Morgunblaðið - 06.10.1977, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. OKTÓBER 1977
SJÁLFSTÆÐLSFLOKKUR-
INN OG MENNTAMÁUN
A SL. vori efndi landsmáiafélagið Vörður, sem er Samband félaga
sjálfstæðismanna í hverfum Reykjavíkur, til raðfunda um menntamál.
Voru haldnir fjórir fundir í marz og apríl og tekinn fyrir á hverjum
þeirra einn þáttur menntamála. Voru frummælendur Kagnar Júlíus-
son, formaður fræðsluráðs, Kristján J. Gunnarsson, fræðslustjóri, dr.
Halldór Guðjónsson og Ellert B. Schram. alþingismaður. Nú er ætlun-
in að taka til, þar sem frá var horfið í vor og efna til ráðstefnu um
efnið. Verða þær næstkomandi laugardag kl. 2 í Sjálfstæðishúsinu.
Verður fundarefnið Sjálfstæðisflokkurinn og menntamálin, og fjallað
um þennan málaflokk I framhaldi af því sem fram kom á fundunum I
vor.
0 Grunnskólinn sinni
hverjum einstaklingi
Á fyrsta fundinum, sem hald-
inn var 14. marz, var fjallað um
grunnskólann. Framsögumaður,
Ragnar Júlúusson, formaður
fræðsluráðs, rakti hvern kafla
grunnskólalaganna fyrir sig, leit-
aðist við að skýra eðli og starf
grunnskólans í helztu atriðum og
lýsti þeirri reynslu, sem þegar er
fengin af hinni nýju skipan, þó
ekki séu öll ákvæði komin til
framkvæmda sem kunnugt er.
I upphafi máls síns sagði Ragn-
ar m.a..:
„Grunnskólinn er samfelldur
skóli fyrir börn og unglinga á
aldrinum 7—16 ára. Hann skal
veita almenna undirstöðumennt-
un og búa undir nám á framhalds-
skólastigi. Grunnskólinn leysir
því af hólmi barna- og gagnfræða-
skólana, sem frarh til þessa hafa
starfað skv. fyrri lögum.
Lög um grunnskóla nr. 63/1974,
eða grunnskólalögin eins og þau
eru jafnan nefnd, voru í smfðum í
- tæp 5 ár, ef talið er frá þeim tíma
er fræðslulaganefndin var fyrst
skipuð sumarið 1969 og þar til
lögin voru staðfest vorið 1974.
Það var þvi mikið og lengi unn-
ið að undirbúningi laganna af
fjölmörgum ágætismönnum og
samtökum eins og vera ber og ég
vil taka það strax fram að ég álít
eins og allir aðrir skólamenn, sem
ég þekki, að grunnskólalögin í
heild sé góð og eðlileg löggjöf,
þótt finna megi einstök atriði sem
horfur eru á að reynslan ieiði í
ljós að betur hefði mátt vanda. En
það er einmitt i slíkum tilfellum
sem okkur er skylt að vera á verði
og stuðla að lagfæringum eða sem
skynsamlegastri framkvæmd, og
það er í því augnamiði sem nú er
efnt til skoðunar á þessum grund-
velli menntakerfisins — grunn-
skólanum.
Grunnskólinn er sú stofnun
þjóðfélagsins, sem ætlað er að
búa alla undir líf og starf í sam-
félaginu, — þar með talið fram-
haldsnám. — Það varðar því
miklu, að hann reynist þessu
mikilvæga hlutverki trúr.
Sú hætta er þó jafnan fyrir
hendi á stórum vinnustöðum að
einstaklingurinn gleymist og
hverfi í fjöldann.
Engri stofnun þjóðfélagsins rið-
ur því eins mikið á að hlýða kalli
tímans, enda mundi kyrrstaða á
þessu sviði óðar en varði valda
kyrkingi á öðrum sviðum þjóðlífs-
ins. Og við verðum a mega gera
okkur góðar vonir um arð af þvi
gífurlega fjármagni, sem þjóðin
leggur af mörkum til skóla og
uppeldismála í landinu.
Ragnar lauk máli sínu með
þessum orðum:
Grunnskólinn er ein mikilvæg-
asta stofnun hvers samfélags.
Hyert sem litið er; til þjóða og
hópa um víða veröld blasa alls
staðar við hin beinu tengsl sem
virðast vera milli almennrar
menntunar annars vegar og lifs-
kjara og menningarstigs hins veg-
ar. Það er alþýðumenntunin —
ekki hámenntunin — sem gerir út
um það hvort fólki farnast vel í
landi sínu og finnur lífsham-
ingjuna.
Miklar umræður urðu að erindi
Ragnars loknu. Fundarmenn
gerðu sínar athugasemdir við
grunnskólann og lögðu spurning-
ar fyrir framsögumann, sem hann
svaraði. Til máls tóku Sigurgeir
Sigurðsson, Ölöf Benediktsdóttir,
Ásgeir Guðmundsson, Helgi Þor-
láksson, Ellert B. Schram, Erlend-
ur Jónsson, Aslaug Ragnars, Gísli
Baldvinsson, Sigriður Ásgeirs-
dóttir, Jónina Þorfinnsdóttir og
Guðmundur Ingi Leifsson. Og að
lokum þakkaði Edgar Guðmunds-
son fundarstjóri fundargestum
komuna og kvað umræður hafa
verið mjög málefnalegar.
0 Framhaldsskólafrumvarið
þarf vandaðan undirbúning
Á öðrum kynningarfundinum
um menntamál, sem haldinn var
28. marz, var fjallað um fjöl-
brautaskólann og framhaldsskóla.
Framsögumaður var Kristján J.
Gunnarsson, fræðslustjóri.
Kristján ræddi um frumvarp til
Ragnar
Júlíusson
laga um framhaldsskóla, sem lagt
hefur verið fram til kynningar og
sagði:
í frumvarpinu kemur fram sú
meginstefna að allt nám á fram-
haldsskólastigi skuli vera sam-
ræmt og mynda skipulagslega
heild hins svonefnda „Samræmda
framhaldsskóla'*. Tel ég að ef vel
tekst til um framkvæmd slikrar
stefnu sé þess að vænta að hún
geti leitt til umbóta frá því ósam-
ræmda og að sumu leyti lítt skipu-
lagða framhaldsskólanámi, sem
við búum við þar sem víða skortir
skilgreiningu markmiða, gerð
námsskráa og kennslubækur og
nauðsynlega áfangaskiptingu
kennsluefnis.
Þá kvaðst Kristján telja það í
meginatríðum rétta stefnu í frum-
varpinu að skipta stjórnunarlegri
og fjárhagslegri aðild að fram-
haldsskólum milli ríkisins og
sveitarfélaganna. Rétt væri að at-
huga hvort ekki er hægt að sam-
* ræma þá aðild og framkvæma
hana með sem líkustum hætti í
grunnskólum og framhaldsskól-
um. Ekki sé í rauninni hægt að
benda á nein afgerandi skil er
draga megi milli t.d. efstu bekkja
grunnskólans og framhaldsnáms-
ins, enda hafi reynslan sýnt að
þótt reynt sé að afmarka slík skil í
lögum fari grunnskólanám og
framhaldsnám í reynd oft fram í
sömu skólastofnun með sömu
yfirstjórn og kennslukröftum og
eigi þetta við a.m.k. víðast hvar í
dreifbýli. Gerði hann síðan grein
fyrir slíkri verkaskiptingu, þar
sem sum hinna stjórnunarlegu
verkefna hlytu óhjákvæmilega að
hvíla á herðum ríkisvaldsins, og
taldi ræðumaður m.a. eðlilegt að
kennarar væru launaðir úr ríkis-
sjóði. Sveitarfélögin hefðu að
hinu leytinu margra hagsmuna að
gæta og sum framkvæmdaatriði
betur komin í þeirra höndum en
rikisins vegna nálægðar þeirra
við skólana. Sagði Kristján, að
hagsmunir sveitarfélaganna á
þessu sviði væru því i ríkara mæii
kjarni virkrar byggðastefnu þeg-
ar til lengdar lætur en margt það
sem í svip sýnist nærtækara.
Undirbúningur að skipulagn-
ingu framhaldsskólastigsins út
frá hugmyndinni um sameinaðan
framhaldsskóla er mikið verk og
ber frumvarpið að sjálfsögðu með
sér að þetta verkefni er að ýmsu
leyti skammt á veg komið, sagði
Kristján J. Gunnarsson. Hefur
þess vegna eigi reynzt unnt að
kveða 1 frumvarpinu á um að
reglugerðir verði settar um fram-
kvæmd á fjölda þessara atriða.
Þá ræddi Kristján um form lag-
anna og taldi margt mæla með því
að þar væri fremur valin leið
rammalöggjafar er gæfi færi á
sveigjanlegri framkvæmd án
Kristján J.
Gunnarsson
lagabreytinga en að framkvæmd-
in væri negld niður í lögunum
sjálfum. Það breyti samt ekki því,
að eðlilegt væri a alþingismenn
þyrftu við afgreiðslu laganna að
geta séð hvernig tekið yrði á
framkvæmd þeirra í meginatrið-
um og hver yrðu kostnaðaráhrif
þeirra á ríkissjóð og sveitarfélög-
in. Samræma mætti þessi sjónar-
mið með því að um Ieið og frum-
varpið kæmi til afgreiðslu Al-
þingis sem rammalög yrðu einnig
lagðar fram þær reglugerðir um
útfærslu laganna sem máli skiptu.
En þá væri einmitt komið að þvi
atriði, að undirbúningur málsins
væri ennþá ekki nógu langt kom-
inn til að svo mætti verða. Af
þessum ástæðum og fleiri kvaðst
ræðumaður telja vafasamt að
frumvarpið um framhaldsskóla
yrði afgreitt á Alþingi 1977—78,
síðasta þingi fyrir kosningar. Og
sagði m.a.:
Við upphaf skólaársins
1978—79 má búast við að einhver
eftirtalinna kosta verði fyrír
hendi eftir því með hverjum
hætti málinu reiðir af á Alþingi
1977—78: a) óbreytt ástand, ekk-
ert hefur verið unnið að málinu
né það afgreitt til skemmri eða
lengri tima. b) frumvarpið hefur
verið samþykkt sem stefnumark-
andi rammalög, e.t.v. með ákvæði
um endurskoðun eftir tiltekið
árabil, t.d. fjögur ár. c) nýtt frum-
varp hefur verið lagt fram og
samþykkt er aðeins felur i sér
bráðabirgðalausn til að tryggja
áframhaldandi rekstur fram-
haldsskóla utan sérskóla með eða
án aðildar sveitarfélaga. d) jafn-
framt lausn b eða c er hugsanlegt
að alþingi setji miiliþinganefnd
til að undirbúa fullunnið frum-
varp (ásamt helztu reglugerð-
um), sem þingnefndín vinni í
samráði við menntamálaráðu-
neytið, Samband ísl. sveitarfélaga
og samtök kennara á framhalds-
skólastigi. Varðandi kostnað og
kostnaðarskipti milli ríkis og
sveitarfélaga þyrfti að hafa sam-
ráð við fjárveitinganefnd Al-
þingis, fjármálaráðuneytið og
Samband sveitarfélaga. Akveða
mætti nefndinni starfstíma 2—4
ár og tryggja þyrfti að hún ætti
aðgang að þeim starfskröftum og
fjármagni, sem þarf til full-
vinnslu nýs frumvarps um fram-
haldsskóla og helztu reglugerða
með þvi. gj. SVQ jer sem getj^ er j
A-lið, gætu komið óleysanlegir
erfiðleikar varðandi skólahald á
framhaldsskólastigi þegar á
næsta skólaári. Lausnir b og d
geta báðar komið til greina sem
lausn á málinu til bráðabirgða
samfara undirbúningi að lausn til
frambúðar. Undirbúningur á full-
unnu frumvarpi um framhalds-
skóla verður ekki leystur af hendi
Guðjónsson
nema til komi töluvert fjármagn,
mannafli og timi. Hér er um svo
mikilvæga löggjöf að ræða að ég
tel að alþingi bera skyldu til að
gera vandaðan undirbúning
hennar framkvæmanlegan.
Þá fjallaði Kristján J. Gunnars-
son um endurskipulagningu
framhaldsnámsins og lagði
áherzlu á að eitt brýnasta verk-
efnið væri að auka viðurkenningu
og veg verknámsins á framhalds-
skólastigi. Einnig að aldrei ætti að
líta svo á að með iokaprófi frá
skóla hafi endi verið bundinn á
menntun og menntunarþarfir. Af
þeim sökum sé mjög nauðsynlegt
að fullorðinsfræðsla tengist fram-
haldsskólunum. Gerði frummæl-
andi grein fyrir hverju hinna 8
námssviða frumvarpsins, en á öll-
um þeim sviðum eru skilgreind
námslok sem veita rétt til starfs
eða framhaldsnáms og öll 8 sviðin
eiga hliðstæðu f núverandi sér-
skólum.
Miklar umræður urðu um mál-
ið. Þessir tóku til máls: Edgar
Guðmundsson, dr. Halldór Guð-
jónsson, Erlendur Jónsson, Ölöf
Benediktsdóttir, Gísli Baldvins-
son og Þorkell Steinar Ellertsson.
Frummælandi svaraði fyrirspurn-
um ræðumanna og skýrði nánar
ýmis atriði.
0 Háskólinn þarf
að vera mjeg frjáls
A dagskrá þriðja fundarins um
menntamál, sem haldinn var 4.
apríl, voru háskólar og æðri
menntun. Frummælandi var dr.
Halldór Guðjónsson, dósent.
Fundarstjóri var Edgar
Guðmundsson.
Halldór hóf mál sitt á almenn-
um hugleiðingum um menntun
frá sjónarhóli einstaklinganna og
þjóðfélagsins. Nú á dögum væri
lögð áherzla á það sem ein-
staklingurinn vildi gera. Fólk leit-
aði sér einnig menntunar í ör-
yggisskyni. Halldór taldi að mjög
skorti á allar umræður um hvað
menntun ætti að vera, meira máli
virtist skipta hvernig hún liti út
utan frá. Mjög erfitt væri að svara
tæmandi spurningunni „hvað er
menntun". Rætt sé um að losa
þjóðfélagið við „óréttlæti i mennt-
un“ án þess að vitað sé hvað hún
er. Menntun er gjarnan tengd
annarlegum sjónarmiðum um
menningu. Menntunin er „notuð"
og er „eign" einstaklingsins. Hún
er þannig táeki til að skapa menn-
ingu. Menning er hugtak, sem
ekki er hægt að eiga, aðeins
skapa, sagði frummælandi. Eign
er ætið hugsanleg söluvara, en
það getur menning aldrei orðið.
Því er nærtækara að líta svo á að
menningin eigi manninn en ekki
öfugt. Aristoteles taldi menntun
Ellert B.
Schram
vera fólgna í þremur órjúfanleg-
um þáttum.
1. Að afla sér þekkingar. Að
vita.
2. Að þjálfa tækni eða list. Að
gera.
3. Að temja sér góða siði.
Praktisk vizka — smekkur.
Með vísun til skilgreiningar
Aristotelesar taldi Halldór að Há-
skólinn væri illa settur í dag og að
ekki rikti þar eðlilegt jafnvægi
milli framangreindra þriggja
þátta menntunarinnar. Síðustu ár
hafa verið mikil þensluár. Nem-
endafjöldi væri nú um 20—25%
af árgangi og mun trúlega stefna
á næstu árum i um 40% af ár-
gangi, ef marka má sambærilega
þróun erlendis. Tæknilegasta
deild Háskólans heföi setið að
flestum fjárveitingum og væri
það einkar dýr uppbygging. Svo
virðist sem í skólakerfinu væri
mest spilað af fingrum fram eins
og raunar í þjóðfélaginu öllu.
Ekki hafa verið aðstæður til að
móta heildarreglur. Háskólinn
hefur ekki frjálsar hendur um
uppbyggingu og stefnumótun og
hafa honum jafnvel verið gefnar
heilar háskóladeildir vegna þrýst-
ings utan frá. Frumhvatir í þróun
Háskólans verða að liggja hjá
skólanum sjálfum, undir eftirliti.
Háskólinn þarf þess vegna að