Morgunblaðið - 06.03.1977, Qupperneq 38

38
MORGUNBLAÐJÐ. SUNNUDAGUR 6. MARZ 1977
Þrúður Gunnarsdótt■
ir — Minningarorð
HalldórP. Dungal
— Minningarorð
F. 27. marz, 1904.
D. 25. febr. 1977.
Árin líða í hrannahyl aldarinn-
ar og við, sem nú gerumst aldri
orpin, horfum eftir æ fleiri ætt-
ingjum, tengdafólki og vinum
hverfa yfir landaæri lífs og dauða
— eða eins og frægt skáld orðaði
það: „hverfa í þann stað, se eng-
inn kemur frá“. — En hér dugir
vfst harla lítið að deila við dómar-
ann, því að hið gamla orðtak mun
gilda, að ungur má, en gamall
skal.
Hinn 25. febrúar sl. hvarf
tengdakona mín, Þrúður Gunn-
arsdóttir, af þessum heimi. Hún
varð bráðkvödd á heimili sínu,
Rauðalæk 26. Hún hafði um ára-
bil átt við vanheilsu að striða,
Iegið um skeið á sjúkrahúsi, en
fengið nokkurn bata, komist
heim, haft ferlivist og stjórnað
heimili sínu með sama myndar-
skap og áður.
Þrúður var fædd að Yzta-Gili,
Langadal, Austur-
Húnavatnssýslu. Foreldrar henn-
ar voru Guðríður Einarsdóttir
Andréssonar og síðari konu hans
Margrétar Gísladóttur, en faðir
hennar var Gunnar Jónsson
Gunnarssonar frá Syðstu-Grund í
Skagafirði og konu hans Guð-
bjargar Klementzdóttur. — Einar
faðir Guðríðar hefur löngum ver-
ið kenndur við Bólu, þvi að hann
mun hafa flutzt þangað i þann
mund sem Bólu-Hjálmar skáld
hraktist þaðan sem frægt erorðið.
Einar var frægur hagyrðingur á
sinni tíð og að sögn siðasti viður-
kenndi galdramaður norður þar.
Grun hef ég um að Gunnar, faðir
Þrúðar, hafi verið sunnlenzkur i
aðra ættina, þótt ekki kunni ég að
tfunda það. í ætt hans var og
hagmælskan kynfylgja og nægir
að nefna náfrænda hans, Stefán
Vagnsson, skáld og fræðimann,
sem nú er fyrir nokkru látinn.
Þau Guðríður og annar voru eins
og fyrr segir bæði Skagfirðingar
en fluttust vestur i Húnavatns-
sýslu og bjuggu þar allan sinn
búskap.
Þeim Guðriði og Gunnari varð
fimm barna auðið. Elzt er Mar-
grét, sem giftist Gunnari Sigurðs-
syni kaupmanni sem jafnan var
kenndu við verzlun sína, Von, í
Reykjavík, önnur var Guðbjörg,
sem fór ung til Ameríku oggiftist
þar, þá Hólmfriður, sem einnig
— Borgarlíf
Framhald af hls. 22
sina, skattborgurum mundi spar-
ast fé — og lögreglunni mundi
aukast þrek í baráttunni við ai-
vöruglæpi.
Þvf miður reyndust þetta tál-
vonir; tilraunin gafst ekki jafnvel
og ætlað var. Um leið og tíðindin
spurðust út fðru vændiskonur að
flykkjast til San Franciscó
hvaðanæva að úr Bandarikjun-
um. Samkeppni harðnaði og þeim
mun framhleypnari urðu gleði-
konurnar. Var brátt svo komið, að
jafnvel beztu hótel voru umsetin
mestan part sólarhrings og
alminlegir hótelhaldarar horfðu
upp á þetta með skelfingu. Þeim
var þó meira boðið. Kynvillingar
eru fleiri f San Franciscó en
nokkurri annarri borg f Banda-
rfkjunum. Og nú gripu þeir Ifka
tækifærið og fóru að praktfsera á
götunum sem aldrei fyrr. Skiptu
þeir og vændiskonur með sér
starfssvæðum. Jafnvel fengu
klæðskiptingar nokkur götuhorn
fyrirsig.
Lögreglan tók þessu öllu illa.
„Handtökutfðni" vændiskvenna
fór niður úr öllu valdi. „Þær
hlæja bara upp f opið geðið á
okkur", sögðu lögregluþjónar og
báru sig aumlega. Sögðu þeir, að
saksóknari neitaði að dæma
vændiskonur þótt þeir handtækju
þær hvað eftir annað. Saksóknari
bar það af sér.
En hann varð þó undan að láta.
fór ung til Ameriku og giftist þar.
Allar eru þessar systur enn á lifi
og hafa að ég bezt veit enn f fullu
tré við Elli kerlingu.
Flinn son áttu þau hjón, Jón
verkfræðing og landskunnan
mann sökum afreka sinna í þágu
lands og þjóðar. Hann er nú lát-
inn fyrir skömmu. Siðast kom
hreiðurböggullinn, Þrúður, sem
hér skal kvödd hinztu kveðju.
Árið 1923 munu þau Guðríður
og Gunnar hafa brugðið búi. —
Elzta dóttir þeirra var þá orðin
húsfreyja í Reykjavík og tvær
dætur þeirra búsettar í Ameriku
eins og fyrr segir. Einkasonurinn,
Jón, var þá að mig minnir við nám
í Noregi. Hann lauk siðar námi í
Amerfku eins og mörgum er
kunnugt.
Þau hjón voru þá eins og að
lfkum lætur komin af léttasta
skeiði, en samt bjuggust þau nú
ásamt yngsta barninu til
Amerikufarar. Ekki til skyndi-
dvalar heldur til ævidvalar. Ég
þykist hafa fyrir þvi sæmilegar
heimildir að Gunnar bónda hafi
jafnan dreymt um dýrðarlandið
Ameríku, þótt vitað sé að hann
skorti hvorki greind né þekkingu
til þess að vita að margur landinn
hafði þurft að bíta þar í brisið. En
Gunnari urðu frægra manna
dæmi. — Sú ferð var aldrei farin.
— Hann komst aldrei nema til
Englands. Þar var honum snúið
við sökum augnasjúkdóms sem
reyndist þó hégóminn einn þegar
til kastanna kom. Þær mæðgur,
Guðríður og Þrúður, héldu hins
vegar fram ferð sinni og dvaldi
Guðrfður árlangt vestur þar en
sneri þá heim. Vestra dvaldi
Þrúður fjögur ár og nam m.a.
hárgreiðslu.
— Hún mun þá hafa átt margra
kosta völ, svo glæsileg sem hún
var til lundar og líkama. — „En
heim snýr hans far“. islendingum
virðist sem betur fer að öðru
jöfnu vera heimþráin í blóð borin
enda þótt ekki sé alltaf að gulli og
grænum skógum að hverfa.
Þegar heim kom réðst Þrúður
til Kristinar Guðmundsdóttur,
sem þá starfrækti hárgreiðslu-
stofuna Hollywood. Síðar átti hún
hlut að stofnun a.m.k. tveggja
hárgreiðlustofa en ekki verður
það tíundað hér. Árið 1930 giftist
hún frænda sfnum og sveitunga,
Eggert Gíslasyni. Eggert réðst
eins og meistari Jón ungur i róðr-
Grein um sjónarmið lögreglunn-
ar birtist f The San Franciscó
Chronicle. Þar stóð, að vséndis-
konum á götum úti hefði fjölgað
um 1000%, hvorki meira né
minna, — og „gömlu hórumömm-
unum f borginni hefði blöskrað
allt það smekkleysi". Þá gafst
saksóknari upp. Ifinn gamli og
góðkunni foringi siðgæðislögregl-
unnar fékk starfið sitt aftur og
hófst hann þegar handa, endur-
nærður eftir hvfldina. En lögregl-
unni var lofað þvf hátfðlega, að
upp frá þessu yrði tekið á yfir-
sjónum vændiskvenna með fullri
alvöru, einurð og festu.
Það kom á daginn, að önnur
afbrot en vændi og ffknilyfja-
neyzla höfðu færzt f vöxt á tfma
náðarinnar, en alls ekki dregið úr
þeim eins og menn höfðu vænzt.
(Það hafði nefnilega verið ein
hugmyndin, að lögreglunni gæf-
ist betra tóm að fást við alvöru-
bófa þegar hún þyrfti ekki alltf
að vera að handsama gleðikonur).
Ofbeldisglæpum f San Franciscó
fjölgaði um fjórðung. Á sama
skeiði fækkaði ofbeldisglæpum
svolftið annars staðar f Banda-
rfkjunum... Það voru nefnilega
ekki vændiskonur einar, sem
flykktust til borgarinnar. Þangað
þyrptust Ifka ránsmenn, kyn-
ferðisbrotamenn og óðir drápar-
ar; þóttust þeir komnir f paradfs
og fóru að nauðga, skjóta og
brytja fólk niður eins og þá lysti.
Þetta var fljótlega kennt þvf, að
borgaryfirvöldin hefðu verið of
arför og stundaði sjó um arabil.
1930 lauk hann stýrimannaprófi
en hvarf frá sjómennsku tveim
árum síðar eða 1932. Árið eftir
eða 1933 stofnaði Eggert ásamt
öðrum verzlunina Málning &
járnvörur, en siðar eða nánar til-
tekið 1942 var hann einn af stofn-
endum íslenzka verzlunarfélags-
ins hf. og hefur verið fram-
kvæmdastjóri þess frá upphafi.
Þau Þrúður og Eggert eignuðust
þegar fagurt heimili og þótti gest-
um jafnan fögnuður að ganga
þeim á vit.
Einkasonur þeirra er Þráinn.
Að loknu stúdentsprófi hóf hann
hagfræðinám, fyrst í Bretlandi og
síðar i Bandaríkjunum. Hann
lauk doktorsprófi frá bandarísk-
um háskóia 1972. Hann kennir nú
við Háskóla íslands. — Kvæntur
er Þráinn konu austan frá íran,
Roshan að nafni. Hún er lífefna-
fræðingur að mennt en stundar
nú læknisfræði við Háskóla ís-
lands.
Þrúður var eins og fyrr var að-
eins innt að glæsileg kona. Hún
var andlitsfríð, vel í vexti, útlima-
nett og ein hárprúðasta kona sem
ég hef augum litið. Hitt mun þó
hafa borið í fari hennar hve
hjartaprúð og fórnfús móðir og
húsmóðir hún var. Sú saga verður
ekki sögð hér og sennilega aldrei.
Fyrir hönd fjölskyldu minnar
flyt ég eiginmanni hennar, syni,
tengdadóttur, öldruðum systrum
hennar og öðrum ættingjum inni-
legustu samúðarkveðjur. Þeim
sem þekktu Þrúði mun jafnan
koma hún í hug, þá þeir heyra
góðra kvenna getið.
lin við glæpalýðinn, og ekki sfzt
vændiskonur. Saksóknarinn,
Joseph Freitas, telur það alveg
ósannað mál. Yfirumsjónarmað-
ur borgarinnar og gamall lög-
reglustjóri, Arthur Nelder að
nafni, er á þveröfugu máli.
„Auðvitað er þvf um að kenna“,
sagði hann. „Þangað leitar glæpa-
lýðurinn þar, sem auðveldast er
um vik. Þegar bófarnir sjá, að
krökkt er af gleðikonum á götum
úti halda þeir, að hér leyfist hvað,
sem er. Og þá þarf ekki að sökum
að spyrja“... — CHARLES
FOLEY.
Framhald af bls. 33
Lónlí blú bojs með eina, Hanna
Valdís með eina, Gunnar Þórðar-
son og Björgvin Halldórsson með
eina og bæði Lónlí blú bojs, Ríó,
Pelikan og jafnvel fleiri hafa
komizt nálægt þessu marki meó
öðrum plötum.
Enda er dýrt að gefa gullplötur,
eins og Slagbrandur komst að
raun um f samtali við Ólaf
Haraldsson, forstjóra Fálkans.
Þær ellefu plötur sem F'álkinn lét
húða erlendis á dögunum kostuðu
hingað komnar með tollum og
öðrum opinberum gjöldum og
innrömmunarkostnaði og fleira
um 400 þúsund krónur samanlagt.
Ólafur sagði, að Fálkinn sæi alls
ekki eftir þeim peningum,
strákarnir f Ríó hefðu svo sannar-
Það væri harla ólfkt Halldóri P.
Dungal að ætlast til, að menn setji
sig í drungalegar og hátíðlegar
stellingar vegna andláts hans.
Engan mann þekkti ég, sem tók
andstreymi af gáskafyllri léttúð
en hann. Þeir, sem bezt þekktu
hann, vissu, að lífsins canasta-
bunki var f augum hans
spennandi og girnilegur og stór-
kostlegt augnabliksáfall að þurfa
að gefa hann. En allir verða þó að
gefa sinn stærsta bunka fyrr eða
síðar. Að lokum er ætíð svo
komið, að dauðinn, sá mikli
meistari, hefur öll pörin á sinni
hendi, allir svartir þristar þrotnir
og jafnvel slyngustu spilamenn
verða að gefa sig. Og nú var röðin
komin að Halldóri P. Dungal.
Ég kynntist Halldóri ungur, þar
sem Haddi sonur hans varð
bekkjarbróðir minn og æsku-
vinur. Við frömdum mörg stráka-
pörin saman í skjóli Halldórs,
strákapör, sem á nútímamáli
kallast sennilega unglingavanda-
mál. Halldór hafði óvenjuglöggt
auga fyrir strákapörum og þýð-
ingu þeirra fyrir tilveru og lífs-
fyllingu pottorma, sem gengu
ekki fyrir annarri orku en fmynd-
unaraflinu.
Okkur Halldóri varð snemmma
vel til vina. Lífsgleði hans og
áhyggjuleysi var smitandi og
fundvísi hans á Ijósu punktana, á
hverju sem gekk, var hreint ótrú-
leg. Hann var góðum gáfum
gæddur, listfengur og hugmynda-
rfkur. En þó var tungumálagáfan
sú náðargjöf, sem aldrei brást
honum. Hann var ótrúlega næm-
ur fyrir erlendum tungum, fljótur
að læra þær og manni þótti sem
hann gæti skilið erlend mál, sem
hann hafði ekki lagt sig eftir,
eftir þeim andblæ, sem var yfir
hverri setningu.
Ekki var Halldór síður laginn
við kennslu tungumála. Áhugi
hans á kennslu var svo hrífandi
að hver maður hreifst með, jafn-
vel skussinn, sem hafði einsett
sér að læra helzt ekkert, komst
ekki hjá því.
Halldór P. Dungal var einstak-
lega hugmyndaríkur og hann lét
sjaldnast við það sitja heldur
hrinti þeim í framkvæmd. Hann
átti góðan þátt f tilurð Pennans á
sínum tíma, stofnaði Málaskólann
Mími og margt fleira. Stundum
vildi þó bregða við að bjartsýni
hans á nýja hugmynd væri skyld-
ari óskhyggjunni og skýjaborg-
inni en köldum veruleikanum,
svo við bar, að fjárhagslega fékk
útkoman öfugt formerki. En í það
súra epli var bitið, bitanum kyngt
fljótt og vel og síðan var farið að
vinna að næstu hugmynd af ævin-
týralegum áhuga.
Nanna kona hans stóð eins og
klettur með honum gegnum
þykkt og þunnt. Þau áttu gott
skap saman og til þeirra var ætíð
gott að koma.
Halldór átti við vanheilsu að
stríða síðustu árin og vissi að
hrottfararmerkið gat komið þá og
þegar. Nokkrum sinnum var hann
reyndar lagður af stað f þá löngu
ferð en gat snúið við, náð heilsu
sinni að nokkru á ný. Og ekki
lega átt þetta skilið, en hann taldi
upphæðina einmitt styðja það álit
sitt og annarra, að ekki væri
ástæða til að færa viðmiðunar-
markið neðar og fjölga þannig
gullplötuveitingum.
Það er athyglisvert, að ríkið
tekur toll af slíkum verðlauna-
gripum sem gullplötur eru, en
þær er ekki hægt að spila og
raunar eru þær ekki til annarra
hluta brúklegar en að hanga uppi
á vegg til skrauts. En Ólafur
sagði, að tollheimtumenn hefðu
fundið ýmsa tollflokka til að
koma plötunum í. Sá fyrsti taldi,
að þær ættu að vera tollfrjálsar,
en annar, sem fór yfir skjölin úr
hendi þess fyrsta, taldi að þær
ættu heima í 100% tollflokki, eins
og lúxusvarningur. En við enn
eina athugun komust þær niður i
60% toll og sagði Ólafur, að þá
unnu þessar atrennur dauðans á
lífsgleði hans, hún var söm og
fyrr. Og ég tel víst að jafnvel þau
vistaskipti sem nú hafa orðið
breyti engu þar um.
Davfð Oddsson.
Halldór var fæddur hér f
Reykjavík 9. júní 1905, og ólst
upp hjá foreldrum sinum, Þuríði
Nfelsdóttur og Páli Halldórssyni
skólastjóra stýrimannaskólans.
Stúdentsprófi lauk Halldór árið
1926. Hann var í góðra vina hóp,
einn af sex sonum þeirra hjóna,
sem tengd voru stýrimanna-
skólanum, sem Páll Halldórsson
stjórnaði í hart nær fjörutiu ár.
Stór ættbálkur átti þar löngum
athvarf, sem varð til þess að
treysta ættar- og vináttubönd. Að
loknu stúdentsprófi hélt Halldór
utan. Æltunin var að nema tann-
lækningar, sem hann þó hvarf
frá. — í stað þess aflaði hann sér
haldgóðrar þekkingar í þýzkri
tungu og franskri, og var næstu
fjögur árin í þeim löndum
(Þýzkal. og Frakkl.).
Halldór var að eðlisfari mjög
fjölhæfur maður, en kunnugir
vita að tungutak hans, hljóðhæfni
o.fl. slík einkenni dugðu honum
vel til náms fjarskyldra mála.
Strax eftir að heim kom, eða 1931,
efndi Halldór til Berlitz-
námskeiða í þýzku og frönsku, og
stofnaði sfðan Berlitzskólann f
Reykjavík, er hann veitti forstöðu
til ársins 1956. Auk þessa
stundaði Halldór timakennslu í
ýmsum skólum til siðustu ára.
Þegar álverksmiðjan í Straums-
vík var stofnuð kom í hlut
Halldórs að fara utan með þeim
mönnum er þjálfa þurfti (sér-
hæfa) til undirbúnings störfum
hér heima.
Kona Halldórs, Nanna, er dóttir
Gísla Ólafssonar landsímastjóra.
Synir þeirra eru þrír, Gísli, Páll
og Höskuldur.
Heilsu Halldórs hrakaði nokkuð
sfðustu árin. Hann lézt á Borgar-
spítalanum 25. febr. Hugurinn
hvarflar til löngu liðinna tíma, þá
frændur hverfa hver af öðrum.
Með samúðarkveðju.
Helgi Hallgrímsson.
hefði Fálkinn verið orðinn
þreyttur á stappinu og borgað
þennan toll og önnur álögð gjöld.
Bretar og Norðurlandabúar og
sjálfsagt ýmsir aðrir hafa einnig
haft það fyrir sið að veita viður-
kenningu fyrir minni sölu með
silfurplötum. í Bretlandi eru
mörkin f þeim efnum fjórðungur
af því sem þarf til að fá gullplötu.
Þannig fá fjölmargir brezkir tón-
listarmenn silfurplötur, þegar
plötur þeirra hafa selzt í 250
þúsund eintökum — en með tilliti
til húðunarkostnaðar og tolla-
greiðslna hlýtur íslenzkum útgef-
endum að vera ráðlegast að láta
allar silfurplötuveitingar eiga sig.
Hljómlistarmennirnir gætu iíka
sem bezt fengið sér lftinn há-
þrýstibrúsa með silfurlitri máln-
ingu og veitt sér slfka viðurkenn-
ingu sjálfir. . . —sh.
Hjörtur Kristmundsson
— Slagbrandur