Morgunblaðið - 18.03.1978, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. MARZ 1978
Eyjólfur Konráð Jónsson;
Ofstjórn og óstjórn í banka-
kerfínu meiri en við verði unað
HÉR fer á eftir framsögu-
ræða Eyjólfs Konráðs Jóns-
sonar fyrir þingsályktunar-
tillögu hans og Péturs
Sigurðssonar um sparnað í
fjármálakerfinu svo og stutt
frásögn af öðrum umræðum>
Tillögu þá til þingsályktunar,
sem hér kemur nú fyrst til
umræðu, fluttum við háttv. þing-
maður Pétur Sigurðsson skömmu
fyrir hátíðar. Miklar umræður
fóru þá fram um efnahagsað-
gerðir, og við afgreiðslu fjárlaga
var leitast við að koma fram
sparnaði í ríkiskerfinu. Þær ráð-
stafanir, sem af hálfu stjórnar-
flokkanna voru þá gerðar, voru
góðra gjalda verðar.
Hinsvegar töldum við flutnings-
menn þessarar tillögu, að nauðsyn
bæri til að taka fjármálakerfið í
heild svipuðum tökum og háttv.
fjárveitinganefnd, hagsýslan,
hæstvirtur fjármálaráðherra og
aðrir þeir, sem með ríkisfjármál
fara, leituðust við að gera á öðrum
sviðum opinberra útgjalda. Sér-
staða fjármálakefisins, banka og
sjóða, er sú, að um fjárreiður og
stjórn þessara stofnana er yfirleitt
ekki rætt af hálfu fjárveitinga-
nefndar, og aðhald af hálfu
Alþingis er af skornum skammti,
svo að ekki sé meira sagt. Fjárveit-
ingavaldið skoðar árlega — og
raunar oft á ári — hinar ýmsu
fjárveitingar til stofnana ríkisins,
fær gjarnan forustumenn þeirra
til viðræðna og reynir að benda á
leiðir til sparnaðar í einu og öðru.
Þetta ber stundum takmarkaðan
árangur. Þó er gerð tilraun til
aðhalds. En að því er bankakerfið
varðar er engu slíku til að dreifa,
bankarnir og sjóðirnir stjórna sér
sjálfir.
Það er staðreynd, sem ekki
verður framhjá gengið, að út-
þensla í fjármálakerfinu hefur
verið geysimikil. Samkvæmt
upplýsingum, sem gefnar voru hér
á hinu háa Alþingi í haust er leið,
hefur starfsmönnum í banka-
kerfinu fjölgað frá 31. des. 1970 til
októbermánaðar 1977 úr 1186
mönnum í 1721. Fjölgun starfs-
manna frá 1970 er því 535 eða
45.1%. Hér eru ekki meðtaldir
starfsmenn í fjárfestingarlána-
sjóðunum, né heldur í reiknings-
stofnun bankanna, sem tók til
starfa í ársbyrjun 1974, en þar
starfa nú 30 menn.
Þessar tölur tala sínu máii, og
engin leið að halda því fram, að
ástæðulaust sé af Alþingis hálfu
að taka hér í taumana, né heldur
að stjórn og skipulagning banka-
málanna sé með þeim hætti, að
allt hafi verið gert, sem unnt, er
til 'að koma við sparnaði og
hagkvæmni. Þvert á móti er
staðreynd sú, að þetta hefur ekki
verið gert. Útþenslan á þessu sviði,
ofstjórn og óstjórn, er meiri en
svo, að við verði unað. Þeirri
staðreynd breyta engin orð, hversu
ágætir sem þeir bankamenn
annars eru, sem láta sér þau um
munn fara. Er þar enga einstaka
um að saka, heldur kerfið. Að því
er vikið í grg. tillögunnar, þar sem
segir með leyfi forseta:
„Eftirspurn lánsfjár er ótak-
mörkuð við ríkjandi lánskjör.
Bankar hafa einn og sama verð-
mæli, óraunhæfan verðmæli. Sam-
keppni þeirra verður því um það
eitt að ná til sin stærri hlutdeild
sparifjárins. Herkostnaðurinn í
stríðinu við að afla auranna vex,
verðmætaaukning er engin, en
kostnaðaraukning mikil. Hagur
viðskiptamanna versnar við þá
andhverfu heilbrigðrar samkeppni
sem hér er á ferðinni og aðstaða
skömmtunarstjóra nútímans er
ekki aðlaðandi."
Tilgangur okkar flutnings-
manna var einmitt sá, að vekja
athygli á þessari óheillavænlegu
þróun, og vissulega hefur þeim
tilgangi verið náð, ef hliðsjón er
höfð af því, að þegar hafa verið
borin fram tvö frumvörp um
bankamálefni og geysimiklar um-
ræður hafa orðið um þessi mál
síðan tiilagan var flutt, auðvitað
m.a. vegna þeirra atburða sem í
Landsbankanum hafa gerst.
Nú er það ekki svo, að við háttv.
þingmaður Pétur Sigurðsson
höfum uppgötvað einhvern nýjan
sannleika. Þvert á móti erum við
aðeins að vekja athygli á
staðreyndum, sem fyrir liggja, en
ekki hafa fengist ræddar sem
skyldi. Ég vil í þessu sambandi
minna á álit bankamálanefndar-
innar frá 1973, sem hér hefur
nokkuð komið til umræðu í sam-
bandi við frumvarp háttv. 2.
þingmanns austfirðinga um við-
skiptabanka. í þessu áliti segir t.d.
á bls. 39:
„I þessu sambandi verður þó að
nefna að samanburður á tölum um
hlutdeild bankakerfisins í heildar-
vinnuaflsnotkun hér á landi og
tölum um sama efni frá Finnlandi,
Noregi og Svíþjóð, gefur til kynna,
að hlutfallsleg vinnuaflsnotkun á
þessu sviði hér á landi sé 38—56%
meiri en í þessum nágrannalönd-
um okkar."
gífurlega útþenslu á sviði banka-
starfsemi og margvíslega erfið-
leika, bæði fyrir þá sem lánastofn-
unum stjórna og aðra. Helztu
lánastofnanir í þessum nágranna-
löndum, auk bankanna, eru spari-
sjóðir, og eru þeir sjálfseignar-
stofnanir svipað og hér, en ekki í
ríkisins eigu.
Stundum er því að vísu haldið
fram, að einkabankar geti ekki
sinnt sumum þeim greinum lán-
veitinga, sem opinberir bankar
geri, eins og t.d. afurðalánum, þar
sem í rauninni sé um taprekstur
að ræða.. Auðvitað er það ekkert
mál en svo, að lengra verði út í
það farið að sinni.
Við endurskipulagningu fjár-
málakerfisins verður að sjálfsögðu
stefnt að sameiningu lánastofnana
og fækkun afgreiðslustöðva. Þetta
á þó ekki að þurfa að leiða til þess,
að þjónusta við almenning verði
lakari en nú er, jafnvel þvert á
móti. Háttv. 2. þingmaður Aust-
fjarða nefndi það hér í framsögu-
ræðu fyrir frumvarpi sínu um
viðskiptabanka, að landinu mætti
skipta í meginatriðum í starfs-
svæði milli ríkisbanka. Þetta er að
nokkru leyti rétt. en ég vil þó
undirstrika,* að ég er eindregið
andvígur því að í heilum lands-
hlutum sé einungis starfandi ein
bankastofnun. Það er hvorki heil-
brigðt eða æskilegt fyrir stjórn-
endur hennar, né heldur gott fyrir
viðskiptavini. Auðvitað verður
einhver samkeppni að vera, og í
hverjum landshluta þurfa að vera
tvö aðalútibú banka og svo um-
boðsskrifstofur, þannig að menn
geti að minnsta kosti valið á milli
tveggja iánastofnana, en séu ekki
háðir einum banka en allar aðrar
lánastofnanir geti sagt sem svo,
eins og raunar á sér þegar stað, að
spariféð úr þéssu umdæmi sé í
öðrum banka og þess vegna þýði
ekki að leita til hins um lánafyrir-
greiðslu. Það er skoðun mín, að
þrátt fyrir mikinn sparnað og
hagkvæmni í bankarekstri og
minnkandi starfsmannahald, megi
Stórfelldar byggingaframkvæmdir
Framkvæmdastofnunar eru
hneyksli og verða stöðvaðar
Þessi setning ein hefði auðvitað
átt að nægja til þess að banka-
málunum væri af hálfu Alþingis
gefinn meiri gaumur en raunin
hefur á orðið. Bankamálanefndin
bendir á leiðir til úrbóta og telur
brýna þörf á því að sameina
bankastofnanir og leggur sérstak-
lega til, að Utvegsbanki og
Búnaöarbanki verði sameinaðir.
Um þetta munu skoðanir vera
allskiptar, en ekki getur Alþingi
þó skotið sér undan því að ræða
þetta mál og leitast við að finna
á því happadrjúga iausn. Um-
ræðurnar um þetta atriði munu
halda áfram í sambandi við þau
tvö frumvörp um viðskiptabanka,
sem fyrir þingi liggja, og skal ég
ekki eyða miklum tíma til þessara
hugleiðinga nú, enda á ég sæti í
þeirri nefnd, sem mál þessi fær
til umfjöllunar á næstu vikum, en
þar verður á það reynt, hvort unnt
muni vera að ná fram verulegum
sparnaði með því að sameina
lánastofnanir.
Auðvitað koma fleiri leiðir til
álita en sameining Búnaðarbanka
og Útvegsbanka. Bent hefur verið
á, að hyggilegt kynni að vera að
sameina einkabankana að meira
eða minna leyti. Stjórnendur
þeirra munu vafalaust ræða það
mál. En husganlegt væri að
sjálfsögðu að stofna öflugan
einkabanka, sem að verulegu leyti
gæti annast viðskipti sem ríkis-
bankar nú hafa með höndum ef
þeim yrði fækkað. í þessu sam-
bandi er vert að benda á, að í
Danmörku, Finnlandi, Noregi og
Svíþjóð eru allir viðskiptabankar í
formi hlutafélaga, en hér
burðumst við með þrjá ríkisbanka,
náttúrulögmál, að afurðalán þurfi
að veita með þeim hætti, að
bankarnir tapi. Eða eiga menn til
eilifðarnóns að hlusta á þá enda-
leysu, að á Islandi sé ekki unnt að
reka heilbrigða bankastarfsemi
vegna aðalatvinnuveganna, að það
sé sjávarútvegi, landbúnaði og
iðnaði að kenna, að vandamálin
hrannast upp í fjármálakerfinu.
Mig iangar t.d til að nota þetta
tækifæri til að varpa fram hug-
mynd, sem ég hef lengi gælt við og
rætt við ýmsa áhrifamenn og
samstarfsmenn í stjórnmálum, en
hún er einfaldlega sú, að við
fjármagnsskorti og verðbólgu
vanda verði m.a. brugðist á þann
veg að leyfa íslendingum að
verðtryggja fé sitt í erlendri mynt,
t.d. i þýskum mörkum. Ef menn
gætu lagt hér inn í fjármálastofn-
anir peninga, sem tryggðir væru
með þessum hætti, er ekki vafi á
því að milljarðar á milljarða ofan
myndu koma inn á slíka reikninga.
Og ég hygg, að vextir gætu verið
lágir, kannske ekki meiri en
3—5% og útlánsvextir þá 6—7%.
Þanniggætu atvinnuvegirnir feng-
ið þá fjármuni sem þeir þyrftu á
að halda, og útflutningsfram-
leiðslan gæti í rauninni fengið
framleiðslu sína greidda samhliða
því sem birgðirnar verða til. Og
hér væri um að ræða íslenzkt
fjármagn, sem þá væri ekki notað
til að flytja inn ýmiskonar mis-
jafnlega þarflegan varning og eyða
dýrmætum gjaldeyri. Endirinn
gæti svo orðið sá, að við tækjum
upp gömlu íslenzku mynt-
eininguna, mörkina, og notuðum
þá krónurnar í stað aura, en enga
seðla eða slegna peninga þyrfti þá
að eyðileggja. En þetta er meira
vel koma þessu fyrir á þennan veg.
Þá skal vikið nokkrum orðum að
fjárfestingalánasjóðunum. Banka-
málanefndin telur að þeir séu nú
17 talsins, en gjarnan megi fækka
þeim niður í 9. Nefndin leggur
raunar til að um verði að ræða
62% fækkun fjármálastofnana og
27% fækkun afgreiðslustöðva inn-
lánsstofnana. En hún leggur
áherzlu á, að alls ekki sé gert ráð
fyrir að minnka þjónustuna í
hinum dreifðu byggðum, heldur
telur hún athuganir sýna, að þrátt
fyrir fækkun afgreiðslustöðva yrði
þjónusta viðskiptabanka og spari-
sjóða í öllum byggðarlögum, sem
njóta slíkrar þjónustu í dag.
Þá er lauslega vikið að þeim
tvíverknaði, sem víða er á sviði
fjármálastofnana t.d. að því er
varðar Seðlabanka annars vegar
og Framkvæmdastofnun ríkisins
hinsvegar. Þar hygg ég raunar, að
um sé að ræða eitt mesta vanda-
málið og leyfi mér í því sambandi
að benda til greinargerðar þings-
ályktunartillögunnar, þar sem
segir, með leyfi forseta:
„Sjóðakerfið og hagstjórnar-
báknið í heild þarf líka að taka til
gagngerðrar endurskoðunar, enda
enginn efi á því, að þann frumskóg
má grisja, engum til meins, en
öllum til góðs. Þessi aðgerð þyrfti
að spanna allt sviðið frá Þjóðhags-
stofnun til minnsta sjóðsins."
í álitsgerð bankanefndarinnar
er talað um „tvíverknað". Ég held,
að í mörgum tilfellum væri réttara
að nefna þetta verkleysu. Því
miður er það staðreynd, að margt
af því, sem verið er að puða við,
er gagnslaust. Og ekki nóg með
það, heldur flækir það oft mál og
torveldar lausn þeirra.
Ég er þeirrar skoðunar, að það
hafi verið óheillaskref, er Fram-
kvæmdastofnun ríkisins var sett á
stofn. Hana beri að leggja niður og
samræma aðgerðir á sviði fjár-
málakerfisins miklu betur en nú er
gert. Bæði yrði þá komið við
miklum sparnaði en það sem er
meira um vert að mínu mati:
kerfið yrði einfaldara og ekki jafn
vonlítið og nú er fyrir alþýðu að
brjótast gegnum frumskóginn.
Samt lesum við í blöðum um það
hneyksli', að Framkvæmdastofn-
unin hyggi á stórfelldar bygg-
ingarframkvæmdir í trássi við
Alþingi og ríkisstjórn. En það mun
verða stöðvað. Nú er mælirinn
fullur.
Ég fjölyrði ekki frekar um þetta
mál. Eins og ég ræddi um áðan
hefur tilganginum að nokkru verið
náð. Umræða er hafin um einn
veigamesta þátt íslenskra stjórn-
kerfisins, og þær umræður munu
án efa bera ávöxt, ef ekki nú alveg
á næstunni þá síðar á þessu ári.
Alþjóð er ljóst að úrbóta er hér
þörf, og Alþingi hlýtur að taka á
vandanum.
Þótt í þingsályktunartillögunni
sé nefnt það markmið að fækka
starfsmönnum fjármálastofnana
um allt að tíunda hluta, er
auðvitað ekki þörf að segja upp
mörgu starfsfólki, heldur að fara
varlega í ráðningar í stað þeirra,
sem af störfum láta. Bankamála-
nefndin telur, að nýskipan banka-
mála muni taka allmörg ár og er
það sjálfsagt rétt. En aðalatriðið
er að stefnan sé mörkuð rétt,
horfið frá ofvexti, en stefnt að
hagkvæmari rekstri. Fyrst er að
ræða vandann, en síðan að takast
á við hann.
Næstur á eftir Eyjólfi Konráð
Jónssyni tók til máls Pétur
Sigurðsson, sem jafnframt er
annar flutningsmaður tillögunnar.
Sagðist Pétur aðeins vilja bæta
nokkrum atriðum við, því fyrst, að
hann teldi þau ummæli nokkurra
bankastjóra, eftir að tillagan var
fyrst lögð fram, að það væri ekki
verkefni þingmanna að fara að
skipta sér af þessum málum,
heldur væri það hlutverk
bankanna sjálfra, nokkuð furðu-
leg, þar sem það væri einmitt
hlutverk Alþingis að ræða slík
mál. — Þá lýsti Pétur Sigurðsson
sig andvígan sameiningu Útvegs-
banka íslands og Búnaðarbanka
íslands, þar sem þar færu mjög
ólíkir viðskiptamannahópar, væri í
því sambandi eðlilegra að sameina
Útvegsbankann og Iðnaðarbank-
ann þar sem þar færu saman
hagsmunir fiskVinnslunnar og
iðnaðar.
Þá tók til máls Albert
Guðmundsson og sagði það hreint
skop að þessi tillga væri þar fram
komin sérstaklega þegar þess bæri
að geta að flutningsmenn hennar
væru tveir af dyggustu stuðnings-
mönnum ríkisstjórnarinnar, því til
skýringar sagði Albert að það væri
furðulegt að Alþingi, að fara að
skipa ríkisstjórninni og veita
henni heimild til að framkvæma
hluti sem bæði væru í hennar
verkahring og á hennar valdssviði.
En að öðru leyti lýsti Albert sig
sammála flestum þeim atriðum
sem í tillögunni koma fram. — Þá
tók Eyjólfur Konráð Jónsson aftur
til máls og sagði það einmitt vera
eitt af höfuðverkefnum þing-
manna að hafa stefnumótandi
áhrif á gerðir ríkisstjórnar og
ríkisvaldsins í heild.