Morgunblaðið - 03.09.1976, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. SEPTEMBER 1976
19
er skálinn en fram úr honum stofa. Frð
Ljósm. Friðþjófur.
Litið til lofts. A. Þvertré B. Innstafir C. Vagl D. Brúnásar eða
hliðásar E. Dvergur
agnús trésmiðir
Stefán Friðriksson leggur hrfsið. A myndinni sjást einnig gúmmfmottur,
en áður voru notaðar nautshúðir til einangrunar.
Stefán Stefánsson virðir fyrir sér handbragðið, torfhieðslan f
veggnum er strengjahleðsla.
num brúnásinn...
Horft fram skálann til stofu
því, aó fólk kunni að hafa gaman
af að hafa þessa tvo staði svo
nærri hverjum öðrum, þarna má
fá afar fróðlegan samanburð, og
Þjóðveldisbærinn getur fyllt út í
þá takmörkuðu mynd, sem Stöng
gefur af fornum húsakostum."
Manna á milli er bærinn oftast
kallaðar sögualdarbær.
„Þjóðveldisbær er réttara nafn.
Söguöld nær aðeins fram á/,11.
öld, en bærinn á að vera i þeirri
mynd, sem húsin voru í fram á 12.
og 13- öld.“
En hvers vegna að reisa eftirlik-
ingu af slíkum bæ?
„Með byggingunni má segja að
réttur sé hlutur byggingarlistar-
innar gagnvart orðsins list. Þeim,
sem spyrja um tilganginn, svara
ég með því að spyrja hvers vegna
verið sé að færa söguna á blað.
Þessi bær er reistur að langmestu
leyti eftir nokkuð öruggum heim-
ildum, sem við fáum úr sögunum
og úr gömlum húsum, sem enn
standa. Stundum er getið i eyð-
urnar, rétt eins og sagnfræðingar
gera. En eg held að Þjóðveldisbær
hljóti að hafa alveg jafn mikinn
rétt á sér og t.d. Haustskip Björns
Th. Björnssonar, eða Skálholt
Guðmundar Kambans."
Um þessar mundir er verið að
ganga frá þaki Þjóðveldisbæjar
og innviðum. Þegar blaðamaður
Morgunblaðsins brá sér þangað
austur í vikunni var gott hljóðið í
byggingarmönnum, enda loksins
komið vinnuveður.
„Þessar rigningar hafa farið
voðalega með okkur, að ég nú
ekki tali um sjálfan bæinn,“ sagði
Stefán Stefansson frá Brenni-
gerði f Skagafirði. Stefán og nafni
hans Friðriksson, sem líka er úr
Skagafriði, eiga heiðurinn af
miklum hluta bæjarins. Þeir
skáru og hlóðu m.a. torfið i vegg-
ina.
„Þrjár aðferðir eru notaðar við
torfhleðsluna, strengjahleðsla,
kiömbrur og kvíahnausar eru í
hornunum. Þetta eru aðferðir,
sem þekkzt hafa frá alda öðli og
strengir og klömbrur voru notað-
ar jöfnum höndum. Undir torf-
veggjunum er grjóthleðsla."
„Sem stendur erum við að
leggja hrísið ofan á þetta plast, en
áður voru notaðar nautshúðir
eins og við notum plastið. Hrísið
fengum við úr Fnjóskárdal — en
torfið er neðan úr Hrunamanna-
hrepp. 1 kamrinum eru hellur. Og
svo kemur torf ofan á allt saman."
Þeim Stefánum virtist það leik-
ur einn að beita ljanum á torfið
enda hafa þeir langan feril að
baki, „þessir menn eru líklega
tveir af örfáum, sem kunna þetta
verk,“ sagði mér Hörður Ágústs-
son. „Þeir lærðu þetta af sínum
feðrum, sem aftur lærðu af sínum
og gera þetta líklega alveg eins og
það var gert fyrir 1000 árum. Slík-
ir menn eru vandfundnir nú orð-
ið.“
Við tréverkið voru yngri menn
að starfi, þeir Magnús Árnason
trésmiður og Páll Karlsson, sem
sagðist vera lærlingur. Þeir voru
að ganga frá röftum í lofti skál-
ans. „Allan viðinn gáfu Norð-
rnenn,, sagði Magnús. „Veggir og
þil voru smíðuð f Reykjavfk og
hefur nýlega verið komið hér fyr-
ir. En okkur hefur litið miðað
áfram i sumar vegna rigninga.
Vonandi tekst þó að ganga frá
bænum öllum að utan í haust og
svo verða smíðaðir pallar, bekkir
og rekkjur i vetur."
Að sögn Harðar er stefnt að þvf
að bærinn verði opnaður almenn-
ingi næsta sumar. „Gerð bæjarins
er eins og ég sagði áðan, að mestu
leyti samkvæmt heimildum, sem
ég hefi viðað að mér með því að
lesa Islendingasögurnar af gaum-
gæfni, með þvi að skoða rústir og
gömul hús bæði hér heima, í
Noregi og á Grænlandi. Með
þessu hefi ég fengið þó nokkuð
giögga mynd af húsakosti á þjóð-
veldisöld og svo getið í eyðurnar
að einhverju leyti. Um tvo kosti
var að velja, eldri gerð, langhúsið,
eða þá yngri, sem er sérkenni
fyrir Island. Dæmi um hana er
Stöng.“ Fálmandi viðleitni land-
námsmanna til að koma á sem
hentugastri húsaskipan i nýjum
aðstæðum þróaóist i þá átt. Þar
bættust við langhúsið og þrjú ný
hús, stofa, búr og kamar og af
þeim er stofan mesta nýmælið.
Stofan hefur líklega verið allt í
senn, vinnustaður kvenna, mat-
stofa og veizluhús. Skálinn hefur
hins vegar verið svefnhús og þar
sátu menn og bökuðu sig við elda
á öftnum, eins og segir í Grettis-
sögu.“
„Hér mun gefast kostur á að sjá
hvernig forfeður okkar, þeir, sem
við erum stoltastir af, bjuggu.
Slíkur bær er ’ómetanlegur
þeim, sem lesa íslendingasögur,
sem þarfnast skýringa einmitt svo
oft kvað varðar byggingarumgerð
þeirra. Hingað gætu skólanem-
endur sótt slikar skýringar, sem
aldrei verða fullnægjandi í orðinu
einu saman. Ekki sizt er hér hægt
að gefa erlendum ferðamönnum
góða hugmynd um hvernig búið
var á Islandi, en margir útlend-
ingar virðast halda, að fram á 20.
öld hafi Islendingar lifað í niður-
gröfnum torfkofum," sagði Hörð-
ur Ágústsson að lokum.