknað og á að vera þar á
alþjóðabflasýningu. Er nýi bíll-
inn fluttur á palli gamals vöru-
bfls, en þennan gamla bfl hrjá
ýmis ellimörk, og endar hann
ai þeim sökum nokkrum sinn-
um sem stöð bykkja við veg-
kantinn. Þvf þó M. Hulot finni
upp bfla, þá er sérþekking hans
að sjálfsögðu svo einhæf, að
hann getur ekki haldið þeim
gamla gangandi. Af þessum
sökum lenda þeir tvfvegis inni
á verkstæðum á leiðinni, og
gista f báðum tilvikum nætur-
langt. Það er athyglisvert, að á
báðum þessum verkstæðum
mega menn tæplega vera að þvf
að gera við bflinn vegna þess,
að verið er að sjónvarpa fyrstu
lendingu mannaðs geimfars á
tunglinu. Með þessum andstæð-
um virðist Tati vilja benda á þá
fjarstæðu, að við getum yfir-
stigið það geipivandamál að
labba um á tunglinu, á sama
tfma og við getum ekki leyst
okkar eigin umferðarvanda-
mál.
Tati dregur upp svipaða
ádeilu á skammsýni okkar, í
atriði, sem gerist morguninn
eftir viðgerð á fyrra verkstæð-
inu. Við sjáum myndir frá bfla-
sýningunni, þar sem allt er f
fullum gangi og við heyrum þul
lýsa þessum rennilegu farar-
skjótum framtfðarinnar af mik-
illi innlifun. 1 þeim svifum
vaknar bflstjóri Hulots á verk-
stæðinu og undir fagurgala
þularins lftur hann f svefn-
rofunum út um glugga verk-
stæðisins. Þar blasa við augum
haugar af ónýtum bflum, mis-
Clark Gable og Vivian Leigh f
myndinni „A hverfanda hveli“.
Risaveldi
kvikmyndaiðnaðarins
UNITED ARTISTS er eitt af
elstu kvikmyndafyrirtækj-
unum í Hollywood, stofnað
1919 af stórstjörnunum Mary
Pickford, Douglas Fairbanks
sr., Charlie Chaplin og leik-
stjóranum D.W. Griffith. Ólíkt
öðrum dreifi- og framleiðsluað-
ilum þar vestra, þá hefur U.A.
aldrei reist sitt eigið kvik-
myndaver, heldur sótt til
hinna sterku nágranna sinna,
og þá aðallega MGM og 20th —
Fox.
Á þriðja áratugnum var Joe
Schenck fenginn til að stjórna
fyrirtækinu, og fyrir hans orð
réðust hinir vinsælu leikarar
Rudolph Valentino, Buster
Keaton og Gloria Swanson til
U.A. En stórstjörnum var vand-
haldið á þessum tímum.
Um 1930 framleiddi Howard
Hughes nokkrar vinsælar
myndir fyrir U.A., en síðan fór
framleiðsla þess að þynnast út.
Ástæðan fyrir því var sú, að
fyrirtækið átti enga upptöku-
sali, en var einungis dreifiaðili
og fjármagnari fyrir sjálfstæða
framleiðendur. Þetta gerði það
að verkum að stórstjörnurnar
og bestu leikstjórarnir völdu
frekar eitthvert annað kvik-
myndafyrirtæki til að vinna
hjá. Erfiðasta tímabilið hjá
félaginu var svo á árunum milli
1948 og ’53, en þá hafði U.A.
ekkert annað á boðstólum en
annars flokks myndir.
Það urðu svo enn ein þátta-
skil I sögu fyrirtækisins um
miðjan sjötta áratuginn. Þá
tóku við stjórn útsjónarsamir
dugnaðarmenn sem hændu til
sin ýmsa af bestu framleið-
endum þess tima. Þeirra á
meðal má nefna Burt Lan-
caster, Ben Hect, MIRISCH
bræðurna sem síðan hafa gert
hvert kassastykkið á fætur öðru
og ekki má gleyma þeim Saltz-
man og Broccoli, framleið-
endum Bond myndanna.
Uppúr 1970 yfirtók stórfyrir-
tækið TRANSAMERICA
CORP. reksturinn, og má segja
að hann hafi gengið slétt og
fellt upp frá því. I fyrra tók svo
U.A. við dreifingu á myndum
MGM, en mikill uppgangur er
nú á gamla ljóninu. Og fyrir
skömmu síðan sá ég einhverja
þá aðsópsmestu framleiðslu-
áætlun sem litið hefur dagsins
ljós augiýsta I Variety, og aug-
lýsandinn var U.A. Svo um-
boðið hér, Tónabíó, þarf ekki að
kviða fækkandi gestum á kom-
andi árum. Sæbjörn Valdimars-
son.
Sæbjörn Valdimarsson.
munandi beyglaðir og ryðgaðir
fararskjótar liðins tfma. Aum-
ingja bflstjórinn hristir höf-
uðið, eins og hann viti vart,
hvort hann sé heldur f svefni
eða vöku. Og þar með þarf eng-
inn að fara f grafgötur um skoð-
un Tatis á fararskjótum fram-
tfðarinnar.
Þannig mætti lengi telja upp
atvik f Trafic, sem hafa dýpri
undirtón en hláturinn á yfir-
borðinu gefur tilefni til. Það
eina, sem ég sakna úr mynd
Tatis, er smákafli um púströr
þessara farartækja. Undirtónn-
inn er aðsjálfsögðu augljós og
Tati hefði eflaust getað gert sér
mikinn mat úr persónu-
einkennum þeirra. Mér hafa
alltaf fundist púströr einstak-
lega sjálfstæðir persónuleikar
á hverjum bfl, að ég tali ekki
um hinn mjög svo mismunandi
raddblæ þeirra.
Eins og ég sagði f upphafi, er
myndmáiið, sem Tati notar, ná-
tengt tækni þöglu kvikmynd-
anna. Þ.e.a.s. að hann notar
myndavélina mjög lftið á hreyf-
ingu, hann stillir henni bara
upp fyrir ákveðinn myndskurð,
hreyfir hana sfðan ekkert og
lætur atvikin gerast innan þess
ramma, sem vélin þannig
markar. Upphaflega var ekki
um annað að ræða, vegna stirð-
leika vélanna og frumstæðrar
tækni, en á seinni tfmum hefur
þessi aðferð verið lögð að
mestu á hilluna, þar sem léttari
vélar skapa meiri möguleika á
hreyfingu.
En Tati heldur fast við hefð
þöglu myndanna, ekki einasta f
kvikmyndatökunni, heldur
einnig f hljóðvinnsfunni. En
hvernig f fjáranum má það nú
vera, myndin er þó ekki þög-
ul?? Tati notar hið talaða mál f
algjöru lágmarki. Ef tveir tala
saman er það oftast gert með
umli og látbragði. I myndinni
talar hver á sfnu máli, tungu-
mál blandast og mynda klið og
enginn skilur annan. Hins
Vegar notar Tati „effekta" á
mjög áhrifarfkan hátt og það er
einmitt á þessu sviði, sem ég
get fmyndað mér, að þeir
Chaplin og Keaton öfundi kol-
lega sinn Tati af framförum
tækninnar. Báðir hefðu þegið
að geta nýtt sér þessa mögu-
leika f hljóðinu, en látið sér á
sama standa um hið talaða orð.
Það er einmitt af þessum sök-
um, að Tati er dálftið sérstakur
grfnisti f dag.
Og myndir hans eru einmitt
sérstakar fyrir það, að þær eru
einskonar rökrétt framhald af
þöglu myndunum.
Sig. Sverrir Pálsson.
GILDRAN ★★★★ (SV) Söguleg brúðkaupsferð ★★★
★ ★★★ (SSP) (SV)
Trafic ★★★★ (SV) ★★★ Sú Göldrótta ★★ (SV) ★★
(SSP) (SSP)
Hættustörf lögreglunnar ★★★ Gatsby hinn mikli ★★ (SV)
(SV) ★★★ (SSP) Gæðakallinn Lupo (SSP) ★ ★★ I klóm drekans ★ (SSP)

Af beztu mynd
umársins 1974
Að liðnu ári er það viðtekin
regla hjá flestöllum gagnrýn-
endum blaða og tímarita víða
um heim að gera upp hug sinn
og velja bestu myndir ársins
sem leið. Að þessu sinni lítum
við á val tveggja mætra blaða-
manna, sem báðir hafa getið sér
góðan orðstír. Annar er Jay
Cocks, aðalgagnrýnandi TIME
magazine. Hann er aóeins lið-
lega þrltugur að aldri og segist
þurfa að sjá að minnsta kosti
fimm myndir á viku „til að
halda sér gangandi".
Hinn blaðamaðurinn er nú
reyndar ekki gagnrýnandi, en
engu ómerkari þó, því hann er
annar þeirra, sem fletti ofan af
Watergate-málinu, nefnilega
Carl Bernstein hjá The Was-
hington Post.
Að viku liðinni gefst svo les-
endum kostur á að sjá listann
okkar Sigurðar Sverris og jafn-
vel nokkurra fleiri blaða-
manna.
Carl Bernstein,
The Washington Post:
TEN FROM YOUR SHOW OF
SHOWS, Carl Reiner, banda-
rísk, U.A.
THE PALM BEACH STORY.
I.F. STONES WEEKLY, banda-
rísk heimildamynd um kunnan
blaðamann.
BANG THE DRUM SLOWLY,
Hal Ashby, bandarísk, Para-
mount.
BLAZING SADDLES, banda-
rísk, Mel Brooks, Warner Bros.
THE STING, bandarisk,
George Rov Hill. Universal.
JUGGERNAUT, bandarísk,
Richard Lester, U.A.
HIS GIRL FRIDAY, gömul og
góð, gerð af Hawks.
THE TALL BLOND MAN
WITH ONE BLACK SHOE, sú
franska, sem sýnd var í sumar í
Háskólabíói.
HARRY AND TONTO, banda-
risk, Paul Mazurky, 20th
Century-Fox.
Jay Cocks, TIME:
AMARCORD, ítölsk, Federico
Fellini.
ANATONIA: PORTRAIT OF
THE WOMAN, bandarísk, Jill
Godmillow.
BADLANDS, bandarísk,
Terrence Malick. W.Br.
CHINATOWN, bandarísk, Pol-
anski, Paramount.
THE CONVERSATION,
bandarísk, Francis Ford Copp-
ola, Para.
THE GODFATHER PART II,
bandarísk, Coppola,
Paramount.
THE LITTLE THEATER OF
JEAN RENOIR, frönsk,
Renoir.
THE SEDUCTION OF MIMI,
ítölsk, Lina Wertmiiller.
THE PHANTOME OF
LIBERTÉ, frönsk-spænsk,
Bunuel, 20th-Fox.
THE THREE MUSKETEERS,
frönsk-bandarisk, Richard
Lester, 20th-Fox.