Morgunblaðið - 10.02.1977, Blaðsíða 28

28
MOHCiUNBLAÐIÐ. FIMMTUDACiUR 10. FEBRUAR 1977
Baldur Guðlaugsson:
Hér fer á eftir erindi, sem Baldur
Guölautjsson flutti á ráðstefnu Stjórnunar-
félags Islands um gerð kjarasamninga í
Ölfusborgum 27.-28. jan. s.l.
Meira skipulag,
samræmi og
sanngirni
Ef peningar yxu á trjám, ef
óumdeilt væri hversu stór hluti
þjóðartekna ætti að ganga til at-
vinnuveganna og hversu mikið til
launþega, ef upp væri tekinn full-
kominn launajöfnuður eða ef
fullt samkomulag væri um það
hver vera skyldi innbyrðis launa-
hlutföll einstakra starfsgreina og
einstakra starfshópa, væri kjara-
samningagerð varla miklum erfið-
leikum undirorpin og þá hefði
þessi ráðstefna sennilega verið
óþörf. En peningar vaxa ekki á
trjám, engin viðurkennd eða al-
gild regla er til um það hvernig
skipta skuli þjóðarkökunni milli
launþega og atvinnuveganna, um
algjöran launajöfnuð sýnist sitt
hverjum og samkomulagi um inn-
byrðis launahlutföll einstakra
starfsgreina og starfshópa er ekki
til að dreifa. Þess vegna er gerð
kjarasamninga jafn margþætt og
margslungin og raun ber vitni og
þess vegna erum við hér saman
komin.
Þeir, sem nærri kjarasamning-
um hafa komið, vita mæta vel, að
þar getur svo sannarlega reynt á
þrek, þrautseigju og þolinmæði
þátttakenda. Oft á tíðum hafa
menn á tilfinningunni að miklum
tíma og kröftum hafi verið sóað
til lítils. Í vinnustöðvunum fara
iðulega mikil verðmæti forgörð-
um, bæði launþegum og vinnu-
veitendum til tjóns. Þrátt fyrir
þetta eru allir aðilar vinnumark-
aðarins á einu máli um, að hinn
frjálsa samningsrétt beri að varð-
veita; að láta verði vinnuveitend-
ur og vinnuþiggjendur um að
semja um kaup sín og kjör án of
mikilla afskipta ríkisvaldsins.
Nauðsynlegt að
samhæfa kjara-
samninga almennri
efnahagsstefnu
Að vísu er deginum ljósar, að
kjör launþega og raunar lands-
manna allra mótast ekki einvörð-
ungu af ákvæðum kjarasamninga
og upphæð útborgaðra launa.
Stefna þings og stjórnar í skatta-
málum, húsnæðismálum, heil-
brigðis- og tryggingamálum,
menntamálum og fjölmörgum
öðrum málaflokkum, auk al-
mennrar efnahagsstjórnar, ræður
ekki minnu um raunkjör manna,
en umsamdar * launagreiðslur.
Þess vegna þarf það í sjálfu sér
ekki að koma á óvart, þótt samtök
Iaunþega meti fyrirheit um að-
gerðir í slíkum málum til jafns
við launahækkanir, enda ígildi
kjarabóta. A sama hátt er ofur
eðlilegt, að atvinnurekendur taki
mið af stjórnvaldsaðgerðum, sem
snerta atvinnurekstur, svo sem
stefnu í lána-, vaxta- eða skatta-
málum, og óski stundum yfirlýs-
inga ríkisvaldsins um tilteknar
ráðstafanir, áður en gengið er til
samninga um kauphækkanir, sem
ella yrðu atvinnuvegunum ofviða.
Þetta er þeim mun óhjákvæmi-
legra hér á landi, sem stefna hins
opinbera hefur ætíð gert frjálsum
atvinnurekstri erfitt uppdráttar
og haft í för með sér stöðuga
vöntun á rekstrarfé og þróunar-
möguleikum.
Þótt aðilar vinnumarkaðarins
geri sér ljósa grein fyrir því að
nauðsynlegt sé að samhæfa kjara-
samninga almennri efnahags-
stefnu, á slíkt ekkert skylt við
allsherjar kjaraskömmtun hins
opinbera. Slíka ríkisfjorsjá vilja
bæói launþegar og vinnuveitend-
ur forðast. En til þess að svo megi
verða þurfa aðiiar vinnumarkað-
arins vitanlega að koma sér sam-
an um leiðir til að gera
kjarasamninga þannig úr garði að
þeir fái staðizt i reynd og ekki
þurfi stöðugt til að koma íhlutun
eða aðstoð ríkisvaldsins. Ella
kynni þróunin að verða sú, að
samningagerð yrði af okkur létt í
eitt skipti fyrir öll.
Skipulag
kjarasamningagerða
í ólestri
Víkjum þá að meginefni þessa
erindis — heildarsamningum og
samningum einstakra aðila. Ég
skal ganga hreint til verks. Ég hef
sannfærzt um það af fenginni
stuttri en þó nægilega langri
reynslu og afskiptum af
samningamálum, að skipulag
kjarasamningagerðar hér á landi
sé í hinum mesta ólestri og valdi
bæði launþegum og vinnuveitend-
um í heild stórskaða. Verkalýðs-
hreyfingin er saman sett af fjöl-
mörgum smáhópum, sem hver um
sig getur farið sínar eigin leiðir
lögum samkvæmt og reynt að
knýja fram kjarabætur sér til
handa án tillits til þess sem í hlut
annarra launþega kemur. Stéttar-
félögin eru byggð upp á grund-
velli þröngt skilgreindra starfs-
greina en ekki vinnustaða með
þeim afleiðingum að starfsmenn
eins og sama vinnuveitenda
kunna að tilheyra fjölmörgum
mismunandi stéttarfélögum, sem
hvert um sig kann að geta átt í
kjaradeilum og vinnustöðvunum
óháð hinum stéttarfélögunum á
staðnum. Af kunna að hljótast
síendurteknar rekstrarstöðvanir
og verðmætatap sömu atvinnufyr-
irtækja. Hér er ekki verið að sak-
ast við einn eða ríeinn, heldur
einungis lýst staðreyndum. Það er
ríkt í íslendingnum að vilja vera
sjálfs sín herra og engum háður í
athöfnum sínum. Þess vegna eiga
tilraunir til samvinnu, samráðs og
samræmingar svo erfitt upp-
dráttar á öllum sviðum hér á
landi. En afleiðingin er óneitan-
lega sú í samningamálum, að iðu-
lega hafa vinnuveitendur það á
tilfinningunni i kjarasamningum
við einstaka hópa launþega, að
viðkomandi hópar séu fremur í
innbyrðis stríði heldur en við
vinnuveitendur. Að visu er bæði
rétt og skylt að taka fram að til-
koma landssambands sérgreinafé-
laga og víðtæk samflot verkalýðs-
hreyfingarinnar í samningum
undanfarin ár hefur haft í för
með sér mikla breytingu til batn-
aðar. En sú samræming og það
samflot, sem þar hefur átt sér
stað, hefur staðið völtum fótum,
einstök sambönd, félög og hópar
hafa oft brotizt út úr þvi og hin
staðbundnu stéttarfélög eiga að
óbreyttum lögum alltaf síðasta
orðið.
Kjarninn er því sem hér er ver-
ið að reyna að segja er sá, aði of
mikið skorti á að eitthvert inn-
byrðis samhengi, einhver kerfis-
bundin hugsun liggi til grundvall-
ar því, sem gert er við samninga-
borðið hverju sinni. Þess gætir í
of ríkum mæli að handahóf eitt og
mismunandi harðfylgi ráði því
hvort ein starfsstétt fær helmingi
meiri kjarabætur en önnur eða
öfugt. Vinnuveitendur hafa oft
lýst því yfir, bæði í gamni og
alvöru, að þeir kysu helzt að laun-
þegahreyfingin legði á borðið frá-
gengna skrá um innbyrðis launa-
hlutföll hinna ýmsu starfsgreina.
Fyrir slíku er víst ekki grundvöll-
ur að sinni, þótt frekari tilraunir
kunni smám saman að verða gerð-
ar til að koma á skipulögðu starfs-
mati á einstökum vinnustöðum.
En vöntun á samræmdum út-
gangspunktum má ekki verða til
þess að tilviljanir ráði því hvar
menn lenda í launastiganum.
Meira skipu-
lag, samræmi
og sanngirni
í kjara-
samningagerð
Kjarasamningar þannig úr garði
gerðir að þeir fái staðizt í reynd
staðbundnu stéttarfélög eru í sín-
um rétti að hafna öllu samstarfi á
viðtækara grundvelli og semja
hvert fyrir sig. Það má vera að
þeir séu til bæði í vinnuveitenda-
hópi og launþega, sem teldu ein-
faldast og eðlilegast að hætta allri
viðleitni til samstöðu og sam-
ræmingar í kjaramálum, samn-
ingsaðilar á hverjum stað og i
hverri starfsgrein séu þess bezt
umkomnir að semja um þau kaup
og kjör, sem gilda skuli þeirra í
millum. En þess háttar samnings-
máti myndi tvímælalaust ýta enn
undir það ósamræmi og handa-
hóf, sem rætt hefur verið um að
framan, enda er reynsla fyrri
tíma ólygnust um það. Því hljóta
heildarsamtök hvort heldur er
launþega eða vinnuveitenda að
leggjast gegn því að aftur verði
horfið til slíkrar tilhögunar. Ann-
ar möguleiki — nú tala ég um
fræðilega, ekki endilega fram-
kvæmanlega möguleika — væri
sá, að heildarsamtökin færu með
samningsréttinn í einu og öllu og
gerðu heildarsamning um kaup
og kjör allra launþega, sem undir
þau heyrðu. Slík tilhögun væri að
sjálfsögðu langbeztur til þess fall-
in að tryggja samræmi í kjara-
ákvörðunum, en hætt er við að
hún næði seint fram að ganga við
óbreyttar aðstæður. Því veldur
hvort tveggja skortur á samkomu-
lagi innan verkalýðshreyfingar-
innar um innbyrðis launahlutföll
og rík sjálfstæðistilhneiging ein-
stakra manna, svæða og félaga
beggja vegna samningaborðsins.
Auk þess hljóta alltaf að verða til
staðar viss vandamál tengd ein-
stökum vinnustöðum, starfsgrein-
um eða svæðum, sem illmögulegt
og óæskilegt er að heildarsamtök-
in reyni að leiða til lykta. Eftir
stendur þá að reyna að finna ein-
hvern skynsamlegan meðalveg
milli þessara tveggja höfuðþátta,
þ.e. fyllsta samningsréttar ein-
stakra stéttarfélaga annars vegar
og fyllsta forræðis heildarsamtak-
Rammasamningur
— sérkröfur
Alkunna er, að tímafrekasta og
torveldasta viðfangsefni kjara-
samninga síðustu ára hefur verið
að flokka sundur og tryggja sam-
ræmi í afgreiðslu svokallaðra al-
mennra krafna annars vegar og
sérkrafna hins vegar. Til lítils er
að gera sameiginlegan ramma-
samning, ef síðan er undir hælinn
lagt hvað um semst í sérviðræðum
einstakra sambanda og félaga.
Þess vegna hafa vinnuveitendur
fyrir sitt leyti lagt áherslu á, að
samningum um sérkröfur væri
lokið áður en aðalsamningur væri
undirritaður. Þetta tókst í
febrúarsamningunum á síðasta
ári og má áreiðanlega öðru frem-
ur þakka það úthlutun sérkröfu-
prósentunnar svokölluðu, sem var
nýmæli í samningagerð hérlendis.
Til þess að skýra ögn nánar við
hvað er átt þegar sagt er, að á það
skorti að innbyrðis samræmi eða
samhengi sé í kröfugerð og hvers
vegna svo mikil áherzla er á það
lögð að ljúka samningum um sér-
kröfur á undan rammasamningi,
má taka sem dæmi umfang sér-
krafna nokkurra sambanda og fé-
laga í síðustu kjarasamningum.
Þessar kröfur voru af margvísleg-
um toga spunnar og oft er ákaf-
lega erfitt að „verðleggja“ þær, ef
svo má að orði komast. En með
þeim fyrirvara og í trausti þess að
þeir, sem neðarlega eru á blaði,
freisti þess ekki að gera bragar-
bót í næstu samningum, má skv.
afar lauslegri áætlun segja að sér-
kröfur nokkurra starfsgreina
hefðu haft efirfarandi meðaltals-
útgjaldaauka í för með sér fyrir
vinnuveitendur og viðkomandi
starfsstétta, þegar frá hafa verið
taldar hinar almennu launakröf-
ur Alþýðusambandsins og svo-
kallaðar sameiginlegar sérkröfur;
1. Mjólkurfræðingafélag íslands
= 49,6%
2. Félag Isl. kjötiðnaðarmanna =
49%
3. Múrarasamband íslands =
38,1%
4. Samband byggingamanna =
21%
5. Verkamannasamband íslands
= 20,6%
6. Málm- og skipasmíðasamband
íslands = 14%
7. Iðja, félag verksmiðjufólks =
12,75%
Hér skulu ekki nefndir til
fleiri, en nókkrir sérhópar fóru
enn hærra í kröfum sínum og
ýmsir innan framantalinna hópa
áttu að fá í sinn hlut meiri hækk-
anir en meðaltalinu nemur. En
þótt ekki sé athuguð nema fram-
angreind upptalning ein, þá kem-
ur í ljós, að sá hópurinn, sem
lengst gekk í sérkröfum sínum
krafðist fjórum sinnum meiri
kjarabóta heldur en sá hógvær-
asti, að sjálfsögðu án nokkurrar
samræmdar áætlunar eða stefnu
verkalýðshreyfingarinnar í heild.
Það er einmitt gegn svona ósam-
ræmi og ósanngirni sem ég tel, að
samtök vinnuveitenda og laun-
þega í þeild hljóti að vinna. En
hvaða skipan samningamála gæti
horft til úrbóta í þessum efnum?
Einstök félög
eða heildarsamtök
Að sjálfsögðu væri hægt að
skipa samningamálum með ýms-
um hætti. Eins og áður er að
vikið, veita núgildandi lög um
stéttarfélög og vinnudeilur
hverju einstöku stéttarfélagi
samningsréttinn, þannig að hin
anna hins vegar. Eins og fyrr seg-
ir er tilkoma landssambanda sér-
greinafélaganna spor í rétta átt
en ófullnægjandi þó eins og nú
standa sakir.
Það sama gangi
yfir öll aðildar-
félög sérsambanda
1 þessum efnum má margt læra
af frændum okkar á Norðurlönd-
um. Þar hafa aðilar vinnumarkað-
arins staðið frammi fyrir sömu
vandamálum en þróunin alls stað-
ar orðið í sömu átt. Stéttarfélögin,
sem byggt eru upp á grundvelli
vinnustaða og landssambönd
þeirra og vinnuveitendur í við-
komandi starfsgreinum leggja
fram kröfur sínar. Heildarsam-
tökin flokka þær síðan niður í
almennar kröfur og sérkröfur og
taka því næst upp samningaum-
leitanir, sem með eða án atbeina
sáttasemjara, með eða án vinnu-
stöðvana, lyktar með gerð ramma-
samnings. í rammasamningum
aðila norska og finnska vinnu-
markaðarins eru yfirleitt bein
ákvæði um tiltekna prósentu eða
fjárhæð, sem úthlutað er til ein-
stakra landssambanda og félaga
og ætlað er að ganga upp í
sérkröfur. í síðustu heildarkjara-