Morgunblaðið - 18.03.1978, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. MARZ 1978
Jóhannes Árnason:
Nýjar leiðir við gerð kjarasamninga
Þingræða um hagstofnun launþega og vinnuveitenda
Jóhannes Árnason, varaþingm. vestfirzkra sjálfstæðismanna, flutti
nýverið framsögu fyrir tillögu til þingsályktunar, sem hann flytur
ásamt Pétri Sigurðssyni (S), 8. þ.m. Reykvíkinga, um hagstofnun
launþega og vinnuveitenda. Tillagan felur í sér að stjórnvöld komi
á fót sérstakri hagstofnun, er hafi það markmið að efla sáttastarf
í vinnudeilum, sætta vinnu og fjarmagn og bæta samskipti aðila
vinnumarkaðar. Tillagan fjallar um starf sáttasemjara ríkisins, en
hagstofnunin heyri undir embætti hans, starfssvið væntanlegrar
hagstofnunar, sem í samstarfi við Þjóðhagsstofnun skal vera aðilum
vinnumarkaðar til ráðuneytis um hagfræðileg efni við undirbúning
og gerð kjarasamninga.
Meginefni úr ræðu Jóh. Á. fer hér á eftiri
Tilgangur tillögu
I’ac') cr tiluanjíurinn nu*ð þess-
ari |)in};sál,vktunartillötíu að
stuðla að friðsamk'tiri lausn
vinnuck'ilna nu*ð auknu sátta-
stiirfi ou nánara samstarfi laun-
|)t*íí;i ok vinnuveitenda en verið
hefur við untlirhúninji (>k Kerð
kjarasitmninKa með |)að sjónar-
mið í liuna að koma á meiri festu
í |>róun kjarantála ou öðrum þeim
samskiptum aðila vinnu-
markaðarins er venða mætti til
úrhóta í þessum efnum til lennri
tíma.
Tillauan uerir ráð fvrir tveim-
úr atriðum, sem skoðast verða ný
í þessu samhandi. Það er í fyrsta
lajji, að. starf ríkissáttasemjara
verði iiert að aðalstarfi. I öðru
litlli nánara samstarfi launþejía
o)I vinnuveitenda en verið hefur
við iintlirhúninj; ok j;erð kjara-
samninjíii, þar sem j;ert er ráð
fvrir sérstakri hiijistofnun eða
tleilil sem starfið við emhætti
ríkissáttasemjara sem yrði
stofnað.
Aðdragandi og
störf sáttasemjara
Til upprifjunar má jíeta þess,
að árið 1925 voru sétt Iöjí um
sáttatilraunir í vinnudeilum.
Arið 19:58 voru þau löj; felld inn
í löj; nr. 80 frá 19:58 um stéttar-
lelöK «K vinnudeilur. þá með
nokkrum hreytinKum. Arið 1926
var sáttasemjari ríkisins fyrst
skipaður. I það starf valdist
fyrstur manna dr. Björn Þórðar-
son síðar forsætisráðherra ok
KCKndi hann því starfi til ársins
1912, J)á tók Jónatan Ilallvarðs-
son síðar hæstaréttardómari við
starfi sáttasemjara ok KeKndi því
til 191.) er núv. sáttasemjari,
Torl'i Hjartarson, fyrrverandi
tollstjóri, tók við því. Ohætt mun
að ftillyrða að idlir hafa þessir
sáttasemjarar notið óskoraðs
tfáusts jafnt launamanna sem
vinnuveitenda fyrir samvizku-
semi, þrautseijyu ok réttsýni. En
sáttasemjarastarfið hefur alla tíð
verið aukastarf við hliðina á
annasömu emhætti. Við
flutninKsmenn þessarar tillöKU
erum þeirrar skoöunar að nú sé
orðiö tímahært að gera starf
ríkissáttasemjara að fullu starfi.
Kjaramálin eru orðin svo um-
fanKsmikill ok veÍKaniikill þáttur
í þjóðfélaKÍnu að æskileKt er að
ríkissáttasemjari Keti helKað sík
þeim alfarið. TillaKan Kerir því
ráð fyrir að starf ríkissáttasemj-
ara verði Kert að föstu starfi,
nauðsynleKt er að sáttasemjari sé
sjálfstæður ok óháður embættis-
inaður «k hafi aðstöðu til þess að
haKit svo störfum sínurn, að hann
njóti fulls trúnaðar hjá háðum
aðilum vinnumarkaðarins. Þarf
að húa svo að starfinu aö þessum
tilKanKÍ verði náð. Sáttasemjari
þarf því að vera að störfum allt
árið i>k fyljyast að staðaldri með
ástamli atvinnumála ok þróun í
launamálum. Aðilar eÍKa að Keta
leitað aðstoðar h;ms ok fyrir-
Kreiðslu á hvaöa stÍKÍ ntála sem
er þótt ekki hafi slitnað upp úr
samninKaumleitunum eða vinnu-
stöðvun verið boöuð. Eins á
sáttasemjara að Keta hoðiö fram
aðsloð sína ok millÍKönKu hvenær
sem er |>ótt ekki sé í hnút komið.
Ríkissáttasemjari þarf að fá
aukin völd í samhandi við lausn
á vinnudeilum. Vil ók í því
samþandi t.d. nefna einhliða vald
til að fresta hoðaðri vinnustöðv-
un í nokkra daKa þeKar þannÍK
stendur á að líkur eru til þess að
lausn á vinnudeilu sé í sjónmáli,
aðeins daKaspursmál hvenær
væntii meKÍ lausnar á henni.
Hagstofnun og
starf hennar
Svo ÓK víki þá að hinu atriðinu
í þessari tillöKu, nánara sam-
starfi milli launþeKa ok vinnu-
veitenda, þá er þar fyrst til að
taka að samkvæmt löKum nr. 54
frá 1971 6. tölul. 2. gr. um
ÞjóöhaKsstofnun ok breytinKU á
löKtim nr. 9:5 frá 1971 um
Eramkvæmdastofnun ríkisins er
Kort ráö l'yrir að meðal verkefna
ÞjóðhaKsstofnunar sé að veita
aðilum vinnumarkaöarins upp-
lýsinKar um efnahaKsmál ok
;mnast fvrir þá haKfræðileKar
athuKanir eftir því sem um kann
að somjast.
Svo er að skilja að þarna sé átt
við aðila vinnumarkaðarins
hvorn út af fyrir sík, enda hyKK
éK, ;iö þannÍK hafi þetta verið
Kjarnan í framkvæmd, þar sem
hæði Alþýöusamhand Islands ok
Vinnuveitendasamband Islands
hafi haKfræöileKa þjónustu fyrir
sík svo sem kunnuKt er. TilKanK-
ur þessarar tillöptu er ennfremur
aö færa nánar út þetta laga-
ákvæði á þann veK, að í stað þess
að aðilar vinnumarkaðarins hvor
í sínu laKÍ fái upplýsinKar um
efnahaKsmál frá ÞjóðhaKsstofn-
un sem ríkisstofnun ok vinni hvor
í sínu laKÍ að þessum málum, þá
komi sérstök stofnun eða deild
sameÍKÍnleK fyrir báða aðila, er
starfi við embætti ríkissátta-
semjara ok undir hans stjórn sem
hlutlauss aðila. Jafnframt er Kert
ráð fyrir nánu samstarfi við
ÞjóöhaKsstofnun ok aðra þá
aðila, sem fást við rannsóknir ok
meðferð kjaramála í landinu, svo
sem kjararannsóknanefnd varð-
andi söfnun upplýsinKa ok úr-
vinnslu þeirra. Það mætti huKsa
sér við undirhúninK þessa máls
að taka til athuKunar, hvort
væntanleK stofnun eða deild á
veKum sáttasemjara ætti þá að
taka við störfum kjararann-
sóknanefndar. Sú nýja stofnun,
sent þessi tillaKa fjallar um, ætti
að öðru leyti að vera sjálfstæð ok
h\'KKÖ upp KaKnKert ok sameÍKÍn-
leKa af aðiluni vinnumarkaðar-
ins, |).e. annars veKar samtökum
vinnuveitenda ok hins veKar
hinum fjölmennu samtökum
launafójks í landinu sem aðilum
að frjálsum samninKum um kaup
Jóhannes Árnason. varaþinK-
maður Sjálfstæðismanna á
Vestfjörðum.
(>k kjör á vinnumarkaðnum. Með
þessu móti mætti koma á mjöK
nánu samstarfi aðila vinnu-
markaðarins sjálfra um þá haK-
fræöileKu ok að öðru le.vti sér-
fræðileKu starfsemi, sem er
óhjákvæmileKur þáttur í undir-
búninKÍ ok Kerð kjarasamninKa á
vinnumarkaðnum í nútíma þjóð-
félaKÍ. Ef vel tekst til í þessu
sambandi ætti slíkt fvrirkomulaK
(>k samstarf byKKt á faKleKum
Krundvelli að Keta stuðlað að
KaKnkvæmu trausti launþeKa ok
vinnuveitenda við lausn jafnþýð-
inKamikilIa mála ok kjarasamn-
inKar eru fyrir allan almenninK í
landinu, eðlileKa þróun atvinnu:
veKa landsmanna ok þjóðarhaK- I
þessu sambandi er Krundvallar-
atriði að Kreiða fyrir kjarasamn-
inKum á þann veK ok á það leKK
ók áherslu, að þær kjarabætur,
sem um er samið á hverjum tíma,
nái tilKanKÍ sínum ok konti
launþeKunt raunveruleKa til KÓða.
Þessi þáltill. byKgir á frjálsum
kjarasamningum aðila vinnu-
markaðarins án beinnar íhlutun-
ar ríkisvaldsins að öðru leyti en
því, sem tekur til sáttastarfs og
forystu ríkissáttasemjara í því
sambandi. Ég legg áherslu á það,
að það er grundvallaratriði að
koma á gagnkvæmu trausti á
milli aðila vinnumarkaðarins,
aðilanna að kjarasamningum,
varðandi upplýsingasöfnun, úr-
vinnslu upplýsinga og gagna og
hagfræðilegar ráðleggingar. Það
er skoðun mín, að þetta markmið
náist best með samstarfi þessara
aðila undir handleiðslu ríkis-'
sáttasemjara svo sem tillagan
gerir ráð fyrir.
Fordómar
reynslunnar
í þessu sambandi er ekki hjá
því komist að geta þess, að við
Islendingar höfum nú orðið ára-
tuga reynslu af því fyrirkomu-
lagi, sem hefur gilt við gerð
kjarasamninga og samskipti
launþega og vinnuveitenda allt
frá því að gildandi lög um þessi
efni, þ.e.a.s. lög nr. 80 frá 1938 um
stéttarfélög og vinnudeilur, tóku
gildi. Það verður að segjast eins
og er, að öll sú saga er öðrum
þræði hálfgerð raunasaga og ég
held, að það sé komirin tími til að
menn staldri nú við og hugleiði,
hvort ekki sé þörf á að taka upp
ný vinnubrögð í þessum efnum í
samræmi við breyttar þjóðfélags-
saðstæður, þar sem meira verður
byggt á þeim margháttuðu upp-
lýsingum, sem jafnan liggja fyrir
um þróun þjóðbúskaparins og
einstakra þátta hsns, þjóðhags-
spá o.s.frv. Það er ljóst, að mikið
hefur áunnist í kjaramálum og
margvíslegum féiagslegum rétt,-
indum launþega og alls almenn-
ings í landinu á síðustu 30—40
árum, bæði vegna samningaaðila
vinnumarkaðarins og fyrir at-
beina lögjyafarvalds og stjórn-
valda. Er slíkt eðlilegt og liður í
þjóðfélagslegri þróun þessa tíma-
bils. En það haggar ekki þeirri
staðreynd, að þetta tímabil hefur
einkennst af stöðugum víxlhækk-
unum kaupgjalds og terðlags
oftast með vísitölufyrirkomulagi.
Þá hefur kauphækkunum verið
velt út í verðlagið, þar sem því
hefur verið við komið, svo sem
innanlands, verð vöru og þjón-
ustu hefur hækkað, svo og allur
tilkostnaðör við
útflutningsatvinnuvegina, sem
eru háðir markaðsverði erlendis
og gengisskráningu. Þegar ósam-
ræmið á milli verðlags og alls
tilkostnaðar innanlands annars
vegar og markaðsverðs erlendis
hins vegar hefur náð vissu marki
og stöðvun atvinnuveganna og
atvinnuleysi hefur blasað við,
hefur alla jafnan verið gripið til
þess gamalkunna ráðs að fella
gengið til að fá fleiri krónur og
rétta við í bili. Síðan hefur sama
veltan getað byrjað á nýjan leik.
Það er ekki óeðilegt, að menn
staldri við og spyrji, hvað hafi í
rauninni áunnist á þessu tíma-
bili. Hver hefur orðið aukning
kaupmáttar launa og hvaða
raunverulegar kjarabætur hafa
launþegar fengið í sinn hlut.
Hver er árangur alls þessa erfiðis
og verkfallsbaráttu þeirrar, sem
verkalýðshreyfingin í landinú,
ekki hvað síst hinir lægst laun-
uðu, hefur gengið í gegnum á
þessu tímabili í þeirri góðu trú,
að verið væri að vinna að bættum
lífskjörum og hvað hefur þetta
kostað þjóðina? Ég man ekki
betur en fram hafi komið í
fjölmiðlum upplýsingar um þessi
efni, ekki alls fyrir löngu og það
var hreint ekkert fögur mynd,
sem þar var upp dregin.
Viðvarandi
_______verðbólga -
Allt frá stríðsárunum síðari
hefur yfirleitt verið viðvarandi
' verðbólga á íslandi langt umfram
það, sem verið hefur í nágranna-
löndum okkar og helstu við-
skiptalöndum. Afleiðingar verð-
bólgunnar eru alkunnar. Þær
virðast skjóta upp kollinum
hvarvetna í þjóðlífinu með ótöld-
um en alkunnum vandamálum.
Það virðist vera orðin ríkjandi
ákveðinn hugsunarháttur í takt
við verðbólguna og við skulum
ekki gleyma því, að fjölmargir
aðilar beinlínis spila á kerfið.
Orsakir verðbólgunnar eru auð-
vitað margslungnar. Það má
öllum vera um kunnugt. Ég ætla
ekki að fara nánar út í þá hluti
hér, en ég vil aðeins benda á, að
samskipti launþega og vinnuveit-
enda á liðnum árum og oft
óraunhæfar beinar kauphækkan-
ir eru ekki eina orsök vandans.
Þar koma vissulega fleiri þættir
inn í myndina, ekki íst þáttur
sjálfs ríkisvaldsins vegna
stjórnunar fjármála, fjárfest-
ingarmála, peningamála og efna-
hagsmála almennt, sem oft hafa
verið á þann veg, að aðgerðir
stjórnvalda hafa skapað þenslu
og verið verðbólguhvetjandi. Má
í því sambandi nefna, þegar
opinberir aðilar hafa dregið
vinnuaflið frá atvinnuvegunum í
góðæri og beint því í margháttað-
ar opinberar framkvæmdir og
fjárfestingu, fjárfestingu, ’ sem
oft hefði mátt bíða jafnvel og
verið betur komin á þeim tímum
þegar öðruvísi aðstæður voru
fyrir hendi. Annars má kannski
lýsa vinnubrögðum okkar Islend-
inga í þessu verðbólgu þjóðfélagi
með fjórum orðum: Öf mikið, of
fljótt. Er það ekki einmitt þetta,
sem er hinn rauði þráður verð-
bólguvandans?
Mér virðist að það sé þannig að
hér telji velfelstir sig þurfa að
keyra á fullu, boginn er spenntur
hátt og kapphlaupið við sífellt
minnkandi verðbólgukrónur
heldur áfram í fjárfestingu meira
og minna óhagkvæmri og stétta-
átökum. Þessi tilaga gerir einnig
ráð fyrir athugun á samskiptum
aðila vinnumarkaðarins á víðari
grundvelli og sem langtímamark-
mið. Hún gerir ráð fyrir því, að
í væntanlegri hagstofnun aðila
vinnumarkaðarins verði unnið að
rannsóknum og tillögugerð varð-
andi leiðir til að sætta vinnu og
fjármagn, þessa tvo meginþætti
allrar verðmætasköpunar. Ég
held að það sé óhætt að fullyrða,
að við íslendingár séum komnir
ákaflega stutt áleiðis í þessum
efnum. Öll orkan hefur farið í
leysa vinnudeilur og þrætur um
prósentuhækkanir á laun og
vísitöluuppbætur. Og þau tilvik
sem upp koma í þessu sambandi
skipta oft tugum á hverju einsta
ári svo sem kunnugt er, en við
höfum ekki staldrað við og gert
okkur fyllilega grein fyrir því,
hvaða leiðir væru æskilegar eða
heppilegt að fara til að freista
þess að koma á meiri festu í
þróun kjaramálanna sem lang-
tímamarkmið. Það ber brýna
nauðsyn til að taka þessi mál til
rækilegrar skoðunar og freista
þess að finna leiðir, er geti
stuðlað að meiri festu í þróun
kjaramála í framríðinni. En hér
er átt við það, að á sé að byggja
einhverri kjölfestu ef svo má að
orði komast í launakjörum
starfsmanna, en ekki bara fjallað
um beinar kauphækkanir í
krónutölu og prósentu. Þær
hækkanir, sém um er samið,
verða að vera raunverulegar
kjarabætur. Það eru auðvitað
engar kjarabætur fólgnar í því að
fá hækkanir í krónutölu út á
verðmæti, sem ekki eru til. Aukin
seðlavelta í umferð umfram það
sem raunveruleg verðmætasköp-
un í þjóðfélaginu á hverjum tíma
gefur tilefni til er auðvitað ekkert
annað en ávísanir á ímyndaðar
innstæður, sem svo reynast ekki
vera fyrir hendi. Slíkt virkar
auðvitað sem bensín á bál verð-
bólgunnar. í þessum efnum hafa
ýmsar leiðir verið reyndar, bæði
hér á landi og annars staðar til
að bæta sambúð aðila vinnu-
markaðarins og til að brúa bilið
til að draga úr viðsjárverðum
átökum. Hér koma mörg atriði til
skoðunar, svo sem samstarfs-
nefndir, starfsmat, ákvæðisvinna
og bónuskerfi ýmiss konar eins
og nefnt er hér í greinargerð og
aukið atvinnúlýðræði. Síðast en
ekki síst ber svo að nefna
uppbyggingu atvinnuveganna í
framtíðinni með beinni aðild og
þátttöu launþega og alls almenn-
ings í atvinnufyrirtækjum með
hlutafélagsformi, einkum þegar
um það er að ræða að leysa stór
verkefni, svo sem meiri háttar
iðnfyrirtæki og verksmiðjur með
fjölmennu starfsliði. Mætti í
þessu sambandi hugsa sér, að
fastir starfsmenn í slíkum fyrir-
tækjum ættu þess að jafnaði kost