Morgunblaðið - 19.11.1977, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1977
Mynt frá
landi eld-
dýrkendanna
Sasanska heimsveldið uppgötvað
Helztu myntsláttur sasanska heimsveldisins voru í borgunum sem merktar eru á kortinu.
Mynt frá ýmsum skeiðum sasanska heimsveldisins
Nr. 16. Ardaser fyrsti 224—241, nr. 29 Sapúr fyrsti 241—272, nr.
80 Hormizd annar 303—309, nr. 156 Varhran fimmti 420—438, nr.
196 Xurso fyrsti 531—579, nr. 211 Xurso annar 591—628
ÞAÐ er svo með myntfræðina,
sem um margar fræði- og list-
greinar, að því dýpra sem mað-
ur sökkvir sér, þvi minna veit
maður og uppgötvar um leið
margt nýtt. Ég hefi orðið þess
meira og meira var undanfarið
er ég hefi verið að kynna mér
bókmenntir um myntfræði, að
minnst er á sassanska mynt.
Meðal annars er minnst á sass-
anska heimsveldið. Ég þóttist
nokkuð vel að mér í mannkyns-
sögu, en þetta sassanska heims-
veldi hafði alveg farið framhjá
mér. Og ekki nema von. Það er
hvergi minnst á það í þeim
kennslubókum, sem notaðar
eru við mið- og menntaskóla
hér á landi. Mér finnst því að ég
hafi gegnum myntfræðina upp-
götVað heilt heimsveldi, sem
hingað til hefir farið framhjá
Islendingum. Ég komst fyrst
veruleg á sporið, er ég fékk hjá
Bókabúð Braga ágústhefti
brezka tímaritsins Coin
Monthly. Þar er úrdráttur úr
bók eftir austurrískan mynt-
fræðing, Robert Göbl að nafni.
Ég hefi nú fengið bók hans og
þaðan er vizka mín um þetta
óþekkta heimsveldi. íranskeis-
ari hefir beitt sér fyrir miklum
þjóðfélagsumbótum í landi sínu
á undanförnum árum, eytt
þannig oiíugróðanum. Því hafa
farið fram þar í landi miklar
umbyltingar í uppbyggingu
húsa, vega og mannvirkja. Við
uppgröftinn hefir komið í ljós
hver fjársjóðurinn/á eftir öðr-
um frá sasönskutn tima (ég
hefi einnig lært $ið ekki á að
nota nema eitt s). Iranskir
námsmenn, sem komið hafa til
Evrópu hafa haft með sér all-
marga peninga úr þessum upp-
grefti og selt hjá myntsölum.
Eru þessir peningar því núorð-
ið heldur ódýrir, miðað við það,
sem áður var, og um leið skýrist
margt um sögu hins sasanska
heimsveldis, sem áður var litt
þekkt. Það er alltaf sama sagan,
að mynt varðveitist yfirleitt
vel, jafnvel í mörg hundruð ár,
grafin í jörð niður. Þegar hún
er svo grafin upp getur hún,
ásamt fornleifarannsóknum,
sagt löngu liðna sögu.
Þar hefur sögu vora, að Sasan
nokkur er æðstiprestur við hof
gyðjunnar Anahit í smábænum
Stakhr nærri Persepolis. I
borgriki þessu var konungur,
sem réð yfjr nokkrum ná-
grannabæjum. Sasan giftist inn
i konpngsættina, sem ekki var
vandi, þvi nóg var af konungum
í nágrenninu. Einn sonarsona
hans, 'Ardaser, varð borgar-
stjóri, en metorðagirnd hans
var mikil og hann vildi ná sér i
konungsnafnbót. Smám saman
lagði hann svo undir sig hvert
konungdæmið á fætur öðru, og
sendi höfuð konunganna, sem
hann sigraði, til altaris gyðj-
unnar Anahit. Árið 224 lét
hann kalla sig keisara og ruddi
úr vegi Artban fimmta Parþa-
konungi. Ótti konunganna við
að höfuð þeirra lentu á altari
gyðjunnar var þeim nóg hvatn-
ing til að gefa sig. Ardaser kom
strax á sinni eigin myntsláttu í
mörgum borgum. Fyrst í stað
líkti hann eftir mynt Parþa, en

eftir RAGNAR
BORG
síðar fékk myntslátta hans á sig
sérstæð einkenni. Héldust þau
einkenni í tíð sasanska heims-
veldisins. Þau eru, að á bakhlið
peninganna er mynd af altari
elddýrkenda, en trú Zaraþústra
var þá um þessar slóðir og náði
hámarki i sasönskum tfma. Á
framhlið peninganna er mynd
af konungi. Það er þó einkenni,
að við þjóðhöfðingjaskipti
breyttist höfuðbúnaðurinn á
mynd konungs. Hefir þetta auð-
veldað mjög að rekja sögu sas-
anska heimsveldisins. Eldurinn
var í augum sasana helgur og
ekkert mátti óhreinka hann.
Þvi voru lík ekki brennd, því
við það óhreinkaðist eldurinn.
Þau voru heldur ekki grafin,
því jörðin var líka helg og
myndi þannig óhreinkast. Likin
voru því látin rotna í þar tii
gerðum turnum sem kallaðir
voru Dakhma, en Evrópumenn
hafa sfðar kallað Turna þagnar-
innar. Líklega eru ekki fieiri en
um 100.000 elddýrkendur i
heiminum í dag, flestir á
Bombay á Indlandi, hinir í Ir-
an.
I landi Sasana voru margir
guðir. Hefir hver guð sitt ein-
kennistákn, sem enn eru ekki
skilin til fulls. Þessi einkennis-
tákn mynda mynstur í kórónu
keisaranna og kemur þannig
fram, að ekki var alltaf lögð
áherzla á sama guðinn. Það hef-
ir orðið mönnum’ hin mesta
þraut að reyna að ráða áletranir
á peningana því líklegast hafa
myntmeistararnir verið ólæsir
og óskrifandi og því ekki botn-
að neitt i því sem þeir voru að
gera. Álitið er, að myntgrafar-
arnir hafi í fyrstu líkt eftir
rómverskri mynt og víst er það,
að með hnignun rómversku
myntsláttunnar koma jafn-
framt fram hnignunareinkenni
á sasanskri mynt. Sasanskir
peningar eru flestir úr silfri,
þótt gull og koparpeningar
þekkist einnig. Eru þeir þunnir
og frekar stórir um sig. Þeir
eru svo þunnig, að það kemur
fram í þeim mörgum dauður
blettur, þar sem silfurmagnið í
plötunni hefir ekki nægt til að
fylla mótið.
Sasanar voru miklir hesta-
menn. Riddaralið þeirra var
bæði vel vopnað, vel æft og
fjölmennt. Nú, þegar þarna var
komin styrk stjórn þótti Róm-
verjum sem þeim væri ógnað.
Valerianus keisari Rómverja
fór því í herleiðangur austur
þar með legíónir sínar af fót-
gönguliðum. Valeríanus var
þrautþjálfaður í bardögum við
Franka, Germani og Gota.
Hann lá þó í því árið 260 fyrir
Sapúr 1. Sasanska riddaraliðið
lokaði aðfiutningsleiðum Róm-
verja og kom þeim í herkví.
Varð Valerianus að gefast upp
og var tekinn til fanga. Var
hann sá fyrsti og eini af róm-
verskum keisurum, sem slíka
smán mátti þola. Sapúr keisari
lét strax gjöra lágmyndir, sem
enn eru til, þar sem hann, kon-
ungur konunganna, situr á
hestbaki en keisari Rómverja
er á hnjánum fyrir framan
hann. Enn frekari niðurlæg-
ingu mátti Valerianus þola.
Sapúr lét setja hann í búr og
dröslaði honum svo með sér á
ferðum sínum og notaði hann
sem þrep í hvert sinn er hann
steig á hestbak. Er Valerianus
var dauður, hvernig sem þann
dauðdaga bar að, var hann svo
stoppaður upp og hafður til
sýnis í mörg ár i hofi konungs
konunganna.
Sífelldar erjur voru um völd-
in og voru keisarar sasanska
ríkisins ekki margir sem lang-
lífir urðu í sæti keisarans. Samt
var það svo, að þegar styrk
stjórn var við völdin, var sas-
anska ríkið mikið veldi. Farsæl-
astur stjórnenda var . Xurso
fyrsti, sem ríkti frá 531 til 579.
Hann kom á menntun bæði
drengja og stúlkna, endurskoð-
aði skattakerfið og gjörði það
réttlátara en það þekktist víð-
ast hvar um þær mundir. Hann
endurskoðaði ábúðarlög jarða,
veitti meira frelsi í trúmálum
og svo mætti lengi felja.
Það var þó Xurso annar, sem
gjörði land Sasana víðlendast.
Hann lagði undir sig Litlu-Asíu,
Damaskus, Jerúsalem, Gaza og
meiri hlutann af Egyptalandi.
Þetta var á árunum 610 til 616.
Mannsaldri síðar kom þó nýtt
afl fram á sjónarsviðið, Islam.
Er ekki að orðlengja það, að
múhameðstrúarmenn lögðu
undir sig allt ríki Sasana og
miklu meira til.
Slátta peninga, sem mjög líkt-
ust peningum sasanska heims-
veldisins, hélt þó áfram í ríki
Araba fram til loka áttundu
aldar. Sú breyting varð þó á að
grundvallarreining myntarinn-
ar varð hálf drakma en ekki
heil drakma eins og í tíð Sas-
ana. Myntmeisturunum fór enn
aftur og myndir konunganna
urðu mjög stílfærðar svo þeir
eru nánast óþekkjanlegir og
altarið á bakhliðinni verður að
tveim súlum.
Það er tækifærið núna að
eignast sasanska mynt. Kaupið
hana einungis hjá þekktum
myntsölum þó, því vart hefir
orðið við falsaða peninga. Mynt-
in er ekki dýr, miðað við það
hve gömul og fágæt hún er.
Fyrir þann, sem nægan tíma
hefir, er hér mikið verkefni að
ráða rúnir sasanska heimsveld-
isins eins og þær eru ristar í
mynt hinna mörgu stjórnenda
þess.
Myntsafnarar:
Munið klúbbfundinn á
fimmtudaginn kl. 8.30
Turn þagnarinnar