Morgunblaðið - 09.09.1975, Blaðsíða 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. SEPTEMBER 1975
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. SEPTEMBER 1975
25
urgmM&ífrtíb'
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Að byggja
landið allt
Arið 1973 var sérstætt
að því leyti, að þá varð
í fyrsta sinn um áratuga
skeið hlutfallslega meiri
fólksfjölgun á svokallaðri
landsbyggð en á þéttbýlis-
svæðinu við Faxaflóa.
Þessi þróun hægði á sér á
árinu 1974, staðnaði sums
staðar og snérist í beina
fólksfækkun á Vestfjörð-
um.
Hvarvetna um land var
næg atvinna á sl. ári og
fjárhagsleg afkoma fólks
sízt lakari í ýmsum sjávar-
plássum landsbyggðar-
innar en á höfuðborgar-
svæðinu. Atvinnuleg
gróska á Vestfjörðum, sem
leggja til um fjórðung freð-
fisksframleiðslu okkar, var
engu minni en þar, sem
bezt gerðist annars staðar á
landinu. Hvar er þá orsak-
anna að leita í íbúaröskun
tiltekinna landshluta?
Orsakirnar eru efalítið
margþættar og samverk-
andi. Fyrst má nefna, að
húsnæðisþátturinn ræður
miklu um búsetuval, ekki
sízt yngra fólks. Þess hef-
ur, sem betur fer, gætt í
ríkara mæli undanfarið, að
ungt fólk hafi áhuga á að
festa rætur í sínum heima-
byggðum. Samhliða því
hefur vaxandi hópur fólks
á Faxaflóasvæðinu sýnt
áhuga á því, að hasla sér
völl í hinum smærri
byggðarlögum. Þessi
hugarfarsbreyting um
búsetuval hefur að veru-
legum hluta strandað á
húsnæðisvandanum.
Fjárstreymi til húsbygg-
inga úr sameiginlegum
lánasjóði þjóðarinnar hef-
ur verið hægt og ekki
hnökralaust, þegar lands-
byggðin hefur átt í hlut.
Hún hefur augljóslega bor-
ið skarðan hlut frá borði í
því efni. Þrátt fyrir
nokkurn vaxtarbrodd i
íbúðabyggingum í flestum
byggðum landsins, hefur
skortur á íbúðarhúsnæði
flæmt margt ungmennið
frá sinni heimabyggð.
Fólk, sem kanna vill
búsetuskilyrði á lands-
byggðinni, vill gjarnan
komast inn í leiguhúsnæði,
fyrstu árin, ekki fjárfesta í
eigin húsnæði, fyrr en að
loknum hæfilegum
reynslutíma. Þetta fólk
hefur rekið sig á sama vegg
húsnæðisvandans. Nýsett
lög um byggingu leigu-
íbúða á landsbyggðinni eru
spor í rétta átt. í því efni,
sem ýmsum öðrum, var þó
stigið of sm-átt skrif og of
seint.
Atvinna í sjávarplássum
landsbyggðarinnar er mjög
einhæf. Þar standa þau
byggðarlög þó betur að
vígi, sem þróuð land-
búnaðarhéruð liggja að.
Úrvinnsla landbúnaðar-
afurða og iðnaðar- og
verzlunarþjónusta við að-
liggjandi sveitir er veiga-
mikill hlekkur í atvinnu- og
afkomu fjölmargra þétt-
býlisbyggða í öllum lands-
hlutum. Rafvæðing lands-
ins, virkjanir vatnsfalla
heim i héruðum, samhliða
tengingu orkusvæða, er
hinsvegar nauðsynleg
undirstaða iðnvæðingar og
fjölbreyttari valkosta á at-
vinnusviði. Heitavatnsnýt-
ing er og afgerandi atriði
um aðlöðun byggðar. Á
þessu sviði, nýtingu inn-
lendra orkugjafa, hefur
núverandi ríkisstjórn þeg-
ar mótað farsæla stefnu og
stuðlað að margháttuðum
framkvæmdum.
Ýmsir búsetuþættir koma
enn við sögu. Ýmis konar
félagsleg aðstaða, mennt-
unarmöguleikar, heil-
brigðisþjónusta, Samgöng-
ur og umhverfismál hafa
áhrif á búsetuval. í þessum
efnum er gæðum mjög mis-
skipt, þó vissulega miði í
rétta átt.
Byggð í landinu öllu er
forsenda eðlilegrar nýt-
ingar þeirra auðlinda, til
lands og sjávar, sem verð-
mætasköpun og vélferð
þjóðarinnar grundvallast
á. Dæmigert landsbyggðar-
þéttbýli, eins og t.d. Húsa-
vík, Akureyri og Sauðár-
krókur, byggja afkomu
sfna jöfnum höndum á
landbúnaði og útgerð, sam-
hliða iðnaði, sem rætur á í
hinum eldri atvinnugrein-
um. Þannig er haldreipi
þjóðarafkomunnar samofið
þáttum hinna ýmsu at-
vinnugreina.
Heilbrigð byggðastefna
ætti því að vera keppikefli
allrar þjóðarinnar. Óeðli-
leg byggðaröskun kemur
ekki síður illa við þéttbýlis-
svæðið við Faxaflóa en
strjálar byggðir landsins
Það þarf því að hyggja að
þeim þáttum, sem eru
undirstaða byggðajafn-
vægis í landinu.
Rætt við Halldór E. Sigurðsson landbúnaðarráðherra
Á aðalfundi Stéttarsambands bænda á Laugarvatni fyrir skömmu
flutti Halldðr E. Sigurðsson landbúnaðarráðherra athyglisverða
ræðu, þar sem hann ræddi m.a. nauðsyn endurskoðunar og endur-
mats á tveimur umdeildum þáttum f landbúnaðarmálum okkar,
niðurgreiðslum og útflutningsuppbðtum.
Ræða landbúnaðarráðherra er vísbending um, að ríkisstjórnin og
forystumenn landbúnaðarmála séu opnari fyrir ýmsum breyting-
um á þvf kerfi, sem nú er við lýði, en margur hefur haldið. Þess
vegna hefur Morgunblaðið snúið sér til Halldórs E. Sigurðssonar og
átt við hann samtal, þar sem komið er inn á ýmis þau atriði, sem
hann fjallaði um í ræðu sinni á aðalfundi Stéttarsambandsins svo
og aðra þætti landbúnaðarmála. Fer samtal þetta hér á eftir.
þjóðarinnar hverju sinni. Framleiðslan
hefur ýmist verið of mikil eða of lítil.
Það er erfitt að ráða við það. T.d. má
nefna, að á árunum um 1960 var flutt
inn smjör, — en svo kom smjörfjallið.
Síðar tókst að koma þessu í nokkurt
jafnvægi. Bændastéttin hefur líka tekið
á sig þá skyldu að flytja t.d. mjólkurvör-
ur milli landshluta, t.d. vestur á firði.
Kostnaðinn af því hefur verðlagskerfi
landbúnaðarins orðið að taka á sig. En á
móti þessum skyldum, sem bændur hafa
tekið á sig, fá þeir tryggingu fyrir því, að
bænda strax í janúar sl. að þessi mál
yrðu tekin til athugunar. Upp úr því var
sú ákvörðun tekin af Framleiðsluráði og
Stéttarsambandinu, að ekki yrðu greidd-
ar hærri útflutningsbætur á kjöt en það
kjöt, sem hagkvæmast verð fæst fyrir, en
það er dilkakjöt, sem selt er til Noregs,
og það yrði tjón seljenda, sem á vantaði.
Þannig hefur þetta verið framkvæmt
slðan. Auk þess höfum við ákveðið að
veita ekki útflutningsleyfi fyrir nauta-
kjöti, sem er í svo Iágu verði. Ég tel ekki
forsvaranlegt að senda úr landi matvæli
Er landbúnaðurinn
baggi á þjóðinni?
— Þvf er stundum haldið fram, land-
búnaðarráðherra, að landbúnaðurinn
sem atvinnugrein sé baggi á þjóðfélag-*
inu og að bændastéttin njóti margvfs-
legra forréttinda fram yfir aðra þegna.
Hver er þfn afstaða til þessara sjónar-
miða?
— Min skoðun er sú, að til þess að vera
sjálfstæð, stjórnarfarslega og fjárhags-
lega, þurfi hver þjóð að hagnýta kosti
lands sins. Islenzka þjóðin hefur Iifað
eftir þessari reglu og vegnað þeim mun
betur sem hún hefur getað hagnýtt sér
landsins gæði í sem ríkustum mæli.
Landbúnaðurinn er elzta atvinnugrein á
Islandi. Þótt sjávarútvegur hafi verið
stundaður að einhverju leyti jafnlengi,
voru það bændur sem réru til fiskjar eða
gerðu út með vinnuhjúum sínum. Ef
íslenzka þjóðin hyrfi frá búskaparstörf-
um yrði ekki langt i það, að við týndum
sjálfstæði okkar. Sú staðhæfing, að land-
búnaðurinn sé baggi á þjóðfélaginu er að
minni hyggju algerlega vanhugsuð og
raunar svo miklar öfgar, að ég sé engin
rök, sem styðja hana. Sú atvinnugrein,
sem með framleiðslu sinni sparar gjald-
eyri, er jafnþýðingarmikil fyrir afkomu
þjóðarbúsins og hin, sem aflar gjaldeyr-
is, sem við notum til þess að kaupa fyrir
vörur af öðrum þjóðum.
Það er Ijóst, að allar helztu neyzluvör-
ur, sem við getum alls ekki verið án, eru
framleiddar af landbúnaðinum. Verðlag
á þessum búvörum er hliðstætt verðlagi
á öðrum vörum og þjónustu í landinu.
Verðlag á búvörum er nú mun hag-
kvæmara fyrir neytandann en það var
t.d. á árabilinu 1910—1930. Þetta hef ég
látið athuga og þetta er óhagganleg stað-
reynd. Þá má heldur ekki gleyma þvi, að
Iandbúnaðurinn er meira en sjálfbjarga,
þegar um er að ræða gjaldeyrisnotkun.
Hann aflar meiri gjaldeyris en hann
eyðir. En við getum gert betur í land-
búnaðinum að þessu leyti en við höfum
gert til þessa.
Ég lít svo á, að ræktun lands, grasrækt,
gróðurvernd, skógrækt o.fl. sé í raun í
þágu alþjóðar en ekki einvörðungu land-
búnaðarins. Þjóðargjöfin, sem ákveðin
var á Þingvöllum sl. sumar, er að mfnu
viti staðfesting á þvi, að löggjafarvaldið
og þjóðin öll líta ræktun Iandsins þess-
um augum.
Það má líka varpa fram þeirri spurn-
ingu, hvað yrði um mikilvægar þjónustu-
miðstöðvar, eins og Borgarnes, Selfoss,
Egilstaði, Blönduós, Hvolsvöll, Hellu,
jafnvel verulegan hluta Akureyrar, ef
landbúnaður yrði lagður niður. Allir
þessir þéttbýliskjarnar byggja að veru-
legu leyti á þjónustu við landbúnaðinn
og iðngreinum, sem tengdar eru land-
búnaði. Ef við hugsum þetta til enda,
verðum við ekki lengi að komast að
þeirri niðurstöðu, að það væri glapræði,
svo ekki sé meira sagt, að leggja land-
búnaðinn niður eða draga verulega úr
honum.
Því er stundum haldið fram, að bænd-
ur fái allt fyrir ekkert. Þetta er hrein
fásinna. I þeim tilvikum, þar sem um er
að ræða óafturkræf framlög, eru á ferð-
inni framlög til ræktunar. Bændur njóta
að visu þessarar ræktunar en neytendur
einnig, vegna þess að ræktunarkostnað-
ur kæmi ella fram í verðlagi landbúnað-
arafurða.
— Það kom fram f frétt f Morgunblað-
inu fyrir nokkrum dögum, að á þessu ári
hefur verið meiri ásókn hiá uneu fólki
að komast yfir jarðir og hefja búskap en
um langt árabil. Hver er skýringin á
þessu?
— Ég held kannski að þetta standi í
sambandi við þær miklu umræður, sem
verið hafa um landbúnaðarmál að und-
anförnu. Það þarf geysilegt fjármagn til
þess að hefja búskap. Aðeins ein dráttar-
vél kostar yfir milljón krónur og menn
fá aðeins 40% af andvirði hennar í lán
— og enginn getur nú til dags stundað
landbúnað án dráttarvélar. Þetta er að-
eins lítið dæmi um þann kostnað, sem
fylgir því að hefja búskap. Það, sem ég
óttast mest í þessu sambandi, er, að þetta
unga fólk verði fyrir vonbrigðum, þcgar
það kemst að raun um, að uppgripin í
landbúnaði eru ekki þau, sem þvi hefur
kannski verið talin trú um.
Eru lán til bænda
hagkvæmari?
— Því hefur verið haldið fram, — og
það er Ifklega útbreidd skoðun meðal
almennings, — að bændur eigi kost á
hagkvæmari lánum til húsbygginga og
vélakaupa en aðrar atvinnugreinar.
Hvað er hæft f þessu?
Fjölmennar
þjónustumiðstöðvar og
mikilvægar iðngreinar
— byggja nær eingöngu á landbúnaði
— Bændur fá nákvæmlega sömu Ián
með söinu lánskjörum til húsbygginga
og Húsnæðismálastofnunin veitir.
Bændur eiga hins vegar ekki kost á
sömu lánum og veitt eru til verkamanna-
bústaða né lánum sem veitt eru til út-
rýmingar heilsuspillandi húsnæði. Þeir
fá heldur ekki sömu fyrirgreiðslu og
Framkvæmdanefnd byggingaráætlunar
hefur veitt. Hins vegar fá þeir 120 þús-
und króna beinan styrk til húsbygginga,
sem veittur er á þeirri forsendu, að
íbúðarhúsnæði í sveit þurfi að vera frá-
brugðið íbúðarhúsnæði í þéttbýli. Á
sveitarheimili er um atvinnurekstur að
ræða, og þarf því meira húsrými til nota
í tengslum við búskapinn sjálfan, t.d. f
sambandi við vélakost, kaupafólk o.fl. í
því sambandi.
— Hvað um lán og lánskjör til kaupa
á vélum og tækjabúnaði. Eru þau sam-
bærileg við lán, sem iðnaðurinn og ýms-
ar þjónustugreinar eiga kost á?
— Bændur og forsvarsmenn þeirra
halda því fram, að Iánaaðstaða landbún-
aðarins sé að þessu leyti verri en ann-
arra atvinnugreina. Þetta er erfitt að
meta en það er reynt að samræma þetta
sem mest. Þessi lán eru nú að nokkru
vísitölutryggð og vextir hafa hækkað
geysilega. Þá er á það að lfta, að bóndinn
verður að leggja fram af eigin tekjum í
Stofnlánadeild gjald, sem nemur 4%
vaxíahækkun að meðaltali á hvern
bónda. Þctta gjald fer ekki út í
verðlagið. Gjaldið er hugsað eins og iðn-
lánasjóðsgjald, en er ekki sambærilegt
að því leyti, að iðnlánasjóðsgjald kemur
inn f kostnað iðnfyrirtækjanna.
— En lán til útihúsa?
— Þau nema 50% miðað við matsverð
og er það hliðstætt við Iánveitingar til
annarra atvinnugreina.
— Bændur fá bcina styrki til
ræktunar, framræslu, girðinga o.fl. er
ekki svo?
— Jú, allt er þetta styrkt að vissu
marki, og það byggist á þeirri fors-
endu, að það sé ekki hlutverk bóndans
eins að rækta landið, heldur sé
það f þágu þjóðarinnar í heild, eins
og áður er framkomið. Þessi kostnaður
er ekki tekinn inn í verðlag Iand-
búnaðarafurða og raunar stutt síðan
eigin framlög bænda f þessu skyni voru
tekin með í þann reikning. Sem
glöggt dæmi um það, hvernig
bein framlög til landbúnaðarins nýtast
þjóðinni allri, vil ég nefna áburðar-
hækkunina sl. vor. Áburðurinn
hækkaði um 150% milli ára. Hér var í
rauninni um nýtt oliuáfall að ræða.
Ríkissjóður greiddi hækkunina niður að
hálfu — sem þýddi í raun, að verðlag á
landbúnaðarafurðum var lækkað sem
þessu nam. Sú hækkun, sem eftir stóð,
gekk út í verðlagið, en bændur féllust á,
að sú hækkun sem á þá kom kæmi í
áföngum inn f verðlagið.
Eru útflutningsupp-
bætur réttlætanlegar?
— Ef við snúum okkur að öðru, hvað
námu útfiutningsuppbætur á land-
búnaðarvörur háum fjárhæðum á sl.
ári?
— Rúmlega 900 milljónum króna, sem
er um tvöföldun frá því, sem áður var.
— Hver eru rökin fyrir því að verja
svo mikiu af fjármunum skattgreiðenda
til þéss að greiða niður verð á neyzlu
annarra þjóða?
— Bændastéttín hefur tekið á sig þá
kvöð að sjá þjóðinni fyrir nægilegu '
magni af búvörum til neyzlu. Það er
útilokað að miða framleiðslumagn
búvara nákvæmlega við neyzluþörf
ef umfram magn landbúnaðarvara er
selt til útflutnings á lægfa verði en fram-
loiðslukostnaðarverði, gengur ríkið í
ábyrgð fyrir mismuninum. Ég hef látið
taka saman yfirlit um þetta eins og kom
fram á aðalfundi Stéttarsambandsins.
Þau eru jafnmörg árin, sem þessi trygg-
ing hefur verið fullnýtt, og hin, sem þess
hefur ekki verið þörf. Á árunum
1965—1970 var 10% trygging fullnýtt og
svo aftur á síðasta ári.
— Hvað áttir þú við, þegar þú sagðir f
ræðu þinni á aðalfundi Stéttarsam-
bandsins að það þyrfti að taka þetta
kerfi útflutningsuppbóta til endurskoð-
unar?
— í fyrsta lagi það, — eins og ég sagði
í ræðu minni, — að öllum fjárveitingum
til landbúnaðar eru takmörk sett, þeim
mun meira fjármagn, sem fer í útflutn-
ingsuppbætur, því minna fæst í annað.
Auk þess lít ég svo á, að veilan í þessu
kerfi sé sú, að þar sem tryggingin er
fyrir hendi, sé ekki nægileg hvatning til
staðar að ná sem beztum sölum erlendis
á búvörum. Ég vil byggja þetta þannig
upp, að bændur hafi sfna tekjutryggingu
en að sölukerfið á erlendum mörkuðum
verði hagnýtt út í yztu æsar, svo að ekki
þurfi að grípa til tryggingarinnar nema
að takmörkuðu leyti.
— Hvert er næsta skrefið I þessari
endurskoðun útflutningsuppbóta? Er
unnið að einhverjum breytingum nú
þegar?
— Þetta hefur verið til meðferðar
milli ráðuneytisins og Stéttarsambands-
ins allt þetta ár. Það kom upp á sl. vetri,
að nautakjöt hefði verið selt til útlanda
fyrir mjög lágt verð. Ég hafði ekki hug-
mynd um þetta og þótti slæmt, að til þess
var gripið, þótt þeir, sem það gerðu, hafi
ekki átt annarra kosta völ. Ég ræddi um
það við forráðamenn Stéttarsambands
sem yið fáum ekkert fyrir. 1 framhaldi
af þessu var svo tekin ákvörðun um
útsölu á nautakjöti sem staðið hefur yfir
að undanförnu og það hefur nú selzt
upp. Þetta var gert til þess, að islenzkir
neytendur mættu njóta þess, sem af yrði
að slá, og mér er ljóst, að framleiðendur
taka á sig verulegt verðfall af þessum
sökum, sem ég tel raunar að hafi verið
þeim hagkvæmara en að liggja með
óseldar birgðir. Ég er forystumönnum
bænda mjög þakklátur fyrir að hafa tek-
ið þessa ákvörðun.
Síðan tel ég nauðsynlegt að halda
áfram á þessari braut og koma nauta-
kjötinu inn í niðurgreiðslukerfið. Það tel
ég nauðsynlegt bæði vegna sölu og
neyzluvenja fólksins í landinu. Þar við
bætist að sölumöguleikar á dilkakjöti
hafa batnað. Svíar munu kaupa 150
tonnum meira á næsta ári en þessu,
tollfrjálst, og reiknað er með verðhækk-
un á dilkakjöti á Norðurlöndum. Jafn-
framt verður farið í söluherferð til
Arabaríkjanna til þess að athuga
möguleika á sölu dilkakjöts þangað. Það
hefur dálítið verið kannað og talið
ómaksins vert að athuga það betur, en
sem kunnugt er, er lambakjöt ein aðal-
fæða Araba. Þá hafa einnig farið fram
viðræður við Rússa um sölu á nautakjöti
til þeirra.
Það verður sem sagt gert verulegt átak
í því að selja landbúnaðarvörur, fyrst og
fremst kjötvörur, en einnig mjólkurvör-
ur, með hagkvæmari hætti en verið
hefur. Allt miðar þetta að því að snúa
vörn í sókn með það markmið í huga, að
bændur haldi sínum kjörum og þjóð-
félagið þurfi sem minnst að leggja þar
til. Sem dærni um aukna hagkvæmni I
útflutningi á búvörum má nefna osta-
framleiðsluna. Fjölbreytni í framleiðslu
mjólkurvara hefur aukizt mjög eins og
kunnugt er. Þegar nýja mjólkurbúið á
Akureyri tekur til starfa, mun það fyrst
og fremst framleiða óðalsost, en verðlag
á þeirri ostategund erlendis er nú
tvöfalt hærra en á öðrum ostum, sem við
framleiðum og nær líklega um 70% af
kostnaðarverði.
Er hægt að snúa
dæminu við?
— Rökstuðningur þinn fyrir út-
flutningsuppbótunum er fyrst og fremst
sá, landbúnaðarráðherra, að það sé ekki
hægt að tryggja nægilegt magn búvara
fyrir Islendinga án þess að stundum
verði um umframframleiðslu að ræða og
það sé óeðlilegt að bændur beri tjónið af
þvf. En er ekki alveg eins hægt að snúa
dæminu alveg við og stefna að því að
landbúnaðurinn framleiði kannski
80—90% af neyzlumagni okkar á ári
hverju en að afgangurinn verði fluttur
inn? Þá losnum við alveg við þessi gífur-
legu útgjöld af útflutningsuppbótum og
fáum um leið samanburð við okkar eigin
framleiðslu, sem þýðir samkeppni fyrir
bændur og vinnslustöðvar og bætir
væntanlega gæði framleiðslunnar. Hvað
mælir á móti þessari stefnubreytingu?
— Landbúnaðurinn hefur verið gjald-
eyrisskapandi atvinnuvegur og jafnvel
þótt við drögum frá þann gjaldeyri, sem
hann sjálfur hefur notað og umreiknum
mismuninn til tekna fyrir þjóðfélagið,
nema þær tekjur meiri fjárhæðum fyrir
rikissjóð í gegnum tolla og söluskatt en
útflutningsuppbæturnar nema. Land-
búnaðurinn skilar því meiri fjárhæðum
en hann fær. Ef við snúum þessu dæmi
alveg við, hættum útflutningi og þar
með gjaldeyrisöflun, verðum við að nota
gjaldeyri til þess að kaupa fyrir búvörur.
Þjóðhagslega séð yrði sú stefnubreyting
hreinn mfnus. Þess vegna tel ég réttu
stefnuna vera þá að reyna að fá sem
hagkvæmasta markaði fyrir umframsöl-
una. En hér er á fleira að líta. Ef við t.d.
drögum stórlega úr kjötframleiðslu, en
það er jú fyrst og fremst kjötið, sem við
þurfum að selja út, drögum við einnig
stórlega úr ullarframleiðslu og gæru-
framleiðslu. Um leið og það er gert,
drögum við úr atvinnu, sem fólk hefur af
iðnaði, sem vinnur úr þessum afurðum
og við drögum úr gjaldeyrisöflun. Ég er
sannfærður um, að þegar þetta dænú er
gert upp í heild sinni, hefur þjóðin hag
af því, þrátt fyrir allt, að selja nokkurt
magn landbúnaðarvara til útlanda undir
kostnaðarverði. En auk þess verðum við
að hafa í huga þá áhættu, sem við tökum,
að okkur kunni að vanta helztu neyzlu-
vörur okkar á erfiðum tímum eins og t.d.
ef til styrjaldar kæmi. Það skapaði Bret-
um t.d. mikla erfiðleika, að þeir höfðu
dregið stórlega úr landbúnaðarfram-
leiðslu sinni, þegar styrjöldin skall á. Og
yfirleitt ríkir vaxandi skilningur meðal
þjóða á nauðsyn þess, að þær geti verið
sjálfum sér nógar um framleiðslu á land-
búnaðarafurðum.
Ég legg áherzlu á, að við þurfum að
finna leiðir sem hvetja til þess, að sölu-
möguleikar verði hagnýttir út í yztu æs-
ar og að ekki verði eingöngu byggt á
útflutningstryggingunni. Ég vil ekki
fara út f nánari skýringar á þessu stigi
en tcl, að þessum málum sé hægt að
koma betur fyrir en gert hefur verið.
*
Ahrif niðurgreiðslna
á kjötframleiðslu
— Þá skulum við vfkja að niður-
greiðslunum, ráðherra. Þegar þær voru
auknar stórlega á dilkakjöti vorið 1974
raskaðist mjög jafnvægið niilli ýmissa
framleiðslugreina landbúnaðarins á
þann veg, að það varð mjög óhagkvæmt
fyrir neytendur að kaupa nautakjöt,
svfnakjöt og jafnvel kjúklinga. Er
nokkurt vit í þvf, að rfkið stuðli raun-
verulega að því að draga úr fjölbreytni f
matvælaframlciðslu og kippi fótunum
með þessum hætti undan framleiðslu-
greinum, sem menn hafa verið að byggja
upp?
— Ég hef margsinnis látið i ljós þá
skoðun, að niðurgreiðslur eigi rétt á sér,
en að takmörkuðu leyti. Ég tel heilbrigð-
ast að greiða niður kostnaðinn, sem
skapast milli framleiðandans og neyt-
andans. Það er t.d. fáránlegt eins og cr í
dag að taki bóndinn mjólk úr fjósi sinu
inn í hús, kaupir hann hana dýrara verði
en út úr búð. Þetta er ekki heilbrigt.
Hins vegar hefur þurft að gera þetta til
þess að lenda ekki í 'öðru verra. Búvör-
urnar hafa orðið verZlunarvara í kaup-
gjaldsmálum. Ástæðan fyrir því, að valin
hefur verið sú leið að greiða dilkakjöt
svo mjög niður fremur en nautakjöt, er
einfaldlega sú, að það er hægt að greiða
niður 3 kíló af dilkakjöti fyrir sama verð
og 1 kíló af nautakjöti. Þessar tvær kjöt-
tegundir vega svo misjafnlega þungt í
vísitölunni. Ef við færum þarna á milli,
verðum við að hækka dilkakjötið i verði
og lækka nautakjölið.
— En hvað verður þá um svínakjöts-
framlciðsluna og alifuglana?
— Þessar framleiðsluvörur eru ekki
háðar verðlagsákvæðum 6 rnanna nefnd-
ar eins og nautakjöt og dilkakjöt. Fram-
leiðcndur geta því ráðið verðinu á svfna
og alifuglakjöti. Hins vegar verða til
færslur milli nautakjöts og dilkakjöts
þessum framleiðslugreinum í hag.
Ég tek undir_það, að svo stórfelldar
niðurgreiðslur eru varasamar, en ég lít
ekki á þær sem landbúnaðarmál, heldur
kjaramál. Bændur hafa ekki minni
áhyggjur af þessum háu niðurgreiðslum
en aðrir svo sem vonlegt er.
Meðalbúin
hagkvæmust
— Bænduni hefur fækkað verulega á
undanförnum árum og vfða hafa jarðir
farið f eyði og þá verið nýttar af öðruni.
Fólk í sveitum hættir búskap og tekur að
sinna öðrum störfum. Jafnframt sjáum
við skjóta upp kollinum tilraunum til
stórbúskapar a.m.k. á okkar mælikvarða.
Hvernig verður þróunin f landbúnaðin-
um að þessu leyti á næstu árum að
þínum dómi?
— Það er rétt, að bændum hefur
fækkað. Þáttur í því er aukin véltækni.
Það er hægt að framleiða meira en áður
var með miklu færra fólki. Sums staðar
voru jarðir það Iitlar, að það var nauð-
synlegt að þær leggðust í eyði. Min skoð-
un cr sú, að mcðalbúið sé farsælasti
búskaparmátinn, meðalbúin gefi í raun
og veru beztar tekjur. Ég er mótfallinn
þvf, að búin verði það stór, að bændur
verði vinnuþrælar. Og það þarf að
stækka búin mikið til þess að þau geti
staðið undir vinnufólki. Ég hef ekki trú
á slíkum búskap. Bezta fofmið að mínum
dómi eru félagsbú, þar sem 2—3 starfa
saman. Þar má ncfna bú eins og Nes f
Reykholtsdal, Skeljabrekku í Andakfl,
Skálpastaði í Lundareykjadal og Norð-
tungu og Arnbjargarlæk í Þverárhlíð. Á
þessum búum hafa feðgar eða bræður
tekið höndum saman og það gefst vel. Þá
eru menn ekki eins bundnir og geta
tekið sér sumarfrí og notið annars þcss,
sem kaupstaðarfólk telur sjálfsagt.
Ég tók eftir því t.d. f viðtalinu f
Frjálsri verzlun við Hauk í Svein-
bjarnargerði, að hann telur ekki heppi-
legt að fara út f stórbúskap, en hann er
líklcga einn stærsti bóndi á landinu. Ég
held að það vcrði ekki gert nema í formi
félagsbúskapar. En búin hafa stækkað.
Bústærðin nú og þegar ég bjó er allt
önnur. Ég taldi mig kominn í röð stærri
bænda, en það væri ég ekki í dag miðað
við þá bústærð, sem ég þá hafði. Það er
rétt að sums staðar hefur fólk í sveitum
hætt búskap en á heimili sitt áfram á
jörðum sínum og stundar aðra atvinnu.
Ég held, að þetta sé mikils virði fyrir
sveitirnar. Það hættulegasta er að fólk-
inu fækki. Þá er fótunum um leið kippt
undan margvíslegum félagslegum sam-
skiptum. T.d. í Rcykholtsdal er margt
fólk, sem ekki stundar búskap. Bæði
þar og annars staðar hefur jafnan verið
blómleg byggð og mikið félagslíf.
Það mundi skapa óskaplega erfiðleika,
ef margar jarðir færu í eyði, t.d. í
sambandi við sauðfjárrækt. Göngur og
smalamennska yrðu ákaflega erfiðar. Að
mörgu er að hyggja í þessum efnum.
Hugmyndin um að hægt væri að sinna
landbúnaðarframleiðslunni á nokkrum
stórbúum er forkastanleg. Mér finnst
unga fólkið vera að sækja meira í land-
búnaðinn en það gerði um skeið. Þar eru
myndarlcgust búin, þar scm ungu ntenn-
irnir eru í fylkingarbrjósti. Mér sýnist
sækja allsæmilega í þessum cfnum.
— Margir sjá auð I annars garði og
telja afkomu bænda betri en kaupstaðai-
fólks. Hvernig er afkoma þeirra f saman-
burði við svonefndra viðmiðunarstéttir,
sjómenn, verkamenn og iðnaðarmenn?
— Skv. ölium skýrslum er afkoma
bænda ekki cins góð og þessara stétta.
En þegar tckið cr meðaltal, fcllur
kannski enginn undir meðaltalið. Af-
korna bænda er nær viðmiðunarmarkinu
nú en verið hefur um skeið. Hitt er alveg
eins hjá bændum eins og öðrum stéttum,
að sumir komast vel af og aðrir ekki. En
þarna kemur vinnutími o.fl. tili En ég
vona, að f heild sé afkoma bænda þokka-
leg. Það er fleira, sem hefur áhrif á
Framhald á bls. 28