Morgunblaðið - 28.01.1977, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. JANUAR 1977
29
Verztunum í einka
eign f ækkar á
landsbyggðinni
SMÁSÖLUVERZLUNUM I einka-
eign hefur fækkað mjög á undan-
förnum árum úti á landsbyggð-
inni, á meðan kaupfélögin vfir-
taka sffellt stærri hluta þeirrar
verzlunar. Er nú svo komið, að
aðeins ein verzlun i einkaeign,
sem heitið getur verzlun á borð
við kaupfélag, er á öllu svæðinu
frá Hveragerði til Hafnar f
Hornafirði. Þetta kom fram f
ræðu, sem Gunnar Snorrason, for-
maður Kaupmannasamtaka ts-
lands, hélt á ráðstefnu K.t. um
málefni smásöluverzlana.
Miklir erfiðleikar hafa verið við
rekstur smásöluverzlana víða á
landsbyggðinni og hafa ýmsar or-
sakir verið taldar fyrir þeim. Ur-
elt verðlagslöggjöf, vandkvæði á
flutningum og kostnaður við auk-
ið birgðahald og lftil velta vegna
fámennis hafa verið nefndar
meðal ástæðnanna. Þá hefur
ójöfn aðstaða einkafyrirtækja
g'agnvart samvinnufélögunum
skapað þeim siðarnefndu einok-
unaraðstöðu á sumum stöðum.
En það er ekki bara einka-
verzlunin, sem á í erfiðleikum,
heldur einnig kaupfélögin.
Umræður hafa þvf verið innan
samvinnuhreyfingarinnar ekki
síður en samtaka kaupmanna um
það hvernig bæta megi hag verzl-
unar i dreifbýlinu. Á ráðstefnu
kaupfélaga, sem haldin var á
siðast liðnu ári að Bifröst í
Borgarfirði, komu fram tillögur
um leiðir til að styrkja verzlun úti
á landi, meðal annars með því að
veita henni 2% af þeim sölu-
skatti, sem hún innheimtir.
Kaupmannasamtökin telja hins
vegar þess háttar styrki ekki
koma til greina eins og er, að þvi
er kom fram hjá Gunnari Snorra-
syni. Kvað hann það ekki koma til
mála að fara út á þá braut fyrr en
samvinnurekstur og einkarekstur
standa jafnfætis i skattgreiðslum,
en mikið misrétti er á milli þess-
ara rekstrarforma. Gaf hann
dæmi í meðfylgjandi töflu um
hvernig mismununinni er háttað.
Samvinnufélögum er heimilt að
leggja í stofnsjóð 2/3 af hreinum
tekjum auk 25% i varasjóð.
Hlutafélög fá hins vegar aðeins að
leggja 25% af hreinum tekjum i
varasjóð og því eru skattskyldar
tekjur þeirra og þar af leiðandi
skattgreiðslur mun hærri en hjá
samvinnufélögum þó svo að
hreinar tekjur séu þær sömu.
Kvað Gunnar það ekki koma til
greina að styrkja verzlanir úti á
landi með fjárframlögum fyrr en
þessari mismunun hefur verið
eytt.
Skattgréiðslur félaga:
Samvinnufélög
greiða 13% en
hlutafélög 40%
SAMANBURÐUR á skattgreiðslum samvinnufélaga
og hlutafélaga. Gengið er út frá því við samanburð-
inn að bæði félögin hafi sömu tekjur, þ.e. eina
milljón.
Samvinnufélag Hlutafélag
Hreinar tekjur 1.000.000 1.000.000
Stofnsjóðstillag %
samkvæmt heimild 666.700
Mismunur 333.300 1.000.000
Varasjóðstillag 25%
samkvæmt heimild 83.300__250.000
Skattgjaldstekjur 250.000 750.000
Tekjuskattur og útsvar 53% 132.500_397.500
Eiginf j ármyndun 867.500 602.500
Raunveruleg skattgreiðsla samvinnufélagsins er
því 13,25% af hreinum tekjum en hlutafélagið
greiðir 39,75%. Sömu reglur hafa gilt fyrir sam-
eignarfélög og hlutafélög og skattgreiðslur þeirra
því hliðstæðar. Einkafyrirtæki, sem ekki eru tekin
með í þessari töflu greiða þó hlutfallslega hæstu
skattana, þar sem þeim er ekki heimilt að leggja í
varasjóð. í þessu dæmi yrðu raunskattgreiðslur
einkafyrirtækis 51% af hreinum tekjum.
Hagvöxtur í norskri
blaðaútgáfu í fyrra
HAGVÖXTUR varð f norskri dag-
blaðaútgáfu á árinu 1976 og varð
aukning bæði á auglýsingaveltu
og blaðasölu. En þrátt fyrir gðð-
æri eiga þó mörg blöð við mikla
erfiðleika að etja, samkvæmt
upplýsingum framkvæmdastjóra
samtaka norskra blaðaútgefenda,
Knuts Fossum. Það eru sérstak-
lega minni blöðin 1 stærstu borg-
unum, sem eiga við erfiðleika að
etja vegna hækkana á launum,
pappfr og framleiðslukostnaði.
Árið 1976 var mikið framfaraár
hvað snerti prentunar og fram-
leiðslutækni og hafa 120 blöð tek-
ið upp offset-prentun. Er álitið að
það muni bæta hag þeirra þegar
fram i sækir þegar árangur hag-
fræðinganna er kominn í ljós.
Þá hefur það einnig orðið blöð-
unum til hagsbóta að þau hafa
myndað með sér innkaupasamtök.
Blöð Jafnaðarmannaflokksins
mynduðu slík samtök til hagræð-
ingar i rekstri fyrir mörgum árum
en nú hafa mörg fhaldsblöð og
óháð blöð farið að dæmi þeirra.
Sameiginleg dreifing og samstarf
um auglýsingar hefur einnig átt
sinn þátt í góðri afkomu.
I Noregi eru nú 156 blöð en 130
þeirra fá ríkisstyrk í einhverri
mynd. Aðeins fá blöð hafa hætt að
koma út og er það líklega mest
ríkisstyrknum að þakka, en að-
stoð rikisins er bæði veitt með
beinum fjárframlögum og með
auglýsingum, sem greitt er fyrir.
Samtök norskra blaðaútgefenda '
gengust fyrir auglýsingabaráttu á
síðasta ári, sem þeir kölluðu ,,dag-
blöð i samfélaginu". Markmiðið
var að vekja athygli á stöðu dag-
blaða í samfélaginu og hvetja til
lesturs fleiri en eins blaðs til að fá
betri mynd af atburðum líðandi
stundar.
Frumvarp Benedikts Gröndals:
Utanríkismála-
stofnun íslands
BENEDIKT Gröndal, formaður
Alþýðuflokksins, hefur lagt fram
frumvarp til laga um Utanríkis-
málastofnun Islands. Stofnun
þessi skal vera óháð rannsóknar-
og fræðslustofnun, til að auka
þekkingu og skilning þjóðarinnar
á utanríkis- og öryggismálum.
Stofnunin safni og dreifi hvers
konar upplýsingum um þessi mál
og stundi rannsóknarstörf á sviði
þeirra, komi upp heimildarsafni
og standi fyrir útgáfu.
Utanríkismálastofnun Islands
skal vera óháð stefnu stjórnvalda
í utanríkis- og öryggismálum og
gæta óhlutdrægni gagnvart mis-
munandi skoðunum um þessi
mál.
Stjórn hennar skipi 14 menn,
kjörnir hlutfallskosningu af ut-
anríkismálanefnd Alþingis og
einum fulltrúa frá Seðlabanka ts-
lands. Stjórnin kýs sér formann,
varaformann og ritara, og skipa
þeir framkvæmdastjórn. Kjör-
tímabil stjórnarinnar er þrjú ár.
Hún skal vera ólaunuð. Kostnað
við rekstur l'tanríkismálastofn-
unar greiðir Seðlabanki tslands
af tekjum af gjaldeyrisviðskipt-
um. Seðlabankinn endurheimtir
helming upphæðarinnar frá við-
skiptabönkum, sem verzla með
erlendan gjaldeyri. Verði ágrein-
ingur milli stjórnar stofnunar-
innar og Seðlabankans um upp-
hæð rekstrarkostnaðar eða annað
í því sambandi, sker ríkisstjórn
úr.
Greinargerð með fruntvarpinu
hljóðar svo.
„Enda þótt utanríkis- og örygg-
ismál hafi oft borið á góma i sjálf-
stæðisbaráttu íslendinga og um
þau verið hugsað, hefur þjóðin
ekki farið með þessi mál sín nema
37 ár. Því miður verður að viður-
kenna, að þessi framhaldskafli
sjálfstæðisbaráttunnar hefur
mótast af sundurlyndi og ólíkum
skoðunum á grundvallaratriðum.
1 þessum ágreiningi felst hætta
fyrir þjóðina, sem rík ástæða er
til að reyna að draga úr i framtíð-
inni.
Millirikjamál og öryggismál eru
völundarhús, sem vart verður
skilið nema með miklum upplýs-
ingum og mikilli rannsókn.
Hverri sjálfstæðri þjóð er því
nauðsyn að gera sérstakt átak til
að fylgjast með þeim málum og
öðlast þær upplýsingar, sem nauð-
synlegar eru til skynsamlegrar
skoðanamyndunar og mótunar
stefnu á þessu sviði.
Flestar eða allar þjóðir eiga
eina eða fleir rannsóknar- og upp-
lýsingarstofnanir á sviði utanrík-
ismála. Þessar stofnanir hafa
fyrst og fremst það hlutverk að
safna saman á einn stað upplýs-
ingum og hafa þær aðgengilegar
fyrir hvern þann sem á þeim þarf
aó halda. Jafnframt geta stofnan-
ir þessar annast rannsóknarstörf
eða stuðlað að því, að einstakling-
ar og stofnanir taki sér fyrir
hendur slíkar rannsóknir.
Stofnanir þessar gegna marg-
víslegum verkefnum. Þær koma
upp safni bóka, blaða, tímarita og
annarra heimilda, sem getur ver-
ið mikils virði. Þær gefa út
bæklinga eða tímarit, sem verða
vettvangur fyrir stefnur og
strauma í utanrikis- og öryggis-
málum viðkomandi þjóða. Þær
geta að auki rannsakað og komið
á framfæri nýjum hugmyndum á
sviði utanríkismála og þannig orð-
ið að miklu gagni.
Sem dæmi um slíka stofnun er-
lendis má nefna Utanríkismála-
stofnun Noregs. Hún byrjaði með
3 starfsmenn, en þeir eru nú 35.
Fé er veitt til stofnunarinnar á
fjárlögum, en hún heyrir undir
menntamálaráðuneytið til að
leggja áherslu á, að hún sé óháð
utanríkisráðuneytinu og ekki
verkfæri þess. Sú stofnun kostaði
1973 um 30 milljónir íslenskra
króna og hefur mikla rannsóknar-
og útgáfustarfsemi.
Þetta frumvarp gerir ráð fyrir
sjálfstæðri stofnun, sem ekki
verði háð stefnu ríkisstjórnar
Benedikt Gröndal
hverju sinni og gæti fyllstu ohlut-
drægni gagnvart mismunatidi
stefnum og skoðunum Islendinga
á utanríkismálum. Sá kostur hef-
ur verið valinn að láta banka
landsins sjá fyrir kostnaði stofn-
unarinnar, og er það byggt á því
að gjaldeyrisviðskipti eru utan-
ríkismál.
Ýmsar hugmyndir geta komið
til greina um skipun stjórnar fyr-
ir slika stofnun. Virðist þó raun-
hæfast að viðurkenna hlut stjórn-
málanna, sérstaklega af því að
þar koma á einn eða annan hátt
fram flest sjónarmið Islendinga í
utanríkismálum. Oddamaðurinn
frá Seðlabanka islands er að sjálf-
sögðu vegna þess, að sá banki og
gjaldeyrisbankarnir eiga að
greiða kostnaðinn. Komi til
ágreinings um kostnaðarupphæð,
er gert ráð fyrir að áfrýja megi
málinu til ríkisstjórnar.
Hvað starfslið snertir, má gera
ráð fyrir forstöðumanni, er ann-
ast geti rannsóknarstörf, aðstoð-
armanni, er annast geti bókavarð-
arstörf, og ritara. Rekstur slíkrar
skrifstofu rnundi kosta um 7
milljónir króna. Er síðan rétt að
gera ráð fyrir a.m.k. 2 milljónum
til viðbótar til að koma upp bóka-
safni og kosta sérstakar fræðslu-
aðgerðir, útgáfu, fundi o.fl., þann-
ig að hér verði um að ræða rúm-
lega 9 milljón króna kostnað, og
er ekki ástæða til að auka það
verulega í næstu framtíð, nema
hvað nemur verðbreytingum.
Gera má ráð fyrir, að stofnunin
geti aflað sér nokkurs fjár sjálf,
sérstaklega til að standa undir
tilgreindum verkefnum."
tÞinGi AiMnci
iMnci niMnci