Morgunblaðið - 12.01.1975, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. JANUAR 1975
aó sinni virðist séð fyrir endann
á því. Flest aðildarlönd Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins áttu nú fyrir
höndum langvarandi viðskipta-
halla, þar sem milljarðar sögðust
út úr peningakerfinu i sjóði hinna
nýju orkuvaldhafa heimsins.
Lánastarfsemi Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins fékk alveg nýja vídd. Það
var ekki lengur aðeins um að
ræða nokkurskonar miðlunar-
starfsemi milli misauðugra landa;
það var um að ræða að bjarga
oliuinnflutningslöndum, bæði
iðnaðar- og þróunarríkjum frá
öngþveiti og rfkisgjaldþroti. Sú
verðhækkun á olíu og flestum
öðrum hráefnum, sem fylgdi i
kjölfar hinna óttalegu atburða í
október 1973, varpaði þó skugga á
Hin breyttu viðhorf í al-
þjóða gjaldeyrismálum
byggðar á „spám sérfræðinga".
Það vekur t.d. ýmsar spurningar,
hvort halli iðnvæddu ríkjanna
geti ekki orðið minni vegna
minnkaðrar framleiðslu en hærra
verðs.
Það eitt er óyggjandi að öll olíu-
innflutningslönd, bæði iðnþróuð
og vanþróuð, mega reikna með
verulegum greiðsluhalla mörg
næstu ár. Það er þó líklegt að
Bandaríkin og Vestur-Þýzkaiand
Horfin sjónarmið
A undanförnum árum hefur Al-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn og hin
126 aðildarríki hans — árangurs-
litið að heita má — reynt að finna
leiðir til útbóta á gjaldeyrismál-
um heimsins, endurhæfa eða end-
urnýja þá skipan þessara mála,
sem i gildi hefur verió síðan sjóð-
urinn var stofnaður í Bretton
Woods 1944.
Hlutverksjóðsins var i uppháfi
þriþætt:
1 fyrsta lagi að tryggja stöðugt
gengi gjaldmiðla aðildarþjóð-
anna. 1 dag er þó hægt að slá því
föstu, að allir helztu gjaldmiðlar
heims „fljóta", þó með þeirri
örvæntingarkenndu undan-
tekningu innan Efnahagsbanda-
lags Evrópu sem kallast „slang-
an“.
Annað helzta verkefnið skyldi
verða að skapa og viðhalda sem
frjálsustum skiptum milli gjald-
miðla aðildarþjóða sjóðsins. Eign
í t.d. norskum krónum átti þannig
— i orði — jafnan að vera kræf í
þýzkum mörkum o.s.frv. Innri
reglur einstakra ríkja gátu vitan-
lega hindrað þessa framkvæmd,
en að þessu var stefnt. Árum sam-
an eftir strið var það líka helzta
verkefni sjóðsins að styrkja aðra
gjaldmiðla en doilarann. En hann
var sem kunnugt er mjög eftir-
sóttur uppbyggingarárin eftir
stríðið og lengi frameftir.
Það var skortur á dollar vegna
hinna geysilegu yfirburða banda-
rísks efnahagslífs. Auk þess var
dollar eini gjaldmiðillinn, sem
hægt var að innleysa fyrir gull.
Hann virtist alveg ósnertanlegur
og á þessari vonarblekkingu
byggðu þjóðirnar nær allt gjald-
eyriskerfi heimsins.
En það fór að kvarnast úr þess-
um pýramída, þegar við-
skiptajöfnuður Bandaríkja Norð-
ur Ameríku varð óhagstæðari og
torgæti dollars minnkaði að sama
skapi. Lengi vel héldu Banda-
rikjamenn fast við þá stefnu
að Evrópumenn og aðrir gætu, ef
þeim þætti miður að safna dollur-
um í kjallara banka sinna, bara
hækkað gengi gjaldmiðla sinna.
Þannig yrði dollar ódýrari og út-
flutningur Bandarikjanna jafn-
framt samkeppnishæfari á al-
þjóðamarkaði. Bandarikjamenn
neituðu að rýra gengi dollars með
því að minnka guilgildi hans.
Þegar tímar liðu varð þó ekki
hjá því komist og á siðustu árum
hefur gengi hans lækkað veru-
lega. Og þegar dollar var ekki
lengur innleysanlegur fyrir gull,
var stoðum í raun alveg kippt
undan samningunum í Bretton
Woods.
Þriðja aðal verkefni Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins var eðlileg af-
leiðing tveggja hinna fyrri:
Skuldbindingar aðildarrikjanna
að halda gengi gjaldmiðla sinna
stöðugu og ábyrgð þeirra að
skipta miðlum hinna aðildarþjóð-
anna gátu orsakað erfiðleika fyrir
land, sem hafði halla á viðskipta-
jöfnuði sínum. Því varð sjóðurinn
að geta aðstoðað viðkomandi riki i
tímabundnum erfiðleikum með
lánafyrirgreiðslu.
Slik lán voru að nokkru leyti
sjálfvirk, þ.e. skuldari gat notað
kvóta sinn hjá sjóðnum, útbúinn
eftir sérstökum reglum. Og við
sérstök skilyrði fengið aukna fyr-
irgreiðslu. Þessi lánastarfsemi
hlaut að byggja á þeirri forsendu,
að í heild væri jafnvægi innan
aðildarrikja sjóðsins. Greiðsluaf-
gangur i nokkrum löndum væri
mótvægi halla hjá öðrum og þegar
til lengdar léti væri hvert ein-
stakt land í jafnvægi.
Olíufurstarnir.
Þegar Arabar hleyptu oliu-
kreppunni af stokkunum hrundi
þetta kerfi nær til grunna. Fyrst í
stað snerist olíukreppan aðallega
um afhendingu vörunnar, en
fljótlega breyttist þetta í hið
harkalega verðhækkanastrið, þótt
allar ráðgerðar umbótatilraunir á
gjaldeyrismálasviðinu.
Fyrir vestræn iðnaðarriki var
þetta eindregin áskorun um að
standa nú saman um mótun sam-
eiginlegrar utanríkis- og orku-
málastefnu. Og starfa saman að
lausn allra þeirra f jölmörgu vand-
kvæða sem höfðu mikil áhrif á
efnahagsmál þeirra og gjaldeyris-
mál — auk dramatiskra áhrifa á
kaupgetu og hag hvers einstak-
lings í nær öllum löndum heims.
Fyrstu viðbrögðin voru ekki
beint uppörvandi. Hvert land
bjargaði sér sem það bezt gat,
jafnvel á kostnað aldagamalla
vinaþjóða. Samstarf Evrópurikja
og Bandaríkja Norður Ameríku
versnaði um allan helming.
Raunverulegar afleiðingar
orkukreppunnar og tengd áhrif
fyrir efnahagslif heimsins eru
geigvænlegar og greinilegt að enn
muni dragast langan tíma að
koma á raunhæfum endurbótum
á gjaldeyrismálasviðinu.
Áður en olíukreppan reið yfir,
var greiðsluafgangur velferðariog
iðnaðarrikjanna svokölluðu i
heild árlega um 12 milljarðar
dollara. Halli svokallaðra
þróunarríkja nam sömu 12
milljörðum. Þessi upphæð var yf-
irfærð til þessara landa, fyrst og
fremst með fjárfestingu og einnig
í formi stórfelldrar fjárhagsað-
stoðar, lána og framlaga, sem flest
lönd hins iðnvædda heims hafa
tekið aukinn þátt í.
En nú hafa mikil hvörf orðið.
Iðnvæddu rikin gera í ár ráð fyrir
35 milljarða dollara greiðsluhalla
— eða jafnvel enn hærri upphæð.
Þau þróunarríki, sem ekki njóta
blessunar olíunnar, mega reikna
með 20 milljarða dollara halla. Á
hinn bóginn er greiðsluafgangur
olíuframleiðsluríkjanna áætlaður
65 milljarðar dollara 1974, en var
7 milljarðar árið 1973.
Þessar tölur eru auðvitaó ekki
óskeikular. En þær eru þó
Vitrir menn hafa árum saman setið á rökstólum og velt vöngum yfir gjaldeyrisvandamálum
heimsins.
verði nokkuð nærri jöfnuði á
þessu tímabili.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
gerðist strax talsmaður þeirrar
stefnu, að hin bágstöddu riki ættu
ekki að gripa til þeirra venjulegu
varnaraðgerða sem gert er, þegar
gjaldeyrisvandkvæði steðja að.
Eitt vinsælasta lyfið er gengis-
iækkun; sem stuðlar að þvi að
styrkja samkeppnishæfni og að-
stöðu framleiðsluatvinnuvega
þjóðar gagnvart öðrum rikjum.
Það er þó ekki sérlega raunhæf
aðgerð fyrir gjaldmiðla þeirra
sem láta gjaldmiðil sinn „fljóta."
Fljótandi gjaldmiðill er i raun
það að gildið á alþjóðlegum
peningamarkaðiræðst af framboði
og eftirspurn. Samt eru enn
nokkrir gjaldmiðlar sem halda
Áhrif
olíufurstanna
saman i nokkurnveginn föstu
samstarfi og ennfremur er alls
ekki hægt að segja að hinir fljót-
andi gjaldmiðlar séu alveg undir-
orpnir veðri og vindum á alþjóð-
legum peningamarkaði.
Sjóðurinn hefur líka varað við
þvi, að oliuinnflutningsrikin
bindist samtökum um að lækka
gengið gagnvart gjaldmiðlum
olíuframleiðslulandanna. Þegar
þannig yrði hækkun á gengi
þeirra miðla, yrði viðkomandi
löndum aftur erfiðara um vik að
byggja upp og setja á stofn annan
lifvænlegan atvinnurekstur og
arðbæra framleiðslu en oliu-
vinnsluna. Margir hafa I huga, að
búast má við að um síðir þrjóti
lindir olíunnar i löndum þessum.
Ekki hvað sizt hefur Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn beint því til
aðildarríkja sinna að reyna eins
og unnt er að forðast að hrípa til
hefðbundinna ráðstafana með
innflutningshömlum, tollum,
geymslufjárbindingum, inn-
flutningskvótum o.fl. Og enn-
fremur að reyna aó forðast að
herða neyzluólina ínnanlands i
viðkomandi ríkjum. Hvort
tveggja er smitandi og af-
leiðingarnar myndu aðeins verða
eitt skrefið enn í átt til þeirrar
efanhagslegu heimskreppu, sem
undanfarið hefur þótt leynast á
næsta leiti.
Amerískur
bíll
Mustang, Camaro, Pontiack
ekki eldri en 1969, skipti á Cortinu árg. 71 1600.
Staðgreiðsla á milligjöf kemur til greina. Tilboð er
greini verð, greiðsluskilmála, árgerð, vélastærð, lit og
ástand sendist Mbl. fyrir mánaðarmót merkt „Skípti
7334".
A.F.B.
félag afgreiðslustúlkna í brauða- og
mjólkurbúðum. Skrifstofan að Kirkjutorgi 4
verður framvegis opin mánudaga, miðvikudaga
og föstudaga kl. 1 6 — 1 8.
Stjórnin.
Grindavík
efri
Til sölu 4ra herb. íbúð, Víkurbraut 38,
hæð. Er laus strax. Einnig raðhús, fokhelt.
Tilbúið til afhendingar strax. Uppl. í síma
92-8294 milli kl. 1 og 5.
Utboð
Landsvirkjun óskar eftir tilboðum í eftirtalda verk-
hluta fyrir spennistöðina Korpu:
Steinsteyptar undirstöður og strengjastokka úti-
virkis. Undirstöður og kjallaragólf rofa- og
stjórnstöðvar. Jöfnun lóðar og vegarlagningu.
Útboðsgögn verða seld á skrifstofu Landsvirkj-
unar, Suðurlandsbraut 14, Reykjavík, frá og
með mánudegi 13. janúar 1975 og kosta kr.
1.000.- hvert eintak.
Frestur til að skila tilboðum er til 14. febrúar
1975.
Landsvirkjun