Morgunblaðið - 10.02.1977, Blaðsíða 22

22 MORCiUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1977

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulitrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480
Áskriftargjald 1100.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 60.00 kr. eintakið.
Réttargæzla og dóma-
skipan hafa skipað
verulegt rúm í umfjöllun
98. löggjafarþings þjóðar-
innar, þess er nú situr.
Þetta hefur gerzt með
tvennum hætti. í fyrsta
lagi með umræðum, sem
farið hafa fram í skugga
stórra sakamála, er uppi
hafa verið með þjóðinni. í
annan stað með flutningi
stjórnarfrumvarpa, sem
miðað hafa að því að koma
á nýrri skipan í réttar-
gæzlumálum, aðskilja frek-
ar en nú er dómsvald í op-
inberum málum og lög-
reglustjórn, efla og bæta
aðstöðu rannsóknarlög-
reglu og flýta meðferð
sakamála, bæði á rann-
sóknar- og dómstigi. Hin
fyrri hliðin hefur fengið
meiri umfjöllun í fjölmiðl-
um og almennri umræðu.
Sú síðari mun vonandi
skilja eftir sig djúp spor og
jákvæð áhrif í réttarfæzlu
þjóðarinnar.
Af lögum, sem sett voru
fyrir áramót á þessum vett-
vangi, má m.a. nefna: lög
um rannsóknarlögreglu
ríkisins, lög um meðferð
opinberra mála, lög um
skipan dómsvalds í héraði
og breytingu á almennum
hegningarlögum. Þá má
enn nefna stjórnarfrum-
varp að lögréttulögum,
sem gerir ráð fyrir athygl-
isverðri nýbreytni í dóma-
skipan, sem léttir verulega
á starfsþunga Hæstaréttar
og flýtir þann veg meðferð
mála fyrir þessum æðsta
dómstóli þjóðarinnar.
Af fyrrgreindum stjórn-
arfrumvörpum, sem öðlazt
hafa lagagildi, er Rann-
sóknarlögregla ríkisins hið
markverðasta. Efnisatriði
þeirra laga verða hér lítil-
lega rakin. Rannsóknarlög-
reglan hefur aðsetur í
Reykjavík og lýtur yfir-
stjórn dómsmálaráðherra.
Hún skal hafa á að skipa
sérhæfðu starfsfólki til
rannsóknar hvers konar
brotamála. Forseti íslands
skipar yfirmann hennar,
rannsóknarlögreglustjóra
ríkisins, sem fullnægja
þarf lögmæltum skilyrðum
til skipunar í héraðs-
dómaraembætti og hafa
aflað sér þekkingar í þeim
efnum, er varða rannsókn
brota.
Rannsóknarlögregla rík-
isins hefur með höndum
lögreglurannsóknir brota-
mála i Reykjavík, Kópa-
vogi, Seltjarnarnesi, Görð-
um, Hafnarfirði og Kjósar-
sýslu, að því leyti sem þær
eru ekki í höndum lög-
reglustjóra þar, samkvæmt
ákvæðum laga og réttar-
reglna. Hún skal og veita
lögreglustjórum og saka-
dómurum aðstoð við rann-
sókn brotamála, hvar sem
er á landinu, þegar þeir
óska og rannsóknarlög-
reglustjóri eða ríkissak-
sóknari telja nauðsynlegt.
Rannsóknarlögreglustjóri
getur og að eigin
frumkvæði tekið í sínar
hendur rannsókn mála ut-
an framangreindra um-
dæma, en tilkynna þarf
hann viðkomandi lögreglu-
stjóra um málið svo fljótt
sem verða má.
Rannsóknarlögregla
ríkisins heldur skrá um
myndir og fingraför, sem
tekin eru skv. heimild í lög-
um, og varðveitir önnur
gögn, samkvæmt reglum,
er dómsmálaráðherra set-
ur. Lögreglustjórar skulu
og senda rannsóknarlög-
reglu öll slík gögn til varð-
veizlu. Sérstakar rann-
sóknarlögregludeildir
skulu starfa í þeim um-
dæmum, þar sem rann-
sóknarlögreglan hefur með
höndum rannsóknir brota-
mála. Deildir þessar skulu
annast rannsóknir eftir-
greindra málaflokka: brot
á umferðarlögum (um-
ferðarslys), brot á lög-
reglusamþykktum, brot á
áfengislögum (önnur en
ólögmætan flutning áfeng-
is), brota á lögum um til-
kynningu aðseturskipta og
aðra málaflokka, sem til-
greindir verða í reglugerð.
Annars staðar starfa rann-
sóknarlögregludeildir eftir
ákvörðun ráðherra og eftir
því sem fé verður veitt til í
fjárlögum.
Meðal aðalatriða í lögun-
um er það, að yfirsaka-
dómarinn í Reykjavík er
ekki lengur yfirmaður
rannsóknarlögreglunnar i
Reykjavík. Með því er stig-
ið spor í þá átt að aðskilja
dómsvald í opinberum mál-
um og lögreglustjórn, þótt
eigi sé sporið stigið til fulls
sé litið á landið í heild. í
þessu efni er fylgt fordæmi
annarra þjóða um slíkan
aðskilnað og er framfara-
spor. Sérstök rannsóknar-
lögregla, með sérhæfðu
starfsliði, viðunandi starfs-
skilyrðum, m.a. að því er
varðar tækniútbúnað,
skiptir og höfuðmáli varð-
andi eðlilegan hraða og
réttar niðurstöður i rann-
sókn mála. Verksvið hinn-
ar nýju rannsóknarlög-
reglu verður fyrst og
fremst meiri háttar afbrot
— og sérstakri deild innan
hennar er falið að rann-
saka ávana- og fíkniefna-
mál. Aðalatriði málsins er
að sjálfsögðu það, að stefnt
er að samræmdum aðgerð-
um við rannsókn brota-
mála um allt land, m.a. með
því að styrkja rannsóknir
slíkra mála utan Reykja-
víkur, þar sem tækni og
sérþekkingu kann að
skorta, og stuðla að fljót-
virkari rannsóknum.
En fyrst og síðast ber þó
að leggja áherzlu á að
styrkja siðferðiskennd og
löghlýðni landsmanna,
stuðla að fyrirbyggjandi
félagslegum aðgerðum
varðandi brotamál, þann
veg, að þjóðfélagsaðstæður
ýti ekki undir brotahneigð
einstaklinganna. Sterk lög-
gæzla, öflug siðferðis-
kennd, félagslegt réttlæti
og manneskjuleg meðferð
brotafólks þurfa að haldast
í hendur til að fulls réttlæt-
is sé gætt og mannleg ham-
ingja og velferð skipi önd-
vegið í viðleitni okkar.
Rannsóknarlögregla
ríkisins
Ævilangt fangelsi er
hámarksrefsing sam-
kvæmt Menzkum lögum
Aldrei verid dæmt 1 meira en 16 ára fangelsi frá
stofnun Hæstaréttar árið 1920
VEGNA rannsókna á hvarfi
Guðmundar Einarssonar og
Geirfinns Einarssonar, sem
leitt hafa f ljós aðild a.m.k.
tveggja ungmenna að hvarfi
þeirra beggja, aflaði Mbl. sér
upplýsinga um hver væri
hámarksrefsing samkvæmt nú-
gildandi hegningarlögum og
hver væri harðasta refsing, sem
dæmd hefur verið samkvæmt
sömu lögum. Kom f Ijós, að
hámarksrefsins hefur frá árinu
1928 verið ævilangt fangelsi, en
fram til þess árs var dauðarefs-
ing formlega í lögum, sam-
kvæmt upplýsingum Baldurs
Möllers ráðuneytisstjóra, enda
þótt henni hafi ekki verið beitt
f áratugi, þegar hún var afnum-
in. Að sögn Baldurs hefur ekki
verið beitt hörðustu refsingu,
þ.e. ævilöngu fangelsi, a.m.k.
frá þvf Hæstiréttur tók til
starfa árið 1920 og frá þeim
tfma til þessa dags hefur dæmd
hámarksrefsing verið 16 ára
fangelsi.
1 77., 78. og 79. grein hegn-
ingarlaganna segir:
— 77. gr. Verði maður, meðan
á sama málinu stendur, uppvís
að þvi að hafa framið fleiri brot
en eitt, skal tiltaka refsinguna
fyrir þau í einu lagi, og svo, að
þau séu öll tekin til greina, en
liggi ævilangt fangelsi við
mesta brotinu, er ekki um frek-
ari hegningu að ræða fyrir hin
brotin. — Refsingu skal að
jafnaði tiltaka innan takmarka
þess hegningarákvæðis, sem
við brotunum liggur, og eigi*
þau ekki öll undir sama hegn-
ingarákvæði, þá innan tak-
marka þess hegningarákvæðis,
sem þyngsta hegningu setur.
Þó má eftir málavöxtum þyngja
refsingu svo, að bætt sé við
hana allt að helmingi hennar.
Dómstólunum skal þó heimilt,
þegar maður er dæmdur sam-
tímis fyrir mikið brot og annað,
sem að tiltölu er lítilræði eitt,
að beita jafnvel lægsta stigi
þeirrar refsingar, sem við
meira brotinu liggur. — Liggi
mismunandi tegundir refsivist-
ar við brotunum, skal beita
þeirra, sem þyngri er. — Sé
dæmt i einu lagi fyrir tvö eða
fleiri brot, er annað eða sum
varða refsivist, en hin sektum,
er dómstólunum heimilt að
dæma sektir jafnframt refs-
ingu — 78. gr. Verði maður, em
búið er að dæma fyrir eitt brot
eða fleiri, uppvis að því að hafa
framið önnur brot, áður en
hann var dæmdur, skal honum
dæma hegningarauka, er sam-
svari þeirri þynging hegningar-
innar, sem kynni að hafa orðið,
ef dæmt hefði verið um öll brot-
in í fyrra málinu. Má þá dæma
refsivist um skemmri tlma en
mælt er i 34. og 44. gr. — Nú
verður hegningarauki fang-
elsisvist, en fyrri refsingin var
varðhald, og skal þá, ef fyrri
refsingin er enn ekki úttekin að
fullu, valdsmaður sá, sem ann-
ast fullnustu refsidóma, breyta
því, er eftir stendur af varð-
haldsvistinni, i fangelsisvist
eftir reglum 79. gr. — 79. gr.
Þegar breyta skal refsingu
þeirri, sem við broti er lögð,
telst 2 daga fangelsi jafnt 3
daga varðhaldi. — Þegar lög
heimila aukna refsingu, en hin
lögákveðna refsing við broti
yrði ekki aukin, nema farið
væri út fyrir takmörk þau, sem
sett eru hverri hegningarteg-
und um sig, skal breyta allri
hegningunni í þá hegningarteg-
und, sem næst er og þyngri.
Takmörk þau, sem sett eru i 34.
Cr íslenzku fangelsi.
og 44. gr., skulu þá ekki vera
þvi til fyrirstöðu, að dæma
megi f varðhaldsvist allt að 3
árum og fangelsisvist allt að 20
árum.
Samkvæmt upplýsingum
Baldurs Möllers ná reynslu-
lausnir og náðanir einnig til
ævilangs fangelsisdóms.
Náðunarvaldið er í höndum for-
seta tslands og getur hún komið
hvenær sem er á refsitímanum
en ákvörðun um reynslulausn
er í höndum dómsmálaráð-
herra. Samkvæmt lögum er
aóalreglan um reynslulausn sú,
að henni má beita þegar %
refsitimans hafa verið afplán-
aðir en eftir helming refsitfm-
ans í sérstökum tilvikum.