Morgunblaðið - 22.03.1977, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. MARZ 1977
1
Við taki markvisst
og raunhæft sam-
starf þeirra aðila,
sem þessi mál varða
AF gefnu tilefni (grein fslenska
Álfélagsins I Morgunblaðinu 5. 3.
1977 svo og yfirlýsing Ragnars
Halldórssonar forstjóra fslenska
Álfélagsins f sjónvarpi 4. 3. 1977)
vilja heilbrigðisyfirvöld koma á
framfæri nokkrum mikilvægum
upplýsingum er varða rekstur
álverksmiðja með tilliti til
mengunar ytra sem innra um-
hverfis, mengunarvarna, svo og
aðgerðum og reglum sem um slfk-
an rekstur gilda hérlendis sem og
erlendis.
Tilgangurinn með þessum
skrifum er fyrst og fremst sá að
gera mönnum Ijóst hvernig staðið
er og á að standa að slfkum
rekstri hérlendis sem erlendis og
er skýrslan unnin eftir erlendum
gögnum um þessi mál, sem aflað
hefur verið auk fslenskra gagna
sem við eiga.
Er það von okkar að með þess-
um skrifum Ijúki timabil skrifta
og máls sem einkennst hafa af
yfirlýsingum um rangfærslur
hinna ýmsu aðila og við taki
markvisst og raunhæft starf milli
þeirra aðila sem þessi mál varða,
svo komið verði á þeim umbótum
og eftirliti sem nauðsynlegt er að
hafa við slfkan verksmiðjurekst-
ur f framtfðinni.
Um lög, reglur
og skyldur aðila
Þegar lögin um álverksmiðjuna
í Straumsvík voru samin 1966 (L.
nr. 79 frá 13. maí 1966), voru sett
í þau ákvæði um mengun ásamt
reglum um öryggi, heilbrigði og
hreinlæti.
Þessi ákvæði hafa eflaust þótt
nauðsynleg með tilliti til þess hve
íslensk lög og reglur voru (og eru
enn) fátækleg hvað varðar meng-
un, öryggi, heilbrigði og hreinlæti
fyrir verksmiðjur almennt, en þó
sérstaklega vegna þess að hér var
um að ræða sérstakan og varasam-
an verksmiðjurekstur með tilliti
til ofannefndra atriða, sem áður
var óþekktur hér á landi og engin
reynsla af þannig að ástæða þótti
til að fela verksmiðjunni umsjón
og ábyrgó á að fylgt væri þeim
venjum og reglum sem tíðkast við
slfkan verksmiðjurekstur erlend-
is.
Segir svo í gr. 12.02 i áður-
nefndum lögum:
„ísal mun gera allar eðlilegar
ráðstafanir til að hafa heimil á og
draga úr skaðlegum áhrifum af
rekstri bræðslunnar í samræmi
við góðar venjur í iðnaði i öðrum
löndum við svipuð skilyrði."
Hvað eru góðar venjur í iðnaði í
öðrum löndum þar sem álbræðsla
fer fram?
Svör við þeirri spurningu leit-
umst við áð fá með úttekt þeirri
sem gerð hefur verið og fylgir
siðar í þessari greinargerð,
Siðan segir í 13. gr. sömu laga
um reglur um öryggi, heilbrigði
og hreinllætii:
„Að tiilskilldum aákvæðum 12.
gr. skal ísal byggja, útbúa ogg
reka bræðsluna og halda henni
við f samræmi við núgildandi og'
síðari lög og reglur á íslandi varð-
andi öryggi í atvinnurekstri, heil-
brigði og hreinlæti, og skal i þess-
um efnum vera háð eftirliti opin-
berra stofnana, sem ábyrgð bera á
framkvæmd á slíkum reglum."
Þau íslensk lög, sem til eru á
þessum tíma þ.e. um 1966 og
ákvæði 13. gr. fjalla um eru lög
nr. 23 frá 1952 með síðari breyt-
ingum, um öryggisráðstafanir á
vinnustöðum. í þessum lögum er
eftirlit með að ákvæðum laganna
sé framfylgt falið öryggiseftirliti
ríkisins. Þessari skyldu hefur
Öryggiseftirlitið framfylgt eftir
þvi sem kostur hefur verið og í
þess valdi staðið. Lögin gera einn-
ig kröfur til vinnuveitenda, sem
þeiim er skylt að fara eftir, óháð
því hvort opinbert eftirlit hafii
hönd i bagga með að slikum
ákvæðum sé framfylgt. Við telj-
um að eftirfarandi ákvæði gildi
sérstaklegaa fyrir álbræðsluna,
þar sem aóstandendur hennar
eigi að hafa haft meiri og betri
þekkingu á öllum þáttum verk-
smiðjurekstrarins sem varhuga-
verður er sbr. 13. gr. laga um
álbræðsluna.
1 5. gr. áðurnefndra laga um
öryggisráðstafanir á vinnustöðum
segir:
„Vinnuveitanda ber að sjá um,
að á vinnustað sé öllu svo fyrir
komið, að verkamenn séu vernd-
aðir gegn slysum og sjúkdómum
eftir því sem föng eru frekast til.
Vinnuveitanda ber að sjá svo
um, að verkamenn fái vitneskju
um, ef hætta fylgir störfum
þeirra og á hvern hátt best sé að
forðast hana. Sérstaklega skal
leiðbeina óvönum verkamönnum,
nemum og ungum verkamönnum
í þessu efni.“
1 sömu lögum segir svo í 22. gr.:
„Ker og önnur ílát, sem soðið er
í eða brætt svo og ilát með ætandi
efnum eða öðrum hættulegum
efnum, skulu vera þannig útbúin
og þannig frá þeim gengið, að
hættan af þeim sé svo lítil sem
verða má.“
Fleiri ákvæði mætti til telja,
sem gera ákveðnar kröfur til
vinnuveitanda, en ofannefndar
greinar (5. og 22. gr. L. nr.
23/1952) teljum við að eiga sér-
staklega við um álverksmiðjuna
vegna stærðar og sérstæðrar
starfsemii óháð því hvort opinber-
ir eftirlistaðilar hafi haft bol-
magn til að framfylgja eftirliti
með því hvort þeim væri fram-
fylgt eða ekki.
Lagaákvæði íslensk, sem hér
hafa verið nefnd svo og ákvæðin i
12.02 gr. og 13. gr. laga fyrir ál-
bræðsluna taka af allan vafa um
það, hverjar skyldur hvíla á að-
standendum álversins í Straums-
vik.
Um mál er snerta heilbrigði
verkamanna segir í 32. gr. 2. máls-
lið L nr. 23/1952: Öryggiseftirlitið
hafi samráð við hlutaðeigandi
héraðslækni, í þessu tilviki hér-
aðslækninn í Hafnarfirði.
Landlæknir er yfirmaður hér-
aðslæknis. Heilbrigðisráð Hafnar-
fjarðar og heilbrigðisfulltrúi hafa
daglega umsjón með heilbrigðis-
og hollustuháttum i verk-
smiðjunni, í upphafi og fram til
1970 samkv. heilbrigðisreglugerð
Hafnarfjaróar en frá 1972 samkv.
heilbrigðisreglugerð fyrir ísland
nr. 45.
Samkvæmt lögum um hollustu-
hætti og heilbrigðiseftirlit nr. 12
frá 1969 er Heilbrigðiseftirlit
rikisins stofnað og falið yfir-
umsjón með að ákvæðum þeirra
laga og reglugerða, settra samkv.
þeim sé framfylgt, og heilbrigðis-
nefndir bera ábyrgó á.
t heilbrigðisreglugerð fyrir ís-
land nr. 45/1972 segir svo um
verksmiðjur og hvers konar aðra
vinnustaði úti og inni:
Gr. 97.1. „Eftirtaldir vinnustað-
ir skulu þannig útbúnir og um þá
gengið, að ekki valdi heilsutjóni á
starfsfólki eða öðrum, sem við þá
skipta: Verksmiðjur hvers konar,
..og 98. gr. 2.: „Eftirtalda starf-
semi má ekki setja á fót eða
breyta að ráði, án þess að leyfi
heilbrigðisnefndar hafi fengist
áður og fyrirmælum hennar hafi
verið hlýtt um allt fyrirkomulag-
ið. 98. gr. 2.2.... álframleiðsla eða
önnur efnavinnsla.“
Og i 99. gr. 1.: „Þar sem ákvæði
þessarar heilbrigðisreglugerðar
ná ekki til, fer fast eftirlit með
heilbrigói, velferð og slysavörn-
um á vinnustað fram skv. lögum
um öryggisráðstafanir á vinnu-
stöðum og reglugerðum samkv.
þeim.“
í XIX. kafla heilbrigðisreglu-
gerðarinnar eru ákvæði um reyk,
mengaðar gufur, eitraðar loft-
tegundir og jónandi geislan. Þar
segir svo í gr. 197.3. öðrum máls-
lið:
„1 sambandi við verksmiðjur og
iðnað, þar sem reykur og eitraðar
eða daunillar lofttegundir mynd-
ast, getur heilbrigðisnefnd gefið
út fyrirmæli um hæð reykháfa,
hreinsunartæki og annan útbún-
að, til að koma í veg fyrir, að
óþrifnaður, óhollusta eða náttúru-
spjöll hljótist af.“
Fyrri
hluti
Og i gr. 198.1.: „Eigendum og
forráðamönnum er skylt að sjá
um, að í fyrirtækjum þeirra og
stofnunum sé jafnan, eftir því
sem við verður komið, óspillt
andrúmsloft og hóflega rakt, svo
að ekki valdi starfsfólki eða vist-
mönnum óþægindum eða heilsu-
tjóni. Hér ber sérstaklega að hafa
í huga eiturefni, sem notuð eru í
iðnaði.“
Um hávaða og titring segir
reglugerðin gr. 200.1.: „Forráða-
mönnum verksmiðja, stofnana
eða annarra fyrirtækja er skylt að
gera allt, sem i þeirra valdi stend-
ur, til þess að draga úr eða koma í
veg fyrir heilsuspillandi hávaða,
eða hávaða til óþæginda.“
í gr. 200.2. segir svo: „Nú er
ekki, vegna eðlis starfseminnar,
hægt að draga úr hávaða og er þá
starfsmönnum skylt að nota
heyrnarhlífar viðurkenndar af
heilbrigðiseftirlitinu, sem fyrir-
tækið lætur þeim í té endur-
gjaldslaust, enda auki það ekki
slysahættu að öðru leyti.“
Að lokum skal getið reglugerð-
ar nr. 164 frá 1972 um varnir gegn
mengun af völdum eiturefna og
hættulegra efna, settri samkv.
lögum nr. 85 frá 1968 um eitur-
efni og hættuleg efni. Samkv.
reglugerðinni er Heilbrigðiseftir-
liti ríkisins gert að vera umsagn-
araðili til heilbrigðisráðherra um
starfsleyfi verksmiðja og iðjuvera
sem ráðherra endanlega gefur út.
I umsögn sinni skal Heilbrigðis-
eftirlit ríkisins gera tillögur um
t.d. hreinsunar- eða varnarbúnað
og mengunarmörk o.s.frv. Heil-
brigðisnefnd i hverju sveitar-
félagi skal fylgjast með því að
ákvæðum reglugerðar þessarar sé
hlýtt en Heilbrigðiseftirlit ríkis-
ins hefur yfirumsjón með þvi.
Eins og kunnugt er hefur álver-
ið i Straumsvík ekki starfsleyfi
samkv. reglugerðinni og því um
tómt mál að tala þegar rætt erum
mengunarmörk settum samkv.
reglugerðinni.
Að svo töldu er ljóst að skyldur
ísal hvað varðar mengun og ráð-
stafanir til að hafa hemil á og
draga úr skaðlegum áhrifum af
rekstri bræðslunnar hafa verið og
eru i samræmi við góðar venjur I
iðnaði í öðrum löndum við svipuð
skilyrði samkv. gr. 12.02 i lögum
fyrir bræðsluna og að tilskyldum
þeim ákvæðum skal Isal hlíta
ákvæðum í núgildandi og síðari
lögum á ísiandi er fjalla um
öryggi í heilbrigði og hreinlæti
sbr. gr. 13 í sömu lögum.
Þannig er Isal skylt að hlíta
íslenskum lögum og reglum, sem
ekki eru strangari en lög og
reglur i öðrum löndum sem
ákvarðandi eru um slíkan verk-
smiðjurekstur og stuðla að góðam
venjum í iðnaði við svipuð skil-
yrði.
Eru þá lög og reglur sem um
álbræðslu gilda hér á landi
strangari heldur en í öðrum lönd-
um?
Gert er ráð fyrir því að með
öðrum iöndum sé fyrst og fremst
átt við Norðurlöndin, lönd
Norður-Evrópu ásamt Bandarikj-
um Norður-Ameriku en ekki
þróunarlöndin í Afríku, Suður-
Ameriku o.s.frv
Án þess að farið sé út í saman-
burð laga og reglna í þessum lönd-
um er óhætt að fullyrða að íslensk
lög og reglur eru i fullu samræmi
við þau og hvergi strangari, eink-
um i samanburði við Norðurlönd-
in sem fyrst og fremst eru höfð til
hliðsjónar við gerð ísl. laga. Þann-
ig eru í gildi ströng ákvæði um
mengunarvarnir eigi starfsleyfi
að fást fyrir slíkan rekstur svo og
strangar reglur um öryggi, hrein-
læti og heilbrigði og er óhætt að
fullyrða að ákvæði mótsvarandi
Islenskra laga og reglna um þessi
efni, þ.e. reglugerð nr. 164/1972
um starfsleyfi, lög um öryggiseft-
irlit úr 23/1952, lög um hollustu-
hætti og heilbrigði nr. 12/1969 og
reglugerðir samkv. þessum lög-
um, eru I flestum ef ekki öllum
tilvikum vægari og ættu því að
gilda fyrir ísal, sem þó ber skylda
til að fara að strangari ákvæðum
sé um slikt að ræða samkvæmt
góðum venjum í iðnaði í öðrum
löndum samanber gr. 12.02 í lög-
um fyrir álbræðsluna.
Hér á eftir verður gert grein
fyrir þeim ráðstöfunum sem tíðk-
ast til varnar mengun innra sem
ytra umhverfis svo og öryggis-,
heilbrigðis- og hollusturáðstaf-
ana, í löndum þar sem álitið er að
góðar venjur í iðnaði við svipuð
skilyrði gildi, en fyrst fer greinar-
gerð um atriði sem sérkenna ál-
bræðslu með tilliti til ofan-
nefndra atriða og er stuðst við
gögn sem aflað hefur verið er-
lendis frá.
Um mengun á
vinnustööum við
álbræðslur og
sjúkdóma
Þetta yfirlit er ekki tæmandi og
á við um álbræðslur þar sem not-
uð eru „prebaked“ eða forbökuð
skaut eða svonefnd „Söderberg"
skaut með þeirri undantekningu
að við þau siðarnefndu er magn
fjölhringa kolefnissambanda í
andrúmslofti í kerskálum miklum
mun hærra heldur en við notkun
forbakaðra skauta.
Um magn hinna ýmsu meng-
andi efna í andrúmslofti á vinnu-
stöðum er ekkert hægt að fullyrða
nema mælingar fari fram á þeim
en fjölmörg atriói eru afgerandi í
því sambandi eins og t.d. loftræst-
ing almennt eða við ákveðin störf,
aðrar varnir eins og innbygging
mengandi framleiðslu eða starfa
t.d. lokun bræðslukerja o.s.frv.
Um heilbrigðishættu frá þessum
efnum fer mikið eftir þeim
varnarráðstöfunum sem gerðar
eru til að koma I veg fyrir eða
minnka mengunina i andrúms-
lofti eða umhverfi starfsmanna
svo og mismunandi styrkleika eða
eðli viðkomandi efna ásamt
næmni eða varnarstyrkleika við-
komandi starfsmanna gagnvart
þessum efnum, auk þess sem mis-
munandi tími getur liðið frá því
viðkomandi er útsettur fyrir
mengunina þar til einkennin geta
komið fram.
Helstu mengunarvaldar
f andrúmslofti
á vinnustöðum
f álverum eru:
Við uppskipun: Áloxið
(AI2O3), ryk Kryolit
(Na^AlFg), ryk Asbest, ryk
Kvarts, ryk (sé eldfastur steinn
úr kvartsi)
Í kerskála: Áloxið (AI2O3),
ryk (alfa og gamma (AI2O3)
Kryolit (Na^AlFg), ryk Chiolitt
(NaAlF), ryk Flussýra (HF),
loftkennd eða bundin i ryki.
CF4, loftkennt, Brennisteins-
sýrlingur (SO2), lofttegund
Kolsýrlingur (CO), lofttegund
Kolsýra (C02), loftegund. Fjöl-
hringa kolefnissambönd
(PAH/PPOM) í loftkenndu
ástandi koma fyrir en eru fyrst og
fremst við Söderberg’s skaut.
í Kersmiðju: Asbest, ryk,
Kvarts, ryk (sé eldfastur steinn
úr kvartsi). Tjöru- eða asfaltguf-
ur (S02?)
í Skautsmiðju: Kolaryk. Tjöru-
asfaltgufur (S02?) Flúorið.
í Steypuskála: Asbest, ryk.
Kvarts, ryk (frá eldföstum steini)
Klórgas (Cl2) þar sem það er
notað.
Frá Kerbrotum: Gýanið (þar
sem ker eru brotin upp og þeim
fargað)
1 Vélaverkstæði: t.d. frá raf-
suðu. Zink, Nikkel, Ozon, loft-
tegund o.fl. Annað ryk frá fram-
leiðslu eða hráefnum sbr. hér að
ofan.
Aðrir heilsuspillandi þættir
eru: Hávaði, geislun (hita), óeðli-
legt hita- og rakastig, rafsegulsvið
f Kerskála? Köfnunarefnisoxfð
(N02)
Helstu sjúkdómar sem komið
geta upp vegna ofangreindrar
megnunar:
Sjúkdómar f húð: Húð-
krabbamein frá sóti og tjöru.
Exem eða útbrot frá ýmsum
málmum t.d. Nikkel. Kláði eða
erting á húð frá brennisteins-
sýrlingi, flússýru, ryki. Brunasár
vegna flússýru.
Sjúkdómar f öndunarfærum,
brjósthimnu eða lffhimnu:
Lungnakrabbamein. Fjölhringa-
kolefnissambönd, tjöru-
asfaltgufur, asbest (sérstaklega
reykingamenn). Brjósthimnu-
Iffhimnukrabbamein. Asbest.
Úeðlileg bandvefsmyndun f
lungnavef (Asbestosis og
Silicosis): Asbest, kvarts,
Berkuþrengsli: (“obstruktiv"
lungnasjúkdómar):