Morgunblaðið - 27.03.1976, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. MARZ 1976
13
ÍÞROTTIRI
ÞJOÐHÆTTIRI
„Reyna að tala ensku þö
skiljist varla á fclenzku”
TVEIR eru þeir iþróttamenn, sem sett hafa meiri svip á körfuknattleiksiþróttina hér á landi
en aðrir á því keppnistímabili, sem nú er senn á enda. Bandarísku blökkumennirnir Jimmy
Rogers og Curtiss Carter, sem gengið hefur undir nafninu Trukkurinn. Ef til vill er dvöl þeirra
hér á landi fyrsti vísirinn að atvinnumennsku í íþróttum, en um það mál eru skoðanir manna
mjög skiptar. Fréttamaður Morgunblaðsins hitti þá að máli fyrir skömmu að heimili Carters,
litlu súðarherbergi við Bárugötuna. Var spjallað vitt og breitt um veru þeirra hér á landi og
fyrsta spurningin var hvernig þeim likaði dvölin á íslandi.
Var „vökustaur-
inn” glaðningur
eftir allt saman?
— Það er dýrt að lifa á íslandi,
svaraði Carter, en bætti því við að I fyrra
hefði hann verið í Svíþjóð og þó þar
væri ódýrara að lifa, þá líkaði honum
vistin hér á landi betur. Rogers tók í
sama streng, en áður en hann kom
hingað hafði hann leikið með körfu-
knattleiksliði í Argentinu. Rogers er frá
Houston i Bandaríkjunum, en Carter frá
Kansas City, báðir eru þeir 26 ára
gamlir.
— Hafið þið orðið fyrir aðkasti frá
fólki vegna litarháttar ykkar?
— Reykjavík er staður svipaður öðr-
um, sumt fólk er gott, annað slæmt og
hér á landi er það fólk sem manni líkar
vel við í miklum meirihluta, svöruðu
þeir félagar. — Það er verst á skemmti-
stöðunum, sumir eiga erfitt með að sjá
okkur í viðræðum við hitt kynið og við
höfum fengið að heyra alls konar
glósur. Á einum stað í Reykjavík
stofnuðu einhverjir vandræðagemlingar
til illinda og okkur var auðvitað kennt
um allt saman. Forráðamenn hússins
báðu okkar síðan að venja ekki komur
okkar á þennan stað. Það var svo sem
ekki af miklu að missa.
— Það virðist einhvern veginn vera
lenzka hérna að þegar fólk er orðið
drukkið þá verður það miklu opnara.
Allir reyna að tala ensku, sem þeir geta
ekki talað vegna feimni dags daglega.
Verst er það þegar fólk er að reyna að
tala enskuna og skilst varla á íslenzku
hvað þá meira vegna ölvunar.
— Hvernig hefur ykkur gengið að
lynda við félaga ykkar og andstæðinga í
körfuknattleiknum?
— Yfirleitt mjög vel, svöruðu þeir
báðir að bragði. — Þó hefur það tvisvar
sinnum komið fyrir mig að andstæð-
ingur hefur kallað mig nöfnum sem mér
hefur ekki likað sagði Jimmy Rogers.
Bæði skiptin hefur það verið í leikjum
Ármanns og ÍR, í seinna skiptið sagði
ÍR-ingurinn mér að koma mér aftur í
frumskógana og vitanlega líkaði mér
það ekki
— Hvers hafið þið helzt saknað i
vetur frá Bandaríkjunum?
— Það er ýmislegt hérna sem við
erum ekki vanir. Þannig er aðeins hægt
að horfa á eina sjónvarpsstöð, en við
erum vanir að geta valið um fleiri
stöðvar. Veitingastaðirnir loka snemma
á kvöldin nema um helgar og þá verða
flestir ofurölvi, en því erum við ekki
vanir. Þá er náttúrulega dýrt að lifa
hérna.
— Hvað 'íkar ykkur bezt við dvölina á
íslandi?
— Kvenfólkið, svöruðu þeir báðir og
luku miklu lofsorði hve íslenzkt'kvenfólk
væri fallegt. Sömuleiðis líkaði þeim vel
við hreint og tært loftið, landið sjálft og
fegurð þess.
Hér á landi eru þeir ekki ráðnir hjá
félögum sínum, Ármanni go KR, nema
fram í miðjan apríl og halda þá til baka
til Bandaríkjanna. Við spurðum í lokin
hvað tæki við hjá þeim er þangað
kæmi.
— Ætli ég taki ekki nokkurra vikna
frí, eða reyni þá að komast á samning
hjá einhverju körfuknattleiksliði, svaraði
Curtiss Carter.
— Ég verð örugglega að taka mér
gott frí þegar ég kem heim, svaraði
Rogers, ég er orðinn þreyttur og meidd-
ur í fótunum og þarfnast hvíldar. Þegar
ég verð búinn að jafna mig getur svo
verið að ég reyni að spila eitthvað, en
ég hef mikinn áhuga á að koma hingað
aftur næsta vetur, því í heildina líkar
mér virkilega vel hérna. Þetta sagði
Jimmy Rogers og látum við þessi orð
hans vera þau síðust í rabbinu við þessa
farandleikara körfuknattleiksins
ÝMSIR munu kannast við vökustaur,
þetta alræmda pyntingartæki frá þeim
tíma, er harðbrjósta bústýrur létu
vinnuhjúin vinna fram á rauða nótt og
létu vinnufólkið setja smáspýtur eða
augnatepra á augnalok sín til að það
dottaði ekki við vinnuna. Nú getur allt
eins verið, að vökustaurar hafi lítið eða
aldrei verið notaðir með þessum hætti
heldur sé hér einungis um alþýðu-
skýringu að ræða á fyrirbirgði sem
búið var að missa upprunalega
merkingu sina.
Árni Björnsson þjóðháttafræðingur
ritar grein um vökustaura í Árbók Hins
íslenzka fornleifafélags 1975 Hefur
hann kannað ítarlega heimildir um
vökustaurana og gerir grein fyrir þeim
Verður ekki annað af lestri þessarar
greinar séð en Árna þyki hin alkunna
frásögn i íslenzkum þjóðháttum
Jónasar Jónassonar frá Hrafnagili
heldur vafasöm, en hún er í þá veru
sem getið er hér í upphafi. Nefnir Árni
m a. að í fyrsta lagi segi augnlæknar,
að sé mönnum meinað að depla
augunum, verði þjáningar svo óbæri-
legar vegna þornunar sjáaldursins, að
óhugsandi sé að nokkur mannvera þoli
við nema örstutta stund hvað bá geti
SAMGONGURl
Af einkastríði Hafsteins í
FomahyammÍYÍðVegagerðina
Hafsteinn ólafsson heitir hann, bóndi og vert f
Fornahvammi, við rætur einnar alræmdustu heiðar
landsins fyrir þá sem þurfa að fara landleiðina milli
landshluta að vetrarlagi. Hefur Hafsteinn lika á liðnum
árum hýst margan vegfarandann, sem þurft hefur að
bíða af sér veðrið eða að Holtavörðuheiðin opnaðist. En
nú stendur Hafsteinn í einkastyrjöld við Vegagerðina
sem á að hafa umsjón með Fornahvammi fyrir ríkið,
sem er eigandi jarðarinnar. Vegagerðin telur ekki
ástæðu til að gistiaðstaða sé starfrækt í Fornahvammi
en Hafsteinn er heldur betur á öðru máli.
„Það er allt kolófært hérna núna," sagði hann, þegar við
hringdum í hann á fimmtudaginn var," og engin umferð
eins og stendur. Hins vegar voru hér 4 stórir flutningabílar
í fyrradag og fóru héðan milli kl 1 2 og 1 I fyrrakvöld. Mér
skilst að þeir hafi verið eitthvað um 14 tíma yfir heiðina
Þeir hafa þannig verið að paufast þetta alla nótt og hálfan
daginn milli Fornahvamms og Brúar, enda þótt þetta sé nú
ekki nema 28 km leið en þar af hefur varla verið um að
ræða reglulega ófærð á nema 6 — 8 km kafla.”
Hafsteinn lætur vel af dvölinní Fornahvammi þrátt fyrir
fásinni — „maður er hérna nánast í sæluhúsi allan
veturinn því að það er likast þvi að maður sé lengst inni í
óbyggðum. Hér fara fáir um, helzt flutningabílarnir, en þó
fór ég upp á heiði um daginn að ná í tvo menn og á
mánudaginn fór ég með fjóra fólksbíla yfir heiðina.
Þetta er sjötta árið sem Hafsteinn býr í Fornahvammi og
aðstæður hjá honum eru hinar erfiðustu. „Þeir neita hjá
Vegagerðinni að Fornihvammur eigi að vera opinn eða
komi að einhverju gagni, og styrkja þessa starfsemi ekki á
neinn hátt. Mér heyrist helzt á þeim, að þeir vilji helzt fará
með jarðýtur á þetta og róta kofaskryflunum hérna í burtu.
Nei, ég hef ekkert nema tapið út úr þessu, og þeir eru
meira að segja svo svívirðilegir að vegagerðarmenn sem
vinna á þessum slóðum eru látnir halda til í skúr eða á
bóndabýli hér fyrir neðan — bara til þess að viðurkenna
ekki að Fornihvammur þurfi að vera opinn, sérstaklega á
þessum árstima. Það virðist helzt vera þannig, að það þyrfti
maður að verða úti hérna, til að þeir geri sér grein fyrir
nauðsyn þessa.”
Hafsteinn fullyrðir og segist hafa orð fleiri fróðra manna
fyrir því að enn sé ekki tímabært að leggja staðinn niður.
Upphaflega var styrkur Vegagerðarinnar í þvi formi að hún
tók þátt í hitunarkostnaði við húsin á staðnum, en hefur nú
látið af því. Ekkert rafmagn er í Fornahvammi og verður því
að kynda með olíu. Segist Hafsteinn brenna olíu fyrir milli
t50—200 þús krónur á mánuði yfir vetrartímann. „Svo
að það er enginn grundvöllur fyrir þessari starfsemi, og
það er ekkert nema heimska og þrjóska í manni að streitast
á móti," segir Hafsteinn. Hann hefur að vísu sótt um styrk
til fjárveitingarvaldsins, en engin svör fengið enn í fyrra
fékk hann hins vegar 200 þúsund krónur frá Alþingi i
styrk. „En þrátt fyrir andstreymið kann ég vel við mig hérna
og sit sem fastast þótt það kosti stríð," segir Hafsteinn
unnið nokkurt handtak af viti. Bendir
hann siðan á að ýmsar aðrar heimildir
bendi til mjög óliks skilnings á orðinu
vökustaur, og sé athyglisvert, að
þessar heimildir séu nær allar frá
austurhluta landsins eða frá N-
Múlasýslu til Rangárvallasýslu. Þá
merki orðið matarglaðningur i ein-
hverju formi. Árni vitnar síðan til fjölda
aldraðs fólks sem spurt hefur verið um
merkingu orðsins. Upplýsingar í heild
leiða ekki til neinnar niðurstöðu um
upphaflega merkingu fyrirbærisins
vökustaur en Árni getur þó bent á að
nær allar heimildir um það sem eldri
eru en þjóðsögur Jóns Árnasonar
bendi á merkinguna matarglaðning. Þá
sýnir hann fram á að „vökustaur" í
merkingunni matur eða átveizla virðist
varla þekkjast frá Árnessýslu að
sunnan, vestan og norður um, allt til
N-Þingeyjarsýslu að norðaustan Slæð-
ingur sé til af þessari merkingu á
Suðaustur- og Austurlandi en þar sé
hin merkingin þó yfirgnæfandi og
eindregnust á Fljótsdalshéraði og Aust-
fjörðum Árni veltir síðan fyrir sér
merkingu orðsins staur, og þá m.a. út
frá orðtakinu „að eiga staurinn með
eitthvað". Vitnar hann þar m.a í frá-
sögn Björns Þórðarsonar af fálka-
veiðum, þar sem segir að tveir stólpar
hafi verið reknir í jörðu, við annan
þeirra væri bundin rjúpa, dúfa eða
hani eða hæna, með 3 — 4 álna langri
snúru um annan fót fuglsins, svo að
hann gæti flögrað dálítið í loft upp og
fálkinn fremur komið auga á hana
Gerir Björn síðan við þetta þá athuga-
semd að þaðan muni komið orðtakið
„að rembast eins og rjúpa við
staurinn" Árni segir hins vegar, að
þetta kynni einnig að vera siðari til-
gáta, og eigi talshátturinn „að eiga
staurinn með eitthvað" sér eldri rætur,
gæti upphafleg merking átt við „hið
eilífa bjástur blessaðrar rjúpunnar
hvítu fyrir tilverunni. En þá gæti lika
vökustaur nánast merkt vökuerfiði og
glaðningurinn erfiðislaun", segir Árni
Hann segir síðan að hvað sem líði
upprunalegri merkingu orðsins vöku-
staur, og hvort sem augnteprur hafi i
reynd nokkru sinni verið notaðar, svo
orð sé á gerandi, álíti hann sennilegast
að vökustaur i merkingunni augn-
klemma sé tiltölulega ung alþýðuskýr-
ing á orði sem menn skildu ekki lengur
eða ekki hafði þekkzt um vesturhluta
landsins öldum saman Þjóðsögur
Jóns Árnasonar og Þjóðhættir Jónasar
frá Hrafnagili hafi síðan fest þessa
skýringu i sessi, en Árni segir, að sin
ályktun sé hins vegar sú að meira mark
sé takandi á þeim skýringum, sem
gangi í berhögg við þessar tvær
bækur
„Pabbi var fiðluleikari en
mamma píanóleikari Þegar
ég var þriggja ára, fékk
ég fyrstu leikfangaf iðluna
mína, og pabbi ætlaði
auðvitað að sýna mér
hvernig halda á henni,
upp undir hökuna. En nei,
þannig fékkst ég ekki til
að halda á henni. Hún átti að
standa á gólfinu. Þá var
settur fótur undir fiðluna og
hún varð að sellói." Þannig
lýsir Erling Blöndal Bengts-
son fyrstu kynnum slnum af
tónlistargyðjunni, og þar
varð ást við fyrstu sín, því að
hann hefur sagt: ,,Ég hef
aldrei viljað neitt annað, og
aldrei komist að neinar efa-
semdir I huga mfnum."
Þessi heimsfrægi selló-
leikari er hér á ferð um
þessar mundir, og er koma
hans í tengslum við 60 ára
afmælishátíð Dansk-fslenzka
félagsins, þar sem hann
verður heiðursgestur.
Afmælishátfðin var raunar
haldin f gærkvöldi, og lék
aldrei
neitt
annað”
Erling Blöndal þar vi8 undir-
leik Áma Kristjánssonar en I
dag mun hann leika tónverk
fyrir einleiks-selló á tónleik-
um I Norræna húsinu sem
hefjast kl. 17. En meira um
þá slðar.
Erling Blöndal hafði ekki
dundað við sellófiðluna sina
nema i rúmt ár, þegar hann
kom fram á jólatónleikum
sem Pólitiken gekkst fyrir og
tiu ára að aldri kom hann
fram sem einleikari i selló-
konsert Saint-Saéns i Tívoli.
Hugur hans stefndi til frekara
náms og stefnan var sett á
Filadelfiu, þar sem Piatig-
orsky kenndi við Curtis
Institute of Music. Þangað
fór hann 1945 og aðeins 17
ára að aldri tók hann við
starfi meistara sins við skól-
ann.
Hann fékk fjölmörg glæsi-
leg tilboð þar vestra en nú
vildi hann heim til Danmerk-
ur, og árið 1953 varð hann
kennari við tónlistarháskól-
ann i Kaupmannahöfn á
sama tima og hann ferðaðist
sem einleikari viða um heim,
þar á meðal hefur hann oft-
sinnis lagt leið sina hingað til
lands, enda kominn af
islenzkum ættum og vill
halda sambandi við „hitt ætt-
land" sitt. En hvar sem hann
hefur farið, hefur Erling
Blöndal Bengtsson vakið
aðdáun fyrir tæknilega full-
komnun i leik sinum og
mikinn, tæran hljóm, sem
honum tekst að ná úr hljóð-
færi sinu. Ekki kærir hann sig
um að vera kallaður „virtu-
ós".
„Það er útdauð nafngift,"
segir hann. „Á okkar dögum
er hún einungis örvæntingar-
full tilraun til að lokka til sin
fólk. Nú á dögum þykir sjálf-
sagt að tæknin sé i lagi,
menn láta ekki fingralipurð-
ina eina slá ryki i augu sér.
Timarnir krefjast meira —
þeir krefjast innihalds. Þess
vegna er virtuósahugtakið að
deyja út, einfaldlega vegna of
litillar eftirspurnar. Virtuós
— það verða allir að vera,
sem ætla sér á annað borð að
taka þátt i kapphlaupinu."
Á tónleikunum i dag
hyggst Erling Blöndal flytja
verk eftir Max Reger, Zoltán
Kodály og danska tónskáldið
Niels Viggó Bentzon. sem
hefur sérstaklega tileinkað
Erling verk sitt „12
peripetier over The Volga
boatmen", Op. 354. Það er
samið 1973, og um það segir
tónskáldið sjálft: „Hugtakið
peripeti er notað um heim-
spekinga þá, sem gengu um
súlnagöng hinnar fornu
Aþenu og ræddu þar hin
margvislegustu vandamál af
miklu kappi og frá mörgum
sjónarhornum. Í þessu sam-
bandi má og nefna Sören
Kirkegaard i Danmörku. en
hann gekk einmitt um götur
Kaupmannahafnar og ræddi
við þá, sem á vegi hans urðu.
i þessari peripeti minni er
það söngur ferjumannanna á
Volgu. sem ég nálgast frá
ýmsum hliðum og ef til vill
má. segja, að peripetiformið
minni að ýmsu leyti á það,
þegar horft er í leikhússjón
auka til skiptis i rétta og
öfuga endann. Efnið færist á
þann hátt nær eða fjær eftir
þvl hvernig sjónaukanum er
beint."
í dag kemur þvi i hlut
Erlings Blöndals að knýja
sellóið undir lögmál peripeti.
ERLING BLÖNDAL BENGTSSON