Morgunblaðið - 19.10.1975, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1975
35
Fyrir stríð voru þarna ljótar malarnámur. Seinna notuðu Bandarlkjamenn það fyrir skotæfingasvæði.
Nú hefur bærinn Karlsfeld gert þar skemmtilegt útivistarsvæði, sem íbúar frá Miinchen fá að njóta.
Eitthvað þurfa þeir eldri að dunda við f skemmtigörðunum. Þar má
tefla, engu sfður en inni f húsi.
14 stöðuvötn eða lón þarf áin Ruhr sem varaforða, til notkunar f
þurrum sumrum. Við vatnið er útivistarsvæði fyrir borgarbúa með
hjólhýsa- og tjaldsvæði, þar sem skolpi er safnað til hreinsunar, en
ekki látið fara í vatnið.
þegar lög voru sett um þátttöku
allra iðnaðarfyrirtækja og
sveitarfélaga við ána. Það hefur
beitt sér fyrir þvi að komið yrði
upp miklum hreinsistöðvum fyrir
skolp og iðnaðarúrgang meðfram
allri ánni. Og bæði sveitarfélög og
iðnaðarfyrirtæki verði að borga
fyrir hreinsun á sínum úrgangi.
Samt er vatnsþörfin svo mikil ef
losna á við mengun og sjá fyrir
nauðsynlegu vatni, að i þurrum
sumrum nægir árvatnið engan
veginn. Um 410 millj. kubik-
metrúm þarf að jafnaði að dæla
úr ánni. Því hefur verið ráðizt í
þessar geysimiklu framkvæmdir
Ruhrsambandsins. Þær eru m,a.
fólgnar í þvi að tryggja stór vötn
uppi í fjöllunum, sem hleypa má
úr þegar á þarf að halda, á sama
hátt og Þórisvatn er hér notað
sem varavatnsforði fyrir Búrfells-
virkjun. Þarna er vatnið líka nýtt
til rafvirkjunar. þar sem það fer
úr lónunum og hreinsað um leið.
Hefur verið komið upp 14 slíkum
lónum eða stöðuvötnum. Ég kom
upp í fjöllin að þessum geysistóru
vötnum, sem draga að fólk til úti-
vistar og til veiða. Víðáttumiklir
skógar eru i kring og ákaflega
fallegt frá náttúrunnar hendi,
enda mikið gert til að nýta landið
fyrir ferðafólk, um leið og eftirlit
er haft með úrgangi. T.d. tekur
hreinsistöð úrgang frá stóru tjald-
stæði og um sum vötnin mega
aðeins fara farþegaferjur, en
aðrir bátar ekki leyfðir. Að sjálf-
sögðu er mjög erfitt að fylgjast
með tjaldfólki og umgengni við
stórt vatnasvæði, sem dregur svo
mjög að náttúruunnendur.
Þorpin þrjú, sem um var rætt,
fóru undir vatn, en voru réist ofar
í hlíðunum. Og Ruhrsambandið
flutti bæði járnbrautarlínuna og
lagði nýja vegi ofar. Það er vissu-
lega bæði dýrt og erfitt að halda
þéttbýlu landi hreinu og tryggja
hreint vatn.
önnur gamalgróin samtök í
Ruhrhéraðinu, sem miða að því að
halda um 40% af landinu grænu,
vinna að því að græða upp og gera
við skemmdir. Það er Siedlungs-
verband, sem stofnað var um 1920
af 24 bæjum, þegar fólk streymdi
á þessar slóðir vegna kolanám-
anna og þeir gátu illa tekið við
öllum þessum fólkstraumi. Ruhr
Siedlungsverband byggði þá járn-
brautir og vegi og ákveðið var að
bindast samtökum um að taka frá
náttúrulega græna bletti. Nú á
siðari árum hefur verið plantað
trjám f járnbrautar- og vegabrún-
ir, ræktaðar upp sandgryfjur og
græddar upp hæðir, sumar til-
búnar úr úrgangi eða kolasalla.
Þarna vinna um 200 manns við
gróðursetningu. Og allt gert í svo
stórum stíl að íslendingur frá
fátæku landi, stendur agndofa.
Tekin hafa verið frá vernduð
svæði, sem ýmist eru ræktuð upp
og haldið óbreyttum eða gerð að
útivistarsvæðum og iþróttasvæð-
um fyrir þá miklu mannmergð,
sem býr í nálægum borgum. Þörf-
in fyrir slfkt átak kom mjög f ljós
fyrir nokkrum árum, þegar fólk
tók að flytjast burt úr þessum
menguðu iðnaðarhéruðum og
suður á bóginn. Það var farið að
gera kröfur til þess að geta notið
útivistar í óspilltu umhverfi. Hug-
myndin er því m.a. að hafa á
boðstólum útivistarsvæði fyrir
fólk með ólíkan smekk, unga og
gamla, fólk með hvers konar
íþróttaáhuga og aðra sem vilja
ganga um skóga og óspillt lands-
lag. Einn slíkur garður, 32 hektar-
ar að stærð, var opnaður á sl. ári,
Revierpark Vonderort, og hefur
að kjörorði „Eitthvað fyrir alla“.
Er honum skipt í göngusvæði með
vötnum og skógum, þar sem jafn-
framt er hægt að veiða fisk, róa og
tefla með stórum taflmönnum á
grasflötunum, og hins vegar f
sportlegra svæði með sundlaug-
um, tennisvöllum, badmintonvöll-
um, leiktækjum hvers konar
o.s.frv. Aðgangur er ókeypis
I nema að sundlauginni. Þarna
! koma nú allt að 324 þúsund gestir
á dag. I einni sundlauginni er
! framleiddur öldugangur með loft
þrýstingi á hálftíma fresti,
gestum til mikillar skemmtunar.
Og það vekur athygli hve mikil
hreyfing er á öllum og hve fólkið
virðist hafa margt við að vera.
Allir eru eitthvað að gera, hlaupa,
stökkva, fara f ýmiss konar
íþróttir, ganga um skógana
o.s.frv. Þarna voru áður sand-
gryfjur, en nú er þar landslag
með lægðum og hæðum, sem
myndaðar voru úr rústaleifum frá
stríðsárunum, og allt svo þakið
trjágróðri og jurtum.
Utivistarsvæði eru þó ekki aðal-
verkefnið. Það er miklu fremur
að græða landið í héraðinu, ekki
síst gömul sár, hreinsa og rækta
upp skurðbakka, fylla upp og
rækta gamlar malarnámur og
hæðir og stunda það sem i upp-
hafi þessarar greinar var kallað
landslagssköpun.
Þarna var fyrir geysimikið af
úrgangsbingjum, þeir stærstu úr
kolasalla, sem eftir varð við
útskolun úr námunum eða úr
ónothæfu grjóti. Og úr þessum
úrgangi úr iðnaðinum og kola-
námunum, og jafnvel sorpi og
skolpi, eru mynduð „tilbúin“
fjöll, að svo miklu leyti sem það
er ekki notað í vegarlagningu og
slíkt. Úrgangurinn er felldur inn
f landslagið. Og ekki er hægt að
sjá annað en þarna hafi alltaf
verið hæðir, grónar upp á tinda.
Ég kom á einn stað þar sem
verið er að byggja upp heilt fjall.
Þar var þegar komin umfangs-
mikil 34ra metra há hæð, en á að
verða 90 metrar. Efnið í hæðina
er tekið í tveimur námum og hún
byggð upp í stöllum, sem hver um
sig er 12 metrar á hæð og 6 m á
breidd, en halli 22,5 gráður. Fyrst
er ekið í grófa efninu, beðið í
nokkra mánuði, þá bætt utan á
jarðvegi og plantað að nokkrum
tfma liðnum trjám, birki, ösp o.fl.
Trén virðast þrífast mjög vel, þó
enginn áburður sé borinn á. Til-
raunir hafa verið gerðar með að
sá grasi, en það er mjög dýrt,
kostar 12—15 þúsund mörk á
hektarann á móti 5—6 þúsund á
hektara af trjám. Reynslan sýnir
að á sex árum myndast svipaður
batngróður eins og á landinu i
kring, þó ekkert sé frekar að gert.
Þannig leggur sambandsríkið til
uppgræðslu þessara hæð, og eign-
ast þær þar með, en gefur síðar til
almenningsnota. Eru ,á þennan
hátt ræktaðir upp 10 ha lands á
ári þarna austan Rinar.
Á svipuðum slóðum skoðaði ég
framkvæmdir sama aðila við að
vinna upp malar- og sandgryfjur
á stóru svæði. Þarna eru ekki
nema 6—8 metrar niður á fast, en
lengi hefur stórfyrirtækið Dr.
Múller aflað sér þar efnis í kera-
mik og glergerð. Nú er þegar búið
að vinna upp og hæta 1500
hektara svæði og 1000 hektarar
eru í viðgerð. Þarna er fyllt upp í
gryfjurnar eða landið bara lag-
fært og sáð í. Þar sem vatn er í
gryfjunum, er gjarnan búið tf
stöðuvatn og útivistarsvæði í
kring, þvf fólk vill fá vatn, skóg
og helzt hæðir. Nú geta bændur,
sem selja efni f landi sínu, valið
um það hvort þeir vilja fá landið
eins aftur eða bara upp grætt.
Á þennan hátt hefur stjórnin í
fylkinu Norður-Rín og Vestfallen
vald á landslagsmynduninni.
Ýmist eru landslagsarkitektar,
náttúruvfsindamenn eða sérstök
fyrirtæki látin gera tillögur á veg-
um þróunarstofnunar, en þar
þarf svo að samþykkja, ef um
breytingu er að ræða á landslagi,
þ.e aukið vi,ð hæð eða lægð. Og þá
er haft að leiðarljósi að það stingi
ekki í stúf við landslagið sem
fyrir er. Þetta er gífurlegt við-
fangsefni, sem verið er að takast á
við, en markmiðið er að samhæfa
not af landinu — og þá námunum
líka — og náttúruvernd og útivist
fyrir hið mikla þéttbýli. Að þetta
sé gert skipulega og meðvitað, svo
ekkert fari forgörðum.
En þetta er ekki aðeins verið að
gera í stærstu iðnaðarhéruðum í
Þýzkalandi. Áhugi er nú
vaknaður og skilningur á því um
allt Þýzkaland að þannig verði
staðið að málum, þó ekki sé
brugðizt við á sama hátt alls
staðar. Berlínarbúar reyna t.d. að
planta trjábeltum með þriggja km
millibili út að grænu svæðunum
utan við borgina, sem þeir halda
fast í þrátt fyrir landþrengsli. Og
þeir berjast, við að halda gróðri á
árbökkunum og við vötnin. Jarð-
végurinn þolir þar lítinn ágang,
þvf Berlín stendur á viðkvæmum
sendnum jökulöldum frá siðustu
jökulöld. Og Berlínarbúar búa til
hæðir úr rústum og sorpi og þekja
þær gróðri. Þar má m.a. fá vel
hæfar skíðabrekkur að vetrinum.
Þrátt fyrir landleysi vernda þeir
alveg lítinn dal með sérkennileg-
um jurtum og miklu fuglalifi f
nánd við borgina.
t Bayern er verið að taka fyrir
allt landslag og skipuleggja á
Umhverfismálaskrifstofunni f
Múnchen. Raunar er þegar hafin
landslagsáætlun í 18 þáttum, þar
sem öll óbyggð Iandsvæði eru tek-
in fyrir, ákveðið hvar ekki verði
leyfð byggð, hvar megi setja úr-
gang úr sorpi og skolpi í hæðir
eða malargryfjur, hverjar þeirra
megi nýta sem fiskivötn og hvern-
ig eigi að þekja með gróðri. í
þeirri áætlun er ákveðið að í
framtíðinni megi ekki taka nýjar
gryfjur nema á 5—6 afmörkuðum
stöðum. Einn þátt þessarar áætl-
unar skoðaði ég með einum af
þeim mönnum, sem að hafði
unnið. Sú áætlun er um það bil að
fara fyrir sérstaka skipulags-
nefnd og verður siðan lögð til
staðfestingar fyrir skipulags-
nefnd Bayern og héraðsstjórnina.
Skammt norðvestan við Múnch-
en, milli borgarinnar og Dachau,
er lítill bær að nafni Karlsfeld.
Þar er verið að útbúa stórt úti-
vistarsvæði fyrir þéttbýlið í
nágrenninu og er dæmi um það
hvernig fátækt sveitarfélag og
stórborg með lítið landrými geta
unnið saman að sameiginlegum
hagsmunum Múnchenarborg reið-
ir fram fé með því að greiða 1
mark á íbúa og leggur til fólkið,
sem þarf á þessari útivist að
halda, en Karlsfeldbær leggur
frarn landið og fær umferðina og
viðskiptin af henr.i. Um 85% af
ibúunum eru bændur, og mikið af
flóttafólki frá Rúmeniu og
Tékkóslóvakíu settist þar að eftir
1960. Fyrir stríð hafði verið tekið
mikið af efni í byggingar á þess-
um slóðum og skildar eftir gryfj-
ur, sem Bandarikjamenn notuðu
Framhald á bls. 36
'Glænýtt útivistarsvæði fyrir iðnaðarborgina, Revierpark Vonderort að
nafni. Hæðin sú arna var fyrir skömmu rústahaugur frá þvf f strfðinu.
Þarna var jafnslétta áður. Nú er þar að rfsa fjall, sem á að verða 90 m
hátt gert úr kolasalla og skógurinn farinn að teygja sig upp eftir
hæðinni.
Þorpið, sem var fyrir kolanámunni, var bara flutt aftur fyrir hana,
með fólki og húsum. Þarna er ein af nýju götunum f nýjum bæ.