Morgunblaðið - 15.10.1976, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. OKTÓBER 1976
E. ísfeld Eyjólfsson:
Boðid
til
veizlu
Undanfarlð hefur fjölmiðlum
orðið tíðrætt um verðhækkanir á
útflutningsvörum og er þar
skemmst að minnast samkeppni
Morgunblaðsins og Þjóðviljans,
þar sem ekki má á milli sjá hvort
blaðið hefur betur f þvf að endur-
taka sömu verðhækkunina oftar.
Jafnframt og sem bejn afleiðing
þessarar einhliða fréttamennsku
hefur hafist mikil tillögu sam-
keppni um hvernig þessum hval-
reka yrði best ráðstafað.
Þótt óðaverðbólgan sé aðal böl-
valdurinn, vegna þeirra tekju-
skiftingarvandmála (og þá ekki
sfst skattalegra) sem hún skapar,
þá er jafnljóst að þann óróa sem
nú ríkir á vinnumarkaðnum, má
aó nokkru rekja til bættrar stöðu
þjóðarbúsins vegna hagstæðari
viðskiptakjara. Hámarki óraun-
sæinnar nær sú tillögugerð, að
Alþingi ógildi nú kjarasamninga,
þar sem slíkt tryggði örugglega að
öll fyrri verðbólgumet yrðu slegin
og ekki staðnæmst við 50%, sem
mun vera besti árangur til þessa.
Fyrir þann sem vanur er að aka
á 100 km. hraða, þá er það hreinn
silakeppugangur að aka á 50 km.
hraða. Við lékum okkur að 50%
verðbólgu í tvö undanfarin ár, svo
það er ef til vill engin furða þótt
sumum þyki hægt ganga, ef verð-
hækkanir yrðu á bilinu 25% til
30% á þessu ári. Ef borið er sam-
an við helstu viðskiftaþjóðir okk-
ar, þá er samt vel að verið. Verð-
bólgan f USA og Þýskalandi er
talin verða um 7%, en bretar tvö-
falda og láta sér ekki nægja
minna en 13% til 14%, enda efna-
hagsástandið eftir þvf, og síðan
látum við okkur ekki muna um
minna en tvöfalda þann verð-
bólguhraða, þrátt fyrir hagstæð
ytri skilyrði.
Það fer ekki á milli mála að
verulegar verðhækkanir hafa orð-
ið á öllum útflutningsvörum
sjávarafurða og þá alveg" sérstak-
lega ef miðað er við þá lægð sem
verðlag komst f við þá miklu verð-
lækkun sem þjóðarbúið varð fyrir
árið 1974 og fram eftir ári 1975.
Þessar verðhækkanir hafa ýmist
verið nefndar happ aða hvalreki.
Ég tel þær vera hvorugt f þeim
skilningi: Þær eru yfirleitt hvorki
óvæntar né óeðlilegar. Eins og
skin kemur eftir skúr, þá hækkar
verð eftir verðlækkun og þeim
mun fyrr, sem verðfallið hefur
verið snarpara. Þá má ekki
gleyma að verðlag f heiminum
hefur ekki staðið í stað undanfar-
ið, þvf yfirleitt allt sem við kaup-
um, eða þurf um til framleiðslunn-
ar hefur hækkað mikið eins og
t.d. veiðiskipin og útbúnaður
þeirra, að ógleymdri olfunni, en
þegar við höfum náð verðhækkun
hennar, þá get ég fallist á hval-
rekann. Við þurfum þvf ekki að-
eins að vinna upp það sem tapað-
ist í verðfallinu, heldur þurfum
við einnig á verulegum verð-
hækkunum að halda til að vega á
móti hækkunum á okkar innflutn-
ingi. Með þessum almennu hug-
leiðingum er komið að þeirri
spurningu sem ég hef verið að
velta fyrir mér. Hver ætlar að
bjóða til veislunnar?
Sá aðili sem fyrst mætti líta til er
rfkissjóður, ekki aðeins vegna
þess að hann er ótæmandi upp-
spretta f augum þeirra, sem kröf-
ur gera, og þá um leið botnlaus
hít frá sjónarmiði þeirra, sem
þurfa að greiða til hans, heldur
vegna þess að rfkiskassinn hlýtur
bæði beint og óbeint að hafa notið
verðhækkananna. Fjafhagurinn
hefur verið haldur bágborinn
undanfarin tvö ár, þar sem gjöld
umfram tekjur hafa hvort ár orð-
ið milli 4 og 5 þúsund milljónir.
Þetta ásamt útlánaaukningu
banka og fjárfestingarlánasjóða
er sá eldiviður sem haldið hefur
verðbólgubálinu á þvf stigi sem
raun ber vitni. Ekki hefur skort á
góðan vilja í þessum efnum, þvf
bæði árin er gert ráð fyrir nokkr-
um tekjuafgangi á fjárlögum og
fyrir þetta ár hvorki meira né
minna en 1500 milljónum, en
þrátt fyrir það bendir ýmislegt til
að enn verði nokkur greiðsluhalli
á þessu ári. Það verður þvf vfst að
bfða næsta árs að ríkissjóður
verði aflögufær.
En hvað þá um greiðslustöðuna
við útlönd og erlendar skuldir.
Árið 1974 var vöruskiftajöfnuður
óhagstæður um tæpar 15 þúsund
milljónir og árið 1975 hækkaði
þetta í rúmar 20 þúsund milljón-
ir. Á þessu ári má áætla að hall-
inn nemi að minnsta kosti 10 þús-
und milljónum. Tölurnar eru ekki
beint sambærilegar, þar sem
reiknað er á mismunandi gengi
hvert ár, en þó verða hér greini-
lega snögg umskipti, sem m.a.
stafa af hækkandi verði útflutn-
ings. En hér kemur fleira til. Má
þar nefna greiðari útflutning f
hækkandi verðlagi og þá ekki síst
útflutning álbirgða, stórlega
lækkaðan innflutning til ál-
bræðslu, minni innflutning skipa,
og samdrátt f ýmsum innflutn-
ingi, bæði vegna minni kaupgetu
og sennilega vegna þess að gengið
hefur á vörubirgðir í landinu þar
sem innflytjendur hafa ekki haft
fjármagn til að eiga jafn miklar
birgðir og áður. Þegar tekið er
tillit til að þessi mikli bati á við-
skiptajöfnuði hefur m.a. náðst
með aðlögun sem ekki verður
endurtekin, þá hlýtur sú spurning
að vakna hvernig á að jafna þann
10 þús. milljón króna halla sem
enn er á okkar viðskiptum við
útlönd. Ekki verður það gert með
duldum tekjum, þar sem þjón-
ustutekjur og þjónustugjöld
standast nokkuð á, þótt tekjuliðir
hafi heldur haft vinninginn'm.a.
vegna aðhalds f úthlutun ferða-
gjaldeyris. Með aukinni
vaxtabyrði má ætla að þessi hagn-
aður hverfi og hallinn á vöru-
skiptum sé því raunverulega halli
á viðskiptum, við útlönd, sem
ekki verður jafnaður nema með
lántökum. Hugsanlegt er að frek-
ari verðhækkanir geti orðið, sem
margt bendir til að þetta sérstaka
verðhækkunarskeið sé að ná há-
marki og að við verðum að sætta
okkur við hækkanir sem fylgja
almennu verðlagi. Aður hefur
verið reynt að leysa þennan
vanda með auknu magni útflutn-
ings og þá sérstaklega sjávaraf-
urða, en nú er staðið frammi fyrir
þvf að beita þurfi sóknartakmörk-
unum og beinlínis minnka þann
afla sem best hefur gefið. Niður-
staðan af þessu er þvf sú að draga
þurfi verulega úr útgjöldam hins
opinbera og minnka einkaneyslu,
til þess að draga úr viðskiptahall-
anum og beina fjármagni til fjár-
festingar sem skili arði og auk-
inni framleiðni í atvinnuvegun-
um.
Einhverjum kann að finnast að
hér sé leitað langt yfir skammt,
því auðvitað séu það útflutnings-
atvinnuvegirnir, og þá sérstak-
Eyjólfur Isfeld
er ekki rekstrarlegt, heldur
skattalegt verðbólguvandamál).
En situr þá ekki fiskvinnslan
uppi með allan gróðann af þess-
um verðhækkunum. Hér er um
nokkra þætti að ræða, sem of
fangt mál yrði að rekja og verður
þvf að nægja að geta frystingar-
innar, sem er stærsti þáttur
vinnslunnar.
Með tilliti til þess sem á undan
er gengið virðist eðlilegast að
byrja á verðunum og þá f erl.
mynt, þvf það skiptir höfuð máli
fyrir viðskipti okkar út á við. Eft-
ir verðfallið 1967 til 1968 þá ná
verð aftur hámarki f ársbyrjun
1974. Rétt er að geta þess að topp-
urinn stóð aðeins skamman tfma,
sérstaklega f USA, eða frá haust-
mánuðum 1973, fram í mars 1974.
Eftirfarandi tafla sýnir verð pr.
tonn í dollurum fyrir allar aðal-
fisktegundir og pakkningar:
öðru lagi hefur orðið veruleg
aukning f útflutningi á fiskteg-
und A til USA, sem ekki nema að
litlu leyti kemur fram f samdrætti
magns á fisktegund B. Mikill mis-
skilningur er að ætla að þetta
komi fram sem netto hagnaður
hjá frystihúsum, þótt það hins-
vegar sé þjóðhagslega mjög hag-
stætt.
Nú vildi svo slysalega til að
blekið á hinum margumtöluðu
vinnulaunasamningum frá 1.
mars 1974 var varla þornað, þegar
markaðsverð byrjuðu að falla. Á
tfmabilinu 1. des. 1973 til 1. mars
1974 var tfmakaup í fiskvinnu kr.
161,80, en er nú kr. 392,50 og
hefur því hækkað um 142%, en sé
miðað við samningana 1. mars,
eða kr. 207,60 þá nemur hækkun-
in 89%.
Fiskurinn er að sjálfsögðu hæsti
kostnaðarliður fiskvinnslunnar
U.S.A. Arsbyrjun 1974 hámark $ pr. tonn
Tegund A 1918,—
Tegund B U.S.S.R. 1808,—
Tegund A 1133,—
Tegund B 980,—
Arið 1975 Október
lágmark 1976
dagverð
$ pr. tonn $ pr. tonn
1874,— 2116,—
1279,— 1764,—
995,— 1088,—
820,— 820,—
lega sjávarútvegurinn, sem fyrst
og best hafi notið verðhækkan-
anna. Það er þvf ekki úr vegi að
lfta að stöðu hans í dag, þ.e. út-
gerðar og fiskvinnslu. Um útgerð-
ina er það skemmst frá að segja,
að hún er öll f heild rekin með
tapi, þótt einstakir þættir eða teg-
undir skipa sýni nokkru minna
tap en aðrir. Nýjustu, stærstu og
fullkomnustu togararnir hafa
ekkert upp í afskriftir, þótt þeim
séu taldar til tekna bætur úr afla-
tryggingarsjóði og styrkur af
gengismunafé að upphæð 250 m.
kr.
Minni skuttogararnir eru lftið
betur á vegi staddir, þvf ef styrk-
ur af gengismunafé er frátalinn,
þá hafa þeir heldur ekkert fyrir
afskriftum, þ.e. afborgun af stofn-
kostnaði. Bátaflotinn f heild, að
loðnuveiðum undanskildum, er
þó sínu verst á vegi staddur, þvf
það er ekki nóg með að ekkert sé
til afborgana af lánum, heldur
skortir fé fyrir nær helmingi af
vaxtagjöldum. Þessir aðilar virð-
ast þvf ekki aflögufærir, þrátt fyr-
ir að fiskverð er nú meira en
tvöfalt hærra en það var á sama
tíma árið 1974. (Mér þykir trúlegt
að einhver vildi gera þá athuga-
semd, að ekki hafi allir horfið
slippir og snauðir frá útgerð und-
anfarið, svo sem oft gerðist hér
áður. Þvf er til að svara að þetta
Akureyri 11. október
HAGI hf. hefir opnað verslun (
Glerárgötu 26, og þar verða til
sýnls og sölu ýmsar tegundir
varnings sem framleiddur er (
verksmiðju Haga hf„ Óseyri 4,
svo sem eldhúsinnréttingar, fata-
skðpar, vegghúsgögn, viðarþiljiur
og loftplötur. Sýning á fram-
leiðsiuvörunum var opin
almenningi um helgina, og þar
fór fram kynnig á þeim.
Hagi hf. var stofnaður árið
1961, og fyrstu árin var verkefnið
almenn byggingarstarfsemi og
smíði húshluta og innréttinga.
Smámsaman hefir starfsemin
breyst og nú er hún þrfþætt,
byggingarvinna, verksmiðju-
rekstur og verslunarrekstur.
Félagið hefir rekið verslun f
Reykjavfk í 6 ár, og "nú hefir
einnig verið opnuð sölubúð á
Akureyri.
1 húshlutaverksmiðjunni
Oseyri 4 starfa 18 menn en yfir-
verkstjori er Ingimar Friðfinns-
son. Þar hefir farið fram mikil
vélvæðing að undanförnu, enda
Fisktegund A til USA er sú eina
sem nú skilar hærra verði, eða um
10%, en hún gerði í ársbyrjun
1974 og þá er einnig eftirtektar-
vert hve verðfallið var lftið. Teg-
und B, en það er fiskblokkin, sem
fjölmiðlum hefur verið tfðrætt
um, vantan ennþá 2'A% í að ná
fyrra hámarki. Blokkin tók mikla
dýfu og nær sfnu fyrra hámarki
aðeins f mörgum áföngum. I Rúss-
landi hafa ekki ennþá náðst verð-
in frá 1974.
Megin skýringin á hækkuðu út-
flutningsverðmæti frystra afurða
kemur þó óbeint fram í þessari
töflu. I fyrsta laga þá verður á
þessu ári tilflutningur á 5—6 þús-
und tonnum af fiski frá Rúss-
landsmarkaði til USA miðað við
árið í fyrra. Þetta magn selst því á
mun hærra einingarverðum. 1
hafa afköst tvöfaldast á tveimur
árum. Þar eru mjög fullkomnar
vélar, og eru sumar þeirra hinar
einu sinnar tegundar á landinu.
Framleiddar eru 4 flokkar eld-
húsinnréttinga og má velja um
2—7 liti f hverjum flokki. Fyrir-
tækið veitir viðskiptamönnum
ókeypis ráðgjöf um val og niður-
röðun en innréttingarnar eru
smíðaðar f einingum ,sem raða má
saman eftir óskum kaupenda og
aðstæðum á hverjum stað.
Mikil stækkun verksmiðjunnar
er ráðgerð á næstunni, jafnvel
með útfiutning í huga. Fram-
leiðsla þessa árs verður fyrir
90—100 milljonir króna og greidd
vinnulaun verða um 60 milljónir
króna.
Framkvæmdastjóri Haga hf. er
Haukur Árnason stjórnarfor-
maður Sigurður Hannesson, sem
einnig stjórnar byggingarvinnu,
en aðrir f stjórninni eru Öli Þ.
Baldvinsson sem verður
verslunarstjóri hinnar nýju
verslunar og Páll Jónsson. Sölu-
stjóri er Erlingur Friðriksson.
Sv.P.
og vegur hann tvöfalt á við kaup-
ið, en samtals eru þessir tveir
liðir 3/4 hluta alls kostnaðar við
framleiðsluna. Verulegar breyt-
ingar hafa orðið undanfarið við
verðlagninguna, eins og t.d. var-
andi stærðarmörk o.fl. og því
óhægt um vik að gera beinan sam-
anburð á verum einstakra fiskteg-
unda, nema þá karfans, sem enn
er sjálfum sér líkur og hefur
hann hækkað um 177% frá árs-
byrjun 1974. Ef litið er til þorsk-
aflans í heild, þá hefur fiskverð á
þessu tfmabili hækkað um 130%
til 140% og er það engin tilviljun
að fiskverð hækki svipað og kaup-
gjald almennt, þar eð sjómenn
telja sig eiga rétt á svipuðum
hækkunum og aðrir og ekki virð-
ist útgerðinni veita af sfnum
hluta. I þessu sambandi má geta
þess að 10% hækkun fiskverðs og
kaups þýðir útgjaldaauka á einu
ári fyrir fiskvinnsluna sem nem-
ur rúmum 3 þúsund milljónum,
án allra annara hækkana sem af
sláku leiðir.
Nú er augljóst að frystihúsin
hefðu ekki getað staðið undir
þessum útgjaldaauka af þeim
verðhækkunum sem orðið hafa á
mörkuðum. 1 þessu efni hefur
tvennt orðið til bjargar; f fyrsta
lagi þá var kaupgengi dollars í
ársbyrjun 1974 um kr. 85.00 en er
nú kr. 187,70 og f öðru lagi þá
hefur Verðjöfnunarsjóður fisk-
iðnaðarins hlaupið undir bagga. Á
árunum fyrir 1974 þegar mark-
aðsverð fóru hækkandi greiddu
frystihúsin um eitt þúsund millj-
ónir af þessum hækkunum í Verð-
jöfnunarsjóð. Inneign f frysti-
deild Verðjöfnunarsjóðs náði há-
marki 1. janúar 1974 og nam þá
1124 milljónum, en sfðan hefur
stöðugt gengið á þessa inneign og
er nú svo komið að miðað við 1.
október s.l. þá er þessi sjóður
tæmdur. Til þess að unnt yrði að
hækka fiskverð 1. október um
nær 10%, en það er svipað og
kauphækkunin nú nemur, þegar
vísitöluuppbót kemur til greiðslu
1. nóvember, þá varð rfkissjóður
að ábyrgjast 400 milljónir, sem
sjóðurinn þarf að standa skil á til
áramóta, að óbreyttu markaðs-
verði og gengi. Það hefur alveg
farið fram hjá mér ef nokkurt
dagblað hefur talið það frétt-
næmt, að þetta jafngildir þvf að
ríkissjóður tæki á sig ábyrgð á
útflutningsuppbótum sem svarar
til 2200 millj. á ári. Utlit er fyrir
að lítilsháttar tekjuafgangur
verði fyrir frystihúsin í heild á
árinu, en þrátt fyrir þetta framlag
þá eru þau við aðstæður f dag
komin í taprekstur.
Nú er ekki langt til áramóta og
þá kemur önnur kauphækkun, ný
vísitala og nýtt og hækkað fisk-
verð til samræmis. Ef ekki verður
markaðshækkun eða gengisfell-
ing, hvað verður þá til ráða?
Ljösm. Mbl.: Sv.P.
Forráðamenn Haga: Haukur Árnason tv. framkvæmdastjóri, Sigurður
Hannesson stjórnarformaður t.h. og Erlingur Friðriksson sölustjóri f
miðju.
Hagi h.f. opnar nýja
verzlun á Akureyri