Morgunblaðið - 28.02.1978, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 28. FEBRUAR 1978
Hví óttast
mennskur maður?
Þjóðleikhíisid:
ÖDÍPÚS KONUNGUR
eftir Sófókles.
Þýðandi: Helgi
Hálfdanarson.
Búningar: Guðrún Svava
Svavarsdóttir.
Leikmynd: Gunnar
Bjarnason.
Leikstjóri: Helgi Skúla-
son.
Skal ég ekki óttast
móður minnar hjóna-
sæng? spyr Ödípús
konungur Jóköstu
drottningu sína. Hún
svarar:
Hví óUast mcnnskur maóur?
hann
á ekkert víst
um framtíó sína, háður
blindum
hendint'um!
Bezt væri aó lifa dag frá degi
kvíðalaus.
Og ekki skalt þú hræðast
möður-
hjúskap þinn. Það' gerist
einatt, að í draumi
gangimenn
að eiga móður sína. Þeim mun
farnast bezt
sem hafa á slíkum hugarburði
minnsta trú.
Leikrit Sófóklesar um
Ödípús konung er verk
um hræðilegan grun sem
veröur að veruleika.
Fyrir Ödípúsi hefur
verið spáð að hann muni
vega föður sinn og ganga
að eiga móður sína. Verk-
ið er frá upphafi þrungið
vissu um ólán hins unga
konungs. Öll framvinda
verksins verður til þess
að hann sekkur æ dýpra
og verður loks
örvæntingu að bráð.
Harmleikurinn er full-
kominn í lokin og aðeins
mannleg von í skáldlegri
reisn verksins.
Ödípús konungur er
eitt hinna þriggja Þebu-
leikrita Sófóklesar, hin
eru Ödípús í Kólónos og
Antígöna. Öll þessi leik-
rit hefur Helgi Hálf-
danarson þýtt. Antígóna
hefur verið leikin hjá
Leikfélagi Reykjavíkur,
eftirminnileg sýning,
þýðing Ödípúsar í
Kólónos er væntanleg á
prenti innan skamms.
Ödípús konungur kom út
í bókarformi frum-
sýningardaginn á vegum
Máls og menningar.
Helgi Hálfdanarson
segir um gríska leikrit-
un:
„Þegar Aþena verður
forustuborg hellenskrar
menningar, tekur þar að
dafna ný grein skáld-
skapar, leikritunin, sem í
upphafi var sprottin af
fornum helgisiðum,
einkum Bakkosar-blóti.
Með furðulega skjótum
hætti skapar sú þróun
stórvirki, sem talin eru
meðal hátinda í bók-
Lelkllst
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
menntum allra tíma.
Leikskáldin Æskilos,
Sófókles og Efrípídes
hafa löngum verið nefnd
í sömu andránni og
Shakespeare. Þessi þrjú
skáld voru öll uppi um og
eftir 500 f. Kr. Efnið í
leikritum þeirra var sótt
í hinn mikla auð grískra
goðsagna og fornra
fræða, og var jafnan svo
á haldið, að verða mætti
áheyrendum til lærdóms
og þroska."
Ekki er langt síðan Lér’
konungur eftir Shake-
speare var leikinn á sviði
Þjóðleikhússins í
þýðingu Helga Hálfdan-
arsonar. Með þýðingunni
á Ödípúsi færir Helgi
okkur enn nær heims-
bókmenntum og stækkar
sífellt hlutur hans á því
sviði. Þýðingin er að
mínu viti ekki síst merki-
leg fyrir þaö sambland af
öguðu máli og hversdags-
legu tali sem einkennir
hana. Þótt ljóðmálið sé í
föstum skorðum á það
líka til sveigjanleika sem
veldur því aö það verður
áheyranda skiljanlegt.
Flutningur leikara tókst
líka óvenju vel. Enginn
skyldi láta það aftra sér
að sjá þessa sýningu af
ótta við að hún sé of há-
fleyg, of fjarri okkar
tíma. Hér er sígilt verk
sem lofar meistara sinn
Sófókles og hreinleik
grískrar leiklistar.
Helgi Skúlason hefur í
leikstjórn sinni lagt
áherzlu á tæran einfald-
leik verksins. Hann
freistar engra óvenju-
legra listrænna bragða
en gerir sér far um að
láta texta skáldsins njóta
sín. Stígandi verksins
felst í textanum sjálfum
og þarf ekki á leikrænum
ofsa að halda. Hitt er svo
ljóst að leikurunum tekst
ekki alltaf að túlka það
sem býr að baki orðanna,
skapa ógnvænlegt and-
rúmsloft harmleiksins.
En víða tekst þetta allvel.
Gunnar Eyjólfsson er
Valur Gíslason í hlutverki sínu.
Gunnar Eyjólfsson og Helga Bachmann í hlutverkum
sínum.
kjörinn Ödípús, enda
nær hann þeim tökum á
hlutverkinu sem úrslit-
um ráða um framgang
verksins. Gunnar hefur
löngum verið stærstur í
hlutverkum sem eru á
mörkum vitfirringar og
skáldlegan texta túlkar
hann flestum betur.
Jókasta Helgu Bach-
mann er minnisstæð per-
sónugerð, boginn hvergi
spenntur of hátt, hljóðlát
og yfirveguð túlkun.
Kreon Rúriks Haralds-
sonar er að sama skapi
sannfærandi.
Leikur Vals Gílsasonar
í hlutverki blinda spá-
mannsins, Tereisíasar,
þótti mér þróttmikill.
Það er Tereisías sem
tjáir Ödípúsi að þótt
hann hafi sjón sjái hann
ekki nauð sína. í orðum
öldungsins felst spá sem
er Ödípúsi ofviða.
Hlutverk sendiboóa er
í höndum Þorsteins Ö.
Stephensens. Sauða-
mann Lajosar leikur
Baldvin Halldórsson.
Þótt þetta séu ekki stór
hlutverk eru þeim gerð
ágæt skil. Hákon Waage
er þjónninn sem lýsir
viöbrögðum þeirra
Jóköstu og Ödípúsar að
tjaldabaki þegar þeim er
ljóst að hinn gamli spá-
dómur hefur komið fram.
Miklu skiptir að orð
þjónsins öðlist þann
þunga sem í þeim felst og
verður ekki annað sagt
en Hákoni lukkist það.
Ævar R. Kvaran er
skörulegur prestur Seifs.
Kór þebverskra
borgara er skipaður
þrettán mönnum. Kórinn
er vel æfður þótt að hon-
um megi finna. Helst
kvað að Róbert Arnfinns-
syni, en einnig mætti
nefna Guðbjörgu Þor-
bjarnardóttur og Herdísi
Þorvaldsdóttur.
Búningar Guðrúnar
Svövu Svavarsdóttur
voru með því besta við
þessa sýningu. Þeir eru
fremur einfaldir í
sniðum, en tilbreytni í lit-
um skemmtileg.
Eitthvað þótti mér
skorta á að leikmynd
Gunnars Bjarnasonar
væri nógu áhrifamikil.
En hún var fagmannlega
unnin.
Leikhúsin eiga þakkir
skilið fyrir að kynna okk-
ur forngríska leikritun.
Það tekst auðvitað mis-
jafnlega. Til dæmis getur
verið að einhverjum þyki
Ödípús framandi á ís-
lensku leiksviði. En ekki
er skáldskapur Sófókles-
ar fyrndur. Hann býr yf-
ir undraverðum endur-
nýjunarkrafti eins og
verk landa hans og sam-
tímanna sem fyrr var
getið.