Morgunblaðið - 15.10.1976, Qupperneq 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. OKTÓBER 1976
BREZKI FLOTINN SIGLDI ALLS
48 SINNUM Á ÍSL. VARÐSKIP
í ÞRIÐJA ÞORSKASTRÍÐINU
eftir TRYGGVA
GUNNARSSON
FYRSTU dagar októbermánaðar ársins
1975 voru að baki og allt var i óvissu um
hvort til samninga kæmi við Breta um
áframhaldandi veiðiheimildir til handa
skipum þeirra innan hinnar nýju 200
milna fiskveiðilögsögu tslands. Þjóðverjar
héldu uppteknum hætti og stunduðu
veiðar innan 50 mílna fiskveiðilögsögunn-
ar án nokkrrra heimilda. Segja má að
hanskanum hafi verið kastað í „þriðja
þorskastríðinu" með ræðu þeirri, sem
Anthony Crosland, umhverfismálaráð-
herra Breta og þingmaður Verkamanna-
flokksins i Grimsby, flutti borgarafundi i
kjördæmi sínu 4. október.
Hanskanum
kastað
Crosland sagði í ræðu sinni, að breskir
sjómenn ættu samkvæmt alþjóðalögum
skýlausan rétt á að veiða upp að 12 milum
við lslandsstrendur, ef ekki yrði búið að
ganga frá nýjum fiskveiðisamningi milli
Íslands og Bretlands fyrir miðjan nóvem-
ber en samningurinn um veiðar breskra
togara innan 50 milna landhelginnar rann
út 13. nóvember.
Ráðherrann lýsti því einnig yfir ,að
Bretar yrðu og myndu veiða fyrir innan 50
milurnar, þeir ættu rétt á sanngjörnum
aflakvóta. Bretar hefðu fullan rétt á að
halda áfram veiðum á svæðum, sem hefðu
verið þeirra hefðbundnu mið um 500 ára
skeið og íslenska ríkisstjórnin þyrfti ekki
að fara í neinar grafgötur um að breska
stjórnin væri ákveðin í að tryggja bresk-
um sjómönnum þann rétt.
Matthías Bjarnason sjávarútvegsráð-
herra sagði um þessi ummæli Croslands
að þau væru alvarleg tilraun til að stór-
spilla fyrir samningum og vísaði því al-
gjöriega á bug að Bretar ættu einhver
hefðbundin mið hér við land. Daginn eftir
að Crosland gaf fyrrnefnda yfirlýsingu
lýstu talsmenn brezka utanrikisráðu-
neytisins því yfir að þau sjónarmið, sem
komið hefðu fram í yfirlýsingu ráðherr-
ans væru stefna bresku ríkisstjórnarinn-
ar. 1 framhaldi af þessum orðum bresku
talsmannanna sagði Geir Hallgrimsson
forsætisráðherra að samkomulag við
Breta væri að sínum dómi ólíklegt, ef
samkomulagsvilji þeirra gengi ekki
lengra en túlka mætti af ummælum Cros-
lands.
32 klukkustundir að
fljúga umhverfis landið
Fiskveiðilögsaga tslands var færð út i
200 sjómilur á miðnætti aðfaranótt 15.
október 1975 og stækkaði þá fiskveiðilög-
sagan úr 216 þúsund ferkílómetrum í 758
þúsund ferkilómetra. Landhelgisgæslu
tslands biðu nú stóraukin verkefni og þó
heill mánuður væri til stefnu, þar til
samningurinn um veiðar bresku togar-
anna innan 50 mílna landhelginnar félli
úr gildi, lá þegar fyrir að starfsmenn
Gæslunnar yrðu að kljást við vestur-þýska
togara fyrstu dagana eftir útfærsluna en
mjög iítið er um skip annarra þjóða á
Islandsmiðum á þessum árstíma.
Flaggskip íslenska varðskipaflotans,
Týr, hélt út að hinni nýju 200 mílna
fiskveiðilögsögu daginn fyrir útfærsluna,
búið nýjum og fullkomnum ratar, sem
auðvelda átti varðskipsmönnum leikinn
við veiðiþjófana. 1 skipakosti Landhelgis-
gæslunnar á þessum timamótum voru
fimm varðskip en það sjötta, Öðinn, var í
klössun i Danmörku og kom ekki til starfa
á Islandsmiðum fyrr en i desember-
mánuði. Þá réð Gæslan yfir einni Fokker-
flugvél, TF-SÝR. Til að lýsa þeim auknu
verkefnum, sem starfsmenn Gæslunnar
urðu nú að glíma við má nefna að varð-
skip, sem fer frá Reykjavík út að 200
milna landhelgislínunni í vestur frá
Reykjanesi þarf að fara um það bil 463 km
leið. Ef flugvél Gæslunnar fer umhverfis
landið og flýgur eftir beltum sem eru með
50 sjómilna millibili tekur það vélina 32
klst að fara hringinn.
Klippt á v-þýskan
togara á öðrum degi
frá útfærslunni
Dagana fyrir útfærslu landhelginnar
höfðu vestur-þýsku togararnir náð góðum
afla á Reykjaneshryggnum en á hádegi 15.
október tók íslenskt varðskip að stugga
við sjö þýskum togurum, sem þar voru.
Þegar togaramennirnir urðu varðskipsins
varir hífðu þeir vörpurnar og héldu allir
togarnir nema 3 út fyrir landhelgismörk-
in. Þessir þrír togarar héldu allt upp að 12
sjómílna mörkunum við Surtsey og virtist
tilgangur þeirra vera sá einn að ögra
varðskipsmönnum. Niu vestur-þýskir
togarar voru að veiðum úti fyrir Austur-
landi en þeir hifðu strax og varðskip
nálguðust þá. Þýska rikisstjórnin hafði
daginn áður gefið út þá yfirlýsingu að hún
ætlaði að láta aflétta löndunarbanni á
islenskum fiskskipum í höfunum í V-
Þýskalandi en stjórnin dró þá ákvörðun
sina til baka og var talið að fréttir um
aðferðir íslensku varðskipanna hefðu
breytt afstöðu vestur-þýskra ráðamanna.
Þessi ákvörðun var þó endurskoðuð á ný
og löndunarbanninu aflétt og Vestur-
Þjóðverjar óskuðu eftir viðræðum við
íslenzku ríkisstjórnina um lausn fiskveiði-
deilu þjóðanna.
A öðrum degi frá þvi að landhelgin var
færð út i 200 sjómilur skar varðskip pok-
ann aftan úr vestur-þýska togaranum
Altona NC-473 og var það 100 togarinn,
sem fékk að kenna á klippum varðskips-
manna frá þvi að landhelgisgæzlan tók
Iþær í notkun. Þennan dag stugguðu varð-
skipin við þremur vestur-þýskum togur-
um en að kvöldi 16. október var enginn
v-þýskur togari við veiðar innan 200 miln-
anna. Það næsta, sem fréttist til vestur-
þýsku togaranna var að þeir höfðu hafið
veiðar við Færeyjar og Grænland en þess
var ekki langt að biða að vestur-þýsku
togaramennirnir tækju að reyna að laum-
ast inn fyrir 200 mílurnar og öðru hvoru
fram undir mánaðamót fundu starfsmenn
Landhelgisgæslunnar þýska togara fyrir
innan mörkin sem umsvipalaust var beint
út fyrir mörkin aftur, Þann 28. október
koma samningamenn vestur-Þjóðverja til
Islands, en ekki náðist samkomulag i þeim
samningaviðræðum.
Þurfum að fá
fleiri skip
A fyrstu dögunum eftir útfærsluna i 200
sjómilur voru landsmenn enn minntir á
hversu illa íslenska Landhelgisgæslan var
tækjum búin á þessum timamótum og i
viðtali við Morgunblaðið 22. október segir
Guðmundur Kjærnested, skipherra á Tý:
„Þetta er orðið geysilega erfitt starf og ef
við eigum að verja landhelgina með ein-
hverjum árangri þurfum við að fá fleiri
skip.“ Rikisstjórnin var um þessar mundir
að kanna möguleika þess að fá leigðan
skuttogara til gæslustarfa og sem kunnugt
er fékk landhelgisgæslan léða tvo skut-
togara til gæslustarfa. Sá fyrri, Baldur,
bættist í varðskipaflotann í janúar, en sá
seinni, Ver i mars.
Hattersley boðar
vernd togaranna
Um 50 breskir togarar voru um þessar
mundir við veiðar á Islandmiðum sam-
kvæmt þeim samningi, sem þá var í gildi
um veiðar þeirra. Auk þess voru hér við
löglegar veiðar nokkrir færeyskir og
belgískir togarar. I ræðu í neðri málstofu
breska þingsins hinn 29. október sagði
Roy Hattersley, aðstoðarutanríkisráð-
herra Breta, að breska stjórnin myndi sjá
togaraflota sínum fyrir vernd, ef sam-
komulag Breta og Islendinga um fiskveiði-
mál, sem rynni út 13. nóvember, yrði ekki
endurnýjað og þessi ummæli Hattersleys
túlkuðu bresk blöð á þann veg að flotinn
væri tilbúinn til farar á Islandsmið eins og
siðar varð raunin á. Breska ljónið vildi þó
ekki sýna vígtennurnar strax og næst
berast þær fréttir frá Bretlandi að breska
ríkisstjórnin sé að leita að birgðaskipum
til verndar breskum togurum á Islands-
miðum, þegar samkomulagið félli úr gildi
13. nóvember. Tveimur dögum áður en
samkomulagið fellur úr gildi er haft eftir
Austin Laing, framkvæmdastjóra brezkra
togaraeigenda, að Bretar ætli að halda
áfram veiðum eins og áður og hann segist
eiga von á árekstrum.
Fyrstu Bretarnir
halastýfðir
A miðnætti aðfaranótt 13. nóvember
1975 runnu út samningar þeir, sem
Islendingar höfðu gert við Breta, Belga,
Færeyinga og Norðmenn um fiskveiði-
réttindi þessara þjóða innan 50 mílna
landhelginnar. Alger óvissa riki um hver
yrðu viðbrögð bresku togaraskipstjóranna
fyrsta sólarhringinn eftir að samningur-
inn féll úr gildi. Talsmenn bresku ríkis-
stjórnarinnar tilkynntu þann 13. nóvem-
ber að þau þrjú verndarskip, sem breska
stjórnin hafði þá tekið " ' ,*ð
vernda togara á ísland- kkki
„Vorum
að
berjast
fyrir
því,
sem
koma
skyldi"
— Sannarlega átti ég
ekki von á þvf að at-
burðir fyrri ára ættu
eftir að endurtaka sig
við þessa útfærslu ( 200
mllur. Ég hélt að Bret-
inn hefði eitthvað lært
af fyrri þorskstrlðum.
Um leið og breski flot-
inn kom á miðin fór allt
I bál og brand. Þeir
byrjuðu með hörku og
við svöruðum I sömu
mynt, sagði Helgi Hall-
varðsson skipherra, er
við ræddum við hann i
tilefni af þvf að I dag er
eitt ár liðið frá útfærslu
fslensku fiskveiðilög-
sögunnar 1200 mflur.
— Efst er mér 1 minni
frá þessu strfði, þegar
þrfr bresku dráttarbát-
anna sátu fyrir Þór I
mynni Seyðisf jarðar.
Þetta var hreinlega
idjótfskt, þvf þeir réð-
ust á mig innan land-
helgi tsfands og ég sá
ekki annan kost en
grfpa til byssunnar. Það
var hreinlega tilgangur
þeirra að koma mér á
botninn.
Helgi Hallvarðsson
— Þessar endurteknu
ásigiingar freigátnanna
á varðskipin settu allt
úr skorðum hjá Bretan-
um, þvf freigáturnar
voru ekki skip til að
standa f slfkum stórræð-
um. Varðskipin þoldu
þessar ásiglingar Bret-
anna til muna betur en
þeirra eigin skip og við
getum séð það best á þvf
að eftir að freigátan
Gurhka sigldi á Þór,
urðum við að fara inn
til þriggja daga viðgerð-
ar en Gurhka var f slipp
f 9 mánuði.
— Verkefni Gæslunn-
ar hafa aukist gffurlega
við þessa útfærslu og þó
við þurfum vonandi
ekki að fara út f annað
þorskastrfð, þurfum við
að beita kröftum okkar
að verndun miðanna við
landið. Þessi gæsla
verður að vera tvfþætt,
annars vegar að passa
upp á grunnslóðina og
hins vegar djúpslóðina.
Þarna er ekki bara við
erfenda veiðimenn að
kljást, þvf tsfendingar
eru sjálfir ekki saklaus-
ir af landhelgisbrotum.
— Landhelgisgæslan
hlýtur að byggjast upp
jöfnum höndum á skip-
um og flugvélum. Skip-
in verða aldrei úrelt en
vitanlega þarf að leggja
aukna áherslu á flugið.
Svæðið, sem Gæslan
þarf að komast yfir, er
orðið það vfðáttumikið
að án góðs flugvélakosts
er öll gæsla óhugsandi.
Nýja flugvélin, sem
væntanleg er innan tfð-
ar kemur þar f góðar
þarfir en til að þyrlan,
sem nú er notuð, nýtist
okkur að fullu, þarf
hún að hafa útbúnað til
að miða út skipin og
gefa varðskipunum
upplýsingar um stað-
setningu skipa.
— Það var ánægju-
legt að standa f þessum
slag. Við fundum að við
vorum að berjast fyrir
þvf, sem koma skyldi
eins og f fyrri þorska-
strfðum. Andstæðingur-
inn var eins og áður
breska Ijónið, sem ekki
vildi sætta sig við
breyttar aðstæður. Þeir
menn, sem stóðu að út-
færslunni fyrir hönd
okkar Islendinga voru
og eru hetjur. Þeir tóku
ekki einasta fyrsta
skrefið fyrir Islendinga
heldur fyrir aðrar þjóð-
ir einnig og nú tala
Bretar hvað hæst um út-
færslu sinnar eigin
landhelgi, sagði Helgi
að lokum.
HARÐASTA ÞORSKASTRÍÐ Á ÍSLANDSMIÐUM TIL ÞESSA