Morgunblaðið - 06.10.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. OKTOBER 197
Fjórðungsþing Norðlendinga að Hólum og í Varmahlíð
FJORÐUNGSÞING Nordlend-
iní?a 1977 var selt í dómkirkj-
unni í Hólum í Hjaltadal 4.
september sl. Þingið hófst með
Guðsþjónustu. Séra Gunnar
Gíslason héraðsprófastur
predikaði. Þingið setti Bjarni
Þór Jónsson, bæjarstjóri í
Siglufirði. Haukur Jörundsson
skrifstofustjóri flutti ávarp i
fjarveru ráðherra. Gisli
Magnússon, bóndi í Eyhildar-
holti, talaði um Hólastað i sögu
og samtíð. Jón Friðbjörnsson,
kennari að Hólum. greindi frá
dómkirkju og Hólastað. Siðan
hófust þingstörf, er var fram-
haldið næstu daga að félags-
heimilinu Miðgarði í Varma-
hlíð.
Framsöguerindi á þinginu
fluttu: Þorvaldur Garðar
Kristjánsson alþingismaður,
um Landshlutavirkjanir og
skipulag orkumála. Arni Jóns-
son erindreki, um atvinnuval i
sveitum. Leó Jónsson, frá Iðn-
þróunarstofnun Islands, um
íðnþróun, og Guðntundur
Einarsson framkvæmdastjóri,
um Skipulag samgangna —
-sjó.samsamgöngur.
Séð heim að Hólum
í Hjaltadal.—
Áskell Einarsson, framkvæmdastjóri FSN:
„Landsbyggðin var bú-
in framleiðslutækjum...”
Hræðslan við aðstreymi til höfuðborgar horfin,,
Askell Einarsson. framkvæmd-
arstjóri Fjórðungssambands
Norðlendinga, flutti athyglis-
verða skýrslu um starfsemi sam-
handsins. þar strjálhýlissjónar-
mið voru viðruð. Hér fer á eftir
stuttur kafli úr ræðu fram-
kvæmdastjórans.
Um breytt
valdajafnvægi
„I síðustu skýrslu minni til
Fjórðungsþings 1976 gat ég þess,
að breytingar á þingmannaskip-
an, dreifbýiínu i óhag, væru nú í
aðsigi. Nú hefur komið í ljós, að
forystumenn stjórnarflokkanna
eru sammála um að gera á næsta
þingi breytingar á kosningalög-
um, sem jafngilda því að öllum
uppbótarþingsætum verður út-
hlutað til frambjóðenda í Reykja-
vík og á Reykjanesi. Þetta rýrir
þingstyrk landsbyggðarinnar um
4 þingmenn, miðað við núverandi
hlutföll. Vafalaust er þetta upp-
hafið að því, að meirihluti al-
þingismanna verði kjörinn af
höfuðborgarsvæði og Suðurnesj-
um. Þetta breytta valdajafnvægi
er í aðsigi á næsta kjörtímabili.
Spurningin er, hvernig dreifbýlið
á að snúast við þessari breyttu
stöðu. Það hlýtur að koma til
álita, að til komi veruleg stjórn-
sýsludreifing út til landshlut-
anna. Jafnhliða hlýtur sú spurn-
ing að vakna, hvort þesi valds-
meðferð verður í höndum sveitar-
félaga og samtaka þeirra er í
höndum nýrra valdastofnana. Ef
farið verður inn á þessa braut
verða menn að gera sér grein fyr-
ir því, ef landsbyggðarhlutar fá
sjálfstjórnarvöld, þá muni höfuð-
borgarsvæðið og Suðurnesin jafn-
framt fá sömu réttindi. Býður
þetta ekki þeirri hættu heim, að
hver landshluti verði að sitja að
eigin getu í fjárhagslegum efnum
og vikið verði frá þeirri sam-
félagsstefnu, sem þrátt fyrir allt
hefur ríkt á íslandi.Koma ekki
fylkin á Suðvesturlandi til með að
vera, þegar fram líða stundir, riki
í ríkinu.
Um þjóðarsamstöðu
um byggðastefnu
Timabilið frá stríðslokum fram
á áttunda áratuginn hefur ein-
kennst af búseturöskun og verð-
bólgu. Þjóðin fór að tileinka sér
ný vinnubrögð í meðferð efna-
hagsmála, um áætlanagerð og um
skipulegar forgangsaðgerðir til að
ná fyrirfram ákveðnu markmiði.
Allir voru sammála um að þetta
væri best gert með því að efla þá
atvinnuvegi sem fyrir voru. Eftir
sildveiðihrunið var lögð áhersla á
bolfiskaflann. Þetta átti sína for-
sögu með stækkun landhelginnar
fyrst 1952 og siðan 1958 og ekki
síst 1973, sem gjörbreytti aðstöðu
hinna smærri sjávarþorpa til að
halda uppi atvinnu heima fyrir.
Þetta var forsenda þess, að lands-
byggðin var búin framleiðslu-
tækjum til að efla atvinnulifið.
Kjarni byggðastefnu var sá, að
Áskell Einarsson.
með landhelgisstækkuninni var
hægt að hrinda í framkvæmd
framleiðslustefnu, sem hafði örf-
andi áhrif á atvinnulifið út um
landið. Með aðgerðum Byggða-
sjóðs og stjórnvalda var komið i
veg fyrir að þessi nýsköpunar-
stefna misheppnaðist, eins og eft-
ir 1946 og um 1960, þegar megin-
hluti togaraflotans, sem var út á
landsbyggðinni, fór á hausinn, og
fluttist til Reykjavíkur. Hér er
þvi um að ræða brýna atvinnu-
málastefnu, sem byggist á íslenzk-
um hagsmunum. Þessi stefna
byggist m.a. á verkaskiptingu
milli landsbyggðarinnar, sem
voru áfram aðalframleiðslusvæði
og höfuðborgarsvæðisins, sem
gegnir því hlutverki að vera þjón-
ustukjarni landsins.
Um sérstöðu
Reykjavíkur
Á höfuðborgarsvæðinu er að
eiga sér stað sú þróun að þunga-
miðja höfuðborgarinnar er smátt
og smátt að færast yfir til ná-
granna sveitarfélaganna. Svæðið
verður þvi að skoðast sem ein
heild skipulagslega og atvinnu-
lega. 1 málflutningi forráða-
manna borgarstjórnar Reykjavík-
ur vill þetta gleymast. Nú er aug-
ljóst að forráðamenn borgarinnar
vilja ekki halda áfram þeirri þjóð-
arsamstöðu um byggðaraðgerðir.
sem komast á á sjöunda áratugn-
um. Hræðslan við aðstreymið er
horfin. Þessi skoðanaskipti hljóta
að vekja athygli landsbyggðarinn-
ar í beinu samhengi, við baráttu
sterkra afla á Faxaflóasvæðinu
um leiðréttingu á skiptingu al-
þingismanna á milli landshluta.
Er það furða þótt dreifbýlisfólkið,
sem er að verða minnihlutahópur
i þjóðfélaginu, sé ekki ginnkeypt-
ur að eiga mál sín undir mönnum,
sem telja að megi lækna flest
mein í atvinnulifi borgarinnar, ef
byggðaaðgerðum verði hætt i
landinu, og að sjálf höfuðborgin
sitji við sama borð og hallæris-
byggðarlög, um lánafyrirgreiðslu
úr Byggðasjóði. Ekki er Ijöst á
hverju stjórnarmenn Reykjavík-
ur byggja þessar skoðanir sínar í
raun og veru. Setjum svo að þetta
sé kosningastríð um hver sé mest-
ur Reykvikingur. Þó er hætt við
að héðan verði ekki aftur snúið.
Það er mjög alvarlegt mál, ef að-
gerðir í byggðamálum, sem taldar
eru sjálfsagt mál í nágrannalönd-
unum valda ósætti milli lands-
byggðarinnar og höfuðborgar-
svæðisins. Þetta getur haft ófyrir-
sjáanlegar afleiðingar í þjóðfélag-
inu ekki sist fyrir Reykjavík, sem
á allt undir landsbyggðinni.
Um heildarúttekt á
byggdaþróun í
landinu
Það furðulega er að töluverðum
erfiðleikum er háð að fá upplýst,
hvernig fjármagni fjárfestingar-
sjóða skiptist á milli landssvæða.
Sama er reyndar að segja um út-
lán almenna bankakerfisins til
einstakra landshluta. Ekki er
vafamál, að það er eitthvað, sem
veldur þvi að þessi skipting er
ekki lögð fram. Þess vegna er sú
úttekt, sem stefnt er að i ályktun
Alþingis um athugun á iána-
stefnu Byggðasjóðs nauðsynleg.
Samhliða verður ekki komist hjá
því að skoða allt fjármögnunar-
kerfið i landinu og áhrif þess á
byggðaþróun. Hér er skorað á
Framkvæmdastofnun rikisins að
hlutast til um að könnun verði
hraðað, sem allra mest. Nú er á
döfinni, að landshlutasamtökin
bindast samtökum að gerð sé i
samráði við Byggðadeild Fram-
kvæmdastofnunar, úttekt á fram-
legð einstakra landshluta og
landsbyggðarinnar í heild til þjóð-
arbúsins. Þetta er veigamikið
verkefni. Best er að staðreyndirn-
ar tali. Ekki er vafamál, að i Ijós
mun koma að Reykjavík og
Reykjanessvæðið munu búa við
eðlilegan hlut í Fiskveiðasjóði. og
hafa verulegt forskot hjá Iðnlána-
sjóði, Iðnþróunarsjóði og í Bygg-
ingasjóði ríkisins. Um helmingur
af lánum Iðnlánasjóðs fer til
Reykjavíkur og yfir helmingur af
fjármagni Byggingasjóðs. Ljóst er
að lánafyrirgreiðsla Byggðasjóðs
rægir ekki til þess að jafna þessi
met. Nauðsynlegt er að heildar-
framlag landshlutanna komi fram
á óvilhailan hátt.“
Uppbygging iðnaðar höfuð-
verkefnið á Norðurlandi
Fjórðungsþing Norðlend-
inga, sem háð var heima að
Hólum í Hjaltadal og í Varma-
hlíð i Skagafirði í september-
mánuði sl., gerði ýmsar sam-
þykktir um staðhundin hags-
munamál fjórðungsins og al-
menn þjóðmál. Nokkurra
þeirra verður getið hér á eftir,
efnislega, en rými síðunnar
leyfir ekki að birta þær í heild.
% Sanigöngtmiál
Fjórðungsþingið taldi nauð-
synlegt að endurskoða Sam-
gönguáætlun Norðurlands
þann veg, að hún spanni jafn-
framt byggðavegi innan
fjórðungsins, vegna nauðsyn-
legra tengsla þeirra innbyrðis,
tankvæðingar í mjólkurfram-
leiðslu og flutnings nemenda til
og frá strjálbýlisskólum. —
Landshlutasamtök verði um-
sagnaraðili varðandi skiptingu
vegafjár, vegna staðbundinnar
þekkingar á þörfum og til að ná
betri nýtingu framkvæmdafjár.
— Tekjur vegasjóðs verði stór-
auknar. — Fagnað er yfirlýs-
ingu stjórnvalda um að leggja
bundið slitlag á þjóðvegi, er
tengi saman helztu þéttbýlis-
staði landsins, enda verði „sér-
stakt fjármagn" útvegað til
þeirra framkvæmda. Þingið
mótmælti aó „happdrættisfé"
vegna sérstakra framkvæmda
hefði ekki að fuliu runnið til
þeirra. — Þingið lagði áherzlu á
hraðari framkvæmdir við upp-
byggingu minni flugvalla i
strjálbýli.
0 Gildi landhúnaðar
í atvinnulífi
Þingið beindi þeirri áskorun
til Framkvæmdastofnunar
rikisins, stofnana i landbúnaði
og fleiri aðila, að þegar verði
hafin samræmd könnun á gildi
landbúnaðar í atvinnulífi þétt-
býlis bæði í framleiðsluiðnaði,
úr hráefnum landbúnaðar, og i
þjónustuiðnaði og verzlun við
landbúnaðinn. — Fjorðungs-
þingið lagði áherzlu á, að viða i
sveitum er aðstaða fyrir at-
vinnustarfsemi og íbúðarhús-
næði fyrir fólk, sem vill starfa
að öðru en landbúnaði, sam-
hliða búskap, eða alfarið.
Kanná þurfi rækilega, vegna
stöðugrar ibúafækkunar i
sveitahreppum á Norðurlandi.
hvern veg hægt sé að auka
vinnuval í sveitum til að
tryggja búsetujafnvægi. —
Koma þurfi á fót „afleysinga-
þjónustu" fyrir bændut'og hús-
freyjur þeirra -svo búandfólk
geti notið orlofa til jafns við
annað fólk í landinu. — Þá vildi
þingið fá héraðsráðunaut i
garðyrkju.
0 Sjósókn
og fiskvinnsla
Þingið’ fór viðurkenningar-
orðum um starf Hafrannsókna-
stofnunar og fiskverndarað-
gerðir. Þær kæmu þó ekki að
fullu gagni með því einu að
Vegakerfið horn-
steinn menningar-
legs, félagslegs
og atvinnulegs
samstarfs norð-
lenzkra byggða
vernda uppeldisstöðvar fisks
fyrir Norðurlandi, heldur
þyrfti ekki siður að tryggja
fiskstofnum vernd til að hrygna
á aðalhrygningarstöðvum.
Þingið lýsti stuðningi við nýj-
ar vinnslugreinar i sjávarút-
vegi og frekari fullvinnslu sjó-
fangs. — Hafin verði tilrauna-
veiði á síld i reknet fyrir
Norðurlandi. — Stuðla þurfi að
betri hafnaraðstöðu viða i
fjörðungnum.
Þingið vakti athygli á þeirri
staðreynd, að 400 til 500 ný
atvinnufyrirtæki þyrftu að
'koma áriega á næstu 10 árum,
ef fjórðungurinn ætti að halda
hlut sínum um mannfjölda og
atvinnu.
A.m.k. helmingur þessara
nýju atvinnutækifæra þyrftu
a'ð koma á vettvangi iðnaðar.
Uppbygging iðnaðar væri þvi
höfuðverkefni i byggðaþróun
landshlutans. Sú uppfeygging
hljóli að verða innan þeirra iðn-
greina, ?em þegar séu fyrir
hendi: úrvinnslu landbúnaðar-
og fiskafurða, matvæla-iðnaðar,
úrvinnslu ullar; og skinnavöru,
skipasmiða o.fl., auk ýmiss kon-
ar nýiðnaður.
Þingið fagnaði þeim framför-
um í orkumálum fjórðungsins,
sem orðið hafa eða eru í sjón-
máli. bæði varðandi raforku og
nýtingu jarðvarma. í kjölfar
þessa þurfi að styrkja rafdreif-
kerfið. Fjórðungsþingið vékur
athygli á þýðingu orkuöflunar
fyrir iðnþróun á Norðurlandi
og leggur áherzlu á aó stefnan i
orkuöflun tryggi iðnþróun í
fjórðungnúm, m.a. með vægri
orku á hagstæðu verði.