Morgunblaðið - 18.03.1978, Blaðsíða 12

12
ORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. MARZ 1978
Fjöldi gervihnatta svífur nu um geiminn
utan gufuhvolfs jardar. Einn slíkur, rússneski
gervihnötturinn „Cosmos“, féll nýlega til jarð-
ar. Vakti það mikinn ungg þar sem í hnettinum
var geislavirkur kjrnaoddur. f framhaldi af því
hafa orðið allmiklar umræður um, hver beri
ábyrgð á tjóni af völdum geimfars.
Björn Þ. Guðmundsson borgardómari hefur
lagt stund á þá fræðigrein, sem á íslenzku
hefur verið nefnd geimréttur (ensku: space
law). Árið 1968 birtist í (Jlfljóti, tímariti laga-
nema, grein eftir hann um geimrétt, þar sem
m.a. er vikið að þessu efni og í fyrirlestri hjá
Lögfræðingafélagi fslands árið 1969 fjallaði
hann m.a. nánar um sama efni. Verður hér
birtur kafli úr (Jlfljóts-greininni og annar úr
fyrirlestrinum.
úr hinum stóru eldflaugum, sem
t.d. báru „Sputnikana" á Ioft, hafi
ekki brunnið til agna á leið sinni
til jarðar og jafnvel einhverjir
hlutar þeirra lent á jörðinni. Ris
þá spurningin um skaðabóta-
ábyrgð á tjóni, sem slíkir hlutir
kynnu að valda. Verður að telja
hana mjög raunhæfa, pnda þótt
möguleikarnir á, að eldflauga-
hlutar lendi á byggðu landsvæði,
séu e.t.v. tiltölulega litlir. Spurn-
ingin er þá: Er fyrir hendi ein-
hver skaðabótagrundvöllur og ef
svo er, hver ber ábyrgðina?
Liggur þá nærri að athuga fyrst
hina almennu saknæmisreglu
hins borgaralega skaðabótaréttar
(,,culþa-regluna“), og þó e.t.v.
fremur hina svonefndu „víkkuðu
gáleysisreglu.“
Rétt er að taka fram, að á þessu
sviði myndi reyna mjög á orsaka-
sambandið, eða ýmsar kveðju-
verkanir, þar sem yfirleitt yrði
mjög langt á milli hinnar upphaf-
legu athafnar og tjónsins, sem
kynni að verða. í því efni hafa oft
verið nefnd tvö dæmi af sviði hins
almenna borgaralega skaðabóta-
réttar.
Annað dæmið er frá Englandi
um atburð, sem varð þar árið
1773. Brezkur unglingur gerði sér
það að leik að kasta eins konar
„kínverja" nálægt hópi fólks á
markaði. Einhvér tók „kínverj-
ann “ upp og kastaði honum frá
sér, og annar henti honum í átt til
enn annars manns. Sá tók hann
upp og fleygði frá sér í blindni út
í loftið. „Kínverjinn“ sprakk á
andliti manns, sem stóð þar hjá og
átti sér einskis ills von. Þessi mað-
ur missti sjón á öðru auga.
Enda þótt drengurinn, sem upp-
haflega kastaði „kinverjanum",
hafi hvorki ætlað að skaða neinn
með honum né að talið væri, að
hann hefði mátt búast við þessum
afleiðingum, var hann þó gerður
ábyrgur fyrir tjóninu af völdum
slyssins.
Hitt dæmið er frá Bandaríkjun-
I Úlfljótsgreininni segir svo:
Abyrgð á tjóni af völdum geim-
fars.
Varðandi skaðabótaábyrgð í
þjóðarrétti — á sama hátt og í
hinum boégaralega skaðabótarétti
—, verða fyrir þrjár höfuðspurn-
ingar:
1) Spurningin um skaðabóta-
skylduna(aktiva-passiva) og bóta-
hæfið.
2) Spurningin um hin efnislegu
skaðabótaskilyrði.
3) Spurningin um,-hvernig bóta-
ábyrgð verði fram komið.
Að þjóðarrétti geta aðeins
þjóðarréttaraðilar (andlög) verið
skaðabótaskyld. Til þjóðaréttar-
aðila teljast fyrst og fremst ríki,
en á bekk með þeim hafa nú al-
mennt verið settar ýmsar alþjóð-
legar stofnanir, með vissum skil-
yrðum þó. en ekki einstaklingar.
(Að vísu eru nú uppi miklar
bollaleggingar um að viðurkenna
einstaklinga sem þjóðarréttarað-
ila, einkum ef þeim væri af-
dráttarlaust veitt slík sérstaða í
samningum ríkja. Má úr sögunni
ber ábyroðá tjóni af
nefna það dæmi, að páfinn hefur
veríð viðurkenndur þjóðaréttar-
aðili einnig á árunum 1870—1929,
þegar hann hafði ekki yftr neinu
landsvæði að ráða.) Einstaklinga
skortir þjóðaréttarlegt gerhæfi,
þ.e. hæfi til að taka þátt i þjóða-
réttarlegum samskiptum („jus
Iegationum“), hæfi til að gera
samninga („jus forederum ac
tractatum"), hæfi til að ráða í
striði eða friði („jus belli ac
pacis") og hæfi til þess yfirleitt
að standa að sköpun réttarreglna
á sviði þjóðaréttar. Verður að vísa
nánar um þetta til þjóðaréttarins,
en vikja strax að þrengra sviði.
Margt bendir til, að ýmsir hlutir
völdum
geimfars?
um. Einhvern tíma á árinu 1822
stóð yfir mikil loftbelgjasýning i
New York. Stjórnandi eins loft-
belgsins lenti honum í matjurta-
garði bónda eins. 1 forvitni og
æsingu óðu áhorfendur að lend-
ingarstaðnum og eyðilögðu um
leið mikinn fjölda blóma og græn-
metis i garði bónda.
Einnig hér var ekki hægt að
segja, að tjónið væri beinlínis af
völdum stjórnanda loftbelgsins,
en hann var eigi að siður gerður
ábyrgur vegna tjónsins, þar sem
það var hann, sem hafði komið
þessari atvikakeðju af stað og
leiddi af sér tjón. Hér má eigin-
lega segja, að skaðabótaábyrgð
Athuganir á ís-
lenzka staranum
Tilgangur þessa greinarkorns
er sá að reyna að fá upplýsingar
hjá fólki um starann. Undir-
ritaður er nemi í líffræði við
Háskóla íslands og hefur valið
sér sem hluta af náminu að
kanna landnámssögu starans og
núverandi útbreiðslu hér á landi
undir handléiðslu dr. Agnars
Ingólfssonar. Vegna þess hversu
lítið er vitað um landnám
starans utan Reykjavíkur og
Hafnar í Hornafirði væri mjög
gott ef þeir sem einhverja
vitneskju hefðu þar að lútandi
kæmu henni helst bréflega til
undirritaðs. Mestur fengur er í
að fá fréttir af varpi en allar
aðrar upplýsingar væru einnig
vel þegnar.
Tæp 45 ár eru nú liðin frá því
að fyrst varð vart við stara í
varphugleiðingum á Islandi en
árið 1935 uppgötvaði dr. Finnur
Guðmundsson starahjón út á
Laugarnesi í Reykjavík, sem
byggðu sér þar tvö hreiður en
verptu í hvorugt. Næst finnst
hreiður í eyju á Hornafirði árið
1941 og hafa þeir orðið þar
síðan, þó eru litlar upplýsingar
til þaðan rúma tvo síðustu
áratugina. Um landnám star-
anna á Horngfirði hefur Hösk-
uldur Björnsson ritað fróðlega
grein í Náttúrufræðinginn árið
1941. Árin 1950 og 1951 finnur
Hálfdán Björnsson frá Kví-
skerjum eitt hreiður við Fagur-
hólsmýri í Öræfum. Næstu
fréttir af staravarpi eru þær að
Kristján Geirmundsson segir
frá pari er hafi orpið í sumarbú-
stað rétt innan við Akureyri
árið 1954. Á höfuðborgarsvæð-
inu byrjar stári að verpa upp úr
1960 en frekar lítið er vitað um
varp hans fyrstu árin, svo allar
upplýsingar um það eru ,vel
þegnar. Vitað er að stari hefur
orpið í Borgarnesi og á Selfossi
en lítið er vitað um varpið á
fyrri staðnum, einnig er nær
víst að hann verpi á Akranesi og
í Keflavík. Upplýsingar hafa
borist frá Austfjörðum um varp,
en Óskar Ágústsson á Reyðar-
firði segir þrjú starpör hafa
orpið 1968 í sjávarklettum
sunnan í Hólmanesi við Reyðar-
fjörð innan um fýl og ritu.
Upphaflega var starinn út-
breiddur um alla Evrópu nema
nyrst og allra syðst, og austur í
Síberíu en á síðustu árum hefur
útbreiðslusvæðið stækkað en
dæmi um það er landnám hans
á íslandi og jafnframU hefur
honum fjölgað. Árið 1890 voru
um 100 starar fluttir til Banda-
ríkjanna og síðan hefur hann
dreifst ört um öll fylki þess og
er í dag algengur um mest alla
Norður-Ameríku. Hann hefur
einnig verið fluttur til Suð-
ur-Afríku, Ástralíu, Nýja-Sjá-
lands (1862) og Jamaica
(1903—4) og er í dag mjög
útbreiddur og algengur á öllum
þessum stöðum.
Starinn hefur þann sið að
hópa sig saman á kvöldin yfir
’ vetrartímann og nátta sig alltaf
á sáma staðnum. Erlendis hefur
hann tekið upp á því að nátta sig
í b.vggingum og fylgir því oft
ónæði en þess ber að geta að
þeir hópar eru oft á bilinu
500.000 - 1.000.000. í Reykjavík
hefur starinn valið hávaxin
grenitré í Skógræktarstöðinni í
Fossvogi sem náttstað. Á haust-
in eru þeir flestir þar eða um
2500 og hafa margir, bæjarbúar
eflaust veitt því athygli er
stararnir fljúga sem ein heild og
leika listir sínar í loftinu nálægt
náttstaðnum áður en þeir setj-
ast. Aðrir þekktir náttstaðir eru
fáir en um 450 starar nátta sig
í stúku Laugadalsvallar og
eitthvað í áburðaverksmiðjunni
í Gufunesi en líklega fáir eða
innan við 50. Af þessu mætti
draga þá ályktun að starar á
höfuðborgarsvæðinu séu um
3—4.000 og virðist ekki mikil
fjölgun hafa átt sér stað núna
seinni árin.
Eins og minnst var á i upphafi
er tilgangur þessa greinakorns
sá, að leita eftir upplýsingum
um starann hjá landsmönnum
almennt. Vona ég að menn
bregðist vel við því allar upplýs-
ingar eru vel þegnar.
Með fyrirframþökk fyrir góð-
ar undirtektir.
Skarphéðinn Þórisson.
Grundarlandi 20,
Reykjavík.
Fermingar
á morgun
Fermingarbörn í Selfosskirkju
pálmasunnudag kl. 10.30 árd.
Drengir:
Alfreð Arnason Réttarholti 12
Baldur Már Róbertsson Mánavexi 6
Braxi Vilhjálmsson TryggvaKötu 30
Einar Friðxeir SiiftryKKsson Pórsmörk 1
Friðrik Rúnar Friðriksson.
Iljarðarholti 1
Guðjón Kjartansson Sunnuvexi 11
Guðmundur BirKÍr Pálsson IleimahaKa 10
Guðmundur Þorsteinsson Smáratúni 4
Gunnar Garðarsson Stekkholti 28
GunnlauKur Óttarsson Vallholti 31
Ilafsteinn l>ór Gunnarsson
Fossheiði 48
Ilaukur Jónsson SunnuveKÍ 9
Hjalti Guðmannsson LækjarKarði
Mikael Porsteinsson l.amhhaKa 50
SÍKþór Ilaraldsson MánaveKÍ 9
Smári VÍKnisson Vallholti 25
Þórarinn Guðnason Réttarholti8
Stúlkur:
Danný EnKÍIbertsdóttir SunnuveKÍ 4
Elísabet Guðný Tómasdóttir IleimahaKa 1
Ilólmfríður Ilóim Þorkelsdóttir
Réttarholti 10
Jóhanna Káradóttir Birkivellir 43
Kristín Friðriksdóttir Iljarðarholti 1
Pálína SiKtryKKsdóttir Þórsmörk 1
Sandra Pálsdóttir SléttuveKÍ 2
SÍKþrúður Harðardóttir Hjarðarholti 8
SteinKerður Katla Harðardóttir
Víðivöllum 20
Fermingarbörn í Selfosskirkju
pálmasunnudag kl. 2
síðd.
BerKur Pálsson LambhaKa 13
llelKÍ Þriistur SÍKurðsson EnKjaveKÍ 7
Jón Valdimar Albertsson Iljarðarholti 2
Jóhann InKvi Stefánsson EnKjaveKÍ 20
Kristján Karl Pétursson Vfðivöllum 23
Leifur BraKason MánavcKÍ 3
Ómar Þór Baldursson Hjarðarholti 15
Þorsteinn Pálsson Skólavöllum 5
Stúlkur:
AKnes Björk Jóhannsdóttir Lamhhaxa 28
Anna María Óladóttir Sólvöllum 7
ÁslauK Vilhjálmsdóttir Iljarðarholti 9
DaKrún Pálsdóttir LambhaKa 13
Elísahet llalldóra Árnadóttir
EnKjaveKÍ 51
Fanney Stefánsdóttir Víðivöllum 13
Ilafdfs Björnsdóttir Birkivöllum 34
Hjördís ÁsKeirsdóttir Merkilandi 4
InKa Dór Sverrisdóttir EyrarveKÍ 22
1 nKa GuðlauK Jónsdóttir EnKjavcKÍ 19
Kolbrún Skúladóttir DælcnKÍ 1
MaKKa SÍKurbjiirK Brynjólfsdöttir
llreiðurborK
Nanna Sif Gísladóttir SÍKtúni 34
Rut Stefánsdóttir Stekkholti 12
Steinunn Eva Björnsdóttir I.ambhaKa 40
Ilér sést stara-flokkuF. um 700 fuglar, yfir Skógræktarstöðinni í Fossvogi. - Ljósm.. Örn óskarsson.