Morgunblaðið - 26.07.1977, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. JULI 1977
29
Namibía undir járnhæl kynþáttakúgunar — 1. grein
AMNESTV INTERNATIONAL hefur sent frá sér nýja skýrslu um ástand réttarfarsins f Namibfu
(A.I. Briefing on Nambia. Aprfl 1977. 15 bls.). Þessi fyrrum nýlenda Þjóðverja (1884—1915), sem
nefndist Suðvestur-Afrfka, hefur opinberlega fengið nafnið Namibfa skv. ákvörðun allsherjarþings
Sameinuðu þjóðanna f júnf 1968.
Það, sem einkum veldur áhyggjum Amnesty International yfir ástandinu f Namibfu, er (1)
fangelsun manna án málshöfðunar til að brjóta á bak aftur pólitfska mótstöðu við stjórn Suður-Afrfku
f landinu, (2) pyntingar pólitfskra fanga, (3) beiting suðurafrfskra öryggislaga f namibfsku landi, (4)
að Nambfumenn dæmdir fyrir pólitfskar sakir hljóta fangelsisvist f Suður-Afrfku fremur en í
Namibfu, (5) beiting dauðarefsingar fyrir bæði glæpi og ákveðin pólitfsk afbrot, (6) yfirlýst
„neyðarástand" f þremur héruðum landsins.
Land, þjóð og skipting landsgæða.
Namibfa er u.þ.b. átta sinnum stærra en Island. Arið 1974 voru fbúarnir áætlaðir um 852.000 manns,
þar af 88% svartir og 12% hvftir. Landinu er skipt milli íbúanna f s.k. „heimalönd" (bantustans). Eitt
þessara heimalanda, sem nær yfir 43% allrar Namibfu, er aðeins ætlað hvftum mönnum. Þá eru 17%
landsins undir beinni stjórn S-Afrfku, þ.á.m. demantsnámasvæðið við ströndina. Undir svarta
meirihlutann heyra hins vegar 40% landsins, og skiptast f 10 heimalönd — eitt fyrir hvern þjóðflokk
þeirra.
Efnahagur Namibfu byggist mest á náttúruauðlindum landsins: demöntum, kopar og úranfum.
Námaiðnaðurinn lýtur stjórn suðurafrfskra og fjölþjóðlegra fyrirtækja, en er algerlega kominn undir
hinu ódýra vinnuafli svartra manna. Næst námavinnslu hefur landið mestar tekjur af fiskveiðum og
landbúnaði. Hinn afrfski meirihluti hefur þó Iftt getað notið auðæfa landsins og verður að treysta á
akuryrkju og illa launaða ákvæðisvinnu til að draga fram Iffið.
Helztu viðskiptalönd Namibfu fyrir utan S-Afríku eru Bandarfkin, Vestur-Þýzkaland, Bretland og
Japan, segir f skýrslu A.I.
Þjóðréttarstaða
landsins.
Suður-Afríkumenn hernámu
Suðvestur-Afríku í fyrri
heimsstyrjöldinni, 1915. Eftir
stríðið var landið lýst verndar-
svæði Þjóðabandalagsins, sem
fól Suður-Afríku að stjórna þar
f umboði sfnu. Skv. skilmálum
umboðs þessa skyldi Suður-
Afrfka „efla eftir fremsta
megni bæði efnalega og sið-
ferðislega velferð og félagsleg-
ar framfarir fbúa landsvæðis-
ins“ og senda Þjóðabandalag-
inu árlegar skýrslur um ástand-
ið.
Þjóðabandalagið leystist upp
1939, og með stofnun Samein-
uðu þjóðanna 7 árum seinna
tóku þær sér þann rétt, sem
bandalagið hafði haft til eftir-
lits með framkvæmd umboðs-
stjórnarinnar. Suður-Afríka
hafnaði hins vegar yfirvaldi SÞ
og að hlíta þvf kerfi, sem þær
höfðu tekið upp um umboðs-
stjórnir í stað hins eldra skipu-
lags um verndarsvæði. SÞ
skutu þá málinu til Alþjóða-
dómsins í Haag til að fá skorið
úr þjóðréttarstöðu landsins.
Niðurstaða dómsins (árið 1950)
hefur oft verið mistúlkuð sem
staðfesting á óskoruðum yfir-
ráðum S-Afríku. Að vísu taldi
dómurinn, að landsvæðið þyrfti
ekki að innlimast í umboðs-
svæðakerfi SÞ, en á hinn bóg-
inn var S-Afrfku gert skylt að
haga stjórn Suðvestur-Afrfku f
samræmi við ákvæði upphaf-
lega umboðsins og gefa SÞ ár-
lega skýrslu — sem arftaka
Þjóðabandalagsins. S-
Afríkumenn neituðu aftur að
láta undan, og ekki tókst heldur
að leysa málið með samninga-
viðræðum.
Arið 1966 drógu SÞ til baka
það umboð, sem S-Afríku var
falið 46 árum áður varðandi
landstjórn Suðvestur-Afriku,
og lýstu þvi yfir, að þaðan I frá
skyldi landið skoðast f beinni
umsjá SÞ. En S-Afrika hafnaði
valdi SÞ eins og fyrri daginn og
neitaði að viðurkenna aftur-
köllun umboðsins.
I nýrri ályktun f júnf 1971
lýsti Alþjóðadómstðllinn þvf
yfir, að áframhaldandi landsyf-
irráð S-Afrfku f Namibfu væru
ólögmæt. Dómurinn minnti
jafnframt öll aðildarriki SÞ á
skyldu þeirra til að forðast allt
það, sem skoðazt gæti sent við-
urkenning á lögmæti hinnar
ólöglegu stjórnar S-Afrlku i
Namibiu eða verið stuðningur
við hana. Það væri fráleitt að
túlka þennan úrskurð dómsins
sem einberan pólitiskan þrýst-
ing til þess eins að stuðla að
sjálfstæði landsins, heldur er
þetta fyrst og fremst vitnis-
burður um, að S-Afríka hefur
— ekki aðeins frá siðferðislegu,
heldur einnig lagalegu sjónar-
miði — fyrirgert umboði sinu
til landsforræðis með þvf að
rjúfa skuldbindingar sinar við
skilmála Þjóðabandalagsins og
traðka á mannréttindum hinna
svörtu kynþátta Namibiu.
SÞ og Namibíu-ráð SÞ hafa
reynt að þvinga S-Afrikustjórn
til að leggja upp laupana I
Namibiu, en litinn árangur hef-
ur það borið, enda hafa sum
aðildarríkin styrkt þessa ný-
lendustjórn með viðskiptum við
hana, eins og áður kom fram.
Stjórnmálahreyfingar í
Namibíu.
S-Afrikumenn hafa eftir 1960
stöðugt aukið afskipti sin af
Namibíu með þvi að setja undir
beina stjórn sina öll helztu mál-
efni ríkisins, s.s. lögreglu-,
varnar- og utanríkismál, og
samtökin eru SWAPO (Þjóðar-
samtök Suðvestur-Afriku).
Þrátt fyrir stöðugar árásir,
hótanir og varðhald eða
fangelsun margra leiðtoga
hreyfingarinnar, hefur hún
haldið áfram að starfa og auka
fylgi sitt I Namibiu. Síðan 1966
hefur einn armur SWAPO stað-
ið fyrir skæruhernaði frá ná-
grannalöndum. Namibíuráð SÞ
hefur viðurkennt SWAPO sem
hinn eina lögmæta fulltrúa
Namibíuþjóðar, en SÞ sjálfar
hafa krafizt þess, að SWAPO
hafi forystuhlutverk, þegar tek-
in verður ákvörðun um stjórn-
arskrármálefni landsins.
Fleiri þjóðfrelsishreyfingar
njóta verulegs stuðnings i land-
Mukurob, „fingur Guðs“, er einn þeirra staða, sem
ferðamenn sækja mjög til, í hinni tignarlegu náttúru
Namibfu.
Suður-Afríka heldur áfram nýlendu-
stefnu sinni í trássi við alþjóðalög
EFTIR J0N VAL JENSS0N
jafnframt innleitt suðurafrisk
öryggislög til að kúga lands-
menn til hlýðni.
Með stofnun áðurnefndra
bantustans (frá 1967) hefur
apartheid-stefnunni verið
framfylgt í Namíbíu. Sérhvert
bantustan hefur takmarkaða
sjálfstjórn undir eftir liti S-
Afríku, en höfðingjar ættanna
ráða mestu í innri málum. 1
þrem „heimalandanna" hafa
verið sett á stofn löggjafarráð
stjórnskipaðra fulltrúa ætt-
flokkanna.
Þegar S-Afríka tók að styrkja
völd sin í Namibíu á 7. áratugn-
um, kom upp vel skipulögð
þjóðernishreyfing I landinu
með miklu fjöldafylgi. Stærstu
inu, þ.á.m. SWANU (Þjóðernis-
samband Suðvestur-Afríku),
sem hefur svipaða stefnu og
SWAPO, en nýtur mests fylgis
meðal Herero-ættflokksins.
önnur samtök, Þjóðernisbanda-
lag Namibiu (NNC), sem
nokkrir smáflokkar mynduðu,
njóta einnig verulegs fylgis
meðal Herero-manna, undir
forystu höfðingja þeirra, Kap-
uuo. Hann er andvígur
SWAPO, sem hann telur Ovam-
bomenn (þjóðflokk nyrzt I
landinu) ráða lögum og lofum í,
og hefur Kapuuo tekið þátt I
mörgum viðræðum um sjálf-
stæði Namibíu, er S-
Afrikustjórn hefur komið af
stað.
Þjóðernisvitund fer vaxandi.
Langvinnt allsherjarverkfall
afrískra verkamanna i kjölfar
þess, að S-Afríka neitaði að
hlita úrskurði Alþjóðdómsins
1971, lamaði námaiðnað lands-
ins. I ágúst 1973 hvatti SWAPO
til þess, að menn tækju ekki
þátt í kosningum til löggjafar-
ráðs Ovambolands, og fengu
þessi tilmæli frábærar undir-
tektir. Aðeins 2,3% kosninga-
bærra manna neyttu atkvæðis-
réttar sins.
Eftir að hvítir menn misstu
völdin í Angóla og baráttan
gegn S-Afríku magaðist, jafnt i
Namibiu sem á alþjóðavett-
vangi, hafa stjórnvöld reynt að
tryggja þau úrslit málsins, að
þrátt fyrir væntanlega sjálf-
stæðisyfirlýsingu verði
Namibia bundin á klafa S-
Afríku. Síðan 1975 hafa farið
fram viðræður fulltrúa svörtu
ættflokkanna sem og hins
ríkjandi Þjóðarflokks hvítra
manna um nýja stjónarskrá fyr-
ir landið. öll stjórnmálasamtök
svertingja hafa verið útilokuð
frá viðræðunum, þ.á.m.
SWAPO, og hefur hreyfingin
lýst því yfir, að hún muni virða
þær að vettugi. Ráðstefna þessi
hefur þegar ákveðið, að
Namibia hljóti sjálfstæði 1. jan-
úar 1978 og að þá taki við völd-
um bráðabirgðastjórn ráð-
stefnufulltrúanna. En þar sem
SÞ og Einingarsamtök Afriku-
þjóða hafa fordæmt ráðstefn-
una, er hætt við að slik rikis-
stjórn eigi erfitt um vik að fá
viðurkenningu á alþjóðavett-
vangi. Vandamál Namibiu
verða vart leyst án þátttöku
SWAPO.
Refsilöggjöf
nýlendukúgaranna
Þótt stjórn S-Afriku yfir
Namibiu sé talin ólögmæt á
alþjóðavettvangi síðan 1966, þá
halda S-Afrikumenn áfram að
beita fullu löggjafar-, dóms- og
framkvæmdavaldi í landinu.
Vegna hörku stjórnvaldanna og
lítillar virðingar þeirra fyrir
svarta kynþættinum er þetta af-
drifaríkt fyrir Namibiumenn.
Skýrsla Amnesty International
lýsir því alvarlega ástandi, sem
nú rikir í þessum efnum þar í
landi. Verða tekin hér fáein
dæmi um lagasetninguna og
málsmeðferð fyrir dómstólum
Namibíu.
Mörg suðurafrisk öryggislög
eru látin ná til Namibíu, þar
sem þeim er beitt til að koma
undir lás og slá þeim Namibíu-
mönnum, sem eru andstæðing-
ar apartheid og áframhaldandi
suðurafrískri stjórn. Ein þess-
ara laga eru hryðjuverkalögin
frá 1967 (sem voru reyndar lát-
in virka aftur fyrir sig til 1962,
svo að unnt væri að dæma einn
forystumann þjóðfrelsisbarátt-
unnar og 36 aðra Namibiu-
menn, sem þá voru hafðir I
varðhaldi án málssóknar i
Pretoríu). Skv. ákvæðum þess-
ara laga er „hrvðjuverk"
(terrorism) skilgreint mjög
lauslega sem sérhver sú athöfn,
sem líkleg er „til að stofna lög-
um og reglu í hættu“. Meðal
þeirra brota, sem undir þetta
falla skv. lögunum, er t.d.
„fjandskapur milli hvítra og
annarra ibúa lýðveldisins," „að
valda nokkrum manni eða rik-
inu verulegu tjóni" eða fordóm-
ar gagnvart „nokkurri fram-
leiðslu eða fyrirtæki", og gildir .
þetta hvort heldur sem brotið
væri framið I S-Afríku,
Namibíu eða utan landanna.
Það var einnig kallað hryðju-
verk að „styðja eða hvetja til
framgangs nokkurra pólitfskra
markmiða" eða félagslegra eða
efnahagslegra breytinga, hvort
sem væri með valdi eða sam-
Framhald á bls. 28