Morgunblaðið - 18.03.1978, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. MARZ 1978
19
XTAMKl
„Sjálfsgagnrýni frjálsra Norðurálfubúa hefur með sumum beirra orðið aö missi
allra mælikvarða, sjálfsmorðstilraun."
eftir Hannes Hólmstein
Gissurarson
Raymond Aron, kunnasti stjórnfræðing-
ur Frakka, tekur svari vestræns lýð-
ræðisskipulags í nýútkominni bók sinni,
Til úrættaðra Norðurálfumanna.
og Aron segir. Þeir hafa ekki hafnað
miðstjórnarkerfinu, þeirri valdsöfnun
eins manns eða fárra, sem veldur
hættunni á ógnarstjórn. Þeir hafa ekki
hafnað ofbeldinu. Hvers vegna læra þeir
ekki af mistökum sínum? Hvers vegna
leggja þeir aldrei sama mælikvarðann á
ofbeldi í nafni sósíalismans og ofbeldi í
nafni fasismans? — spyr Aron. Taka má
tvö dæmi: Hvers vegna ræða þeir
einungis um kúgun hvítra manna á bláum
á Blálandi hinu mikla, en ekki einnig um
kúgun blárra manna á bláum? Hvers
vegna æpa þeir að lýðræðisstjórn Vest-
ur-Þýzkalands vegna nauðvarnar hennar
gegn hryðjuverkamönnum, en þegja
þunnu hljóði um kúgun alræðisstjórnar
Austur-Þýzkalands á þegnum hennar?
Þessi óheilindi róttæklinganna, bæði
þingkosningarnar í þessum löndum og
þeir fá tækifæri til að reka haftabúskap.)
Atvinnulífinu hefur hnignað vegna
stéttasundrungar í Norðurálfu, Norður-
álfubúar hafa gengið of langt, þeir eru
úrættaðir, úrkynjaðir. Þeir eru fórnar-
lömb auðsældar sinnar: Mikið vill meira.
Frelsi og lausung
Norðurálfubúar glíma einnig við vanda
réttarríkisins. Verða þeir að velja um
tvær aðferðir frelsisfórnar eins og
Þjóðverjar Weimarlýðveldisins: að .láta
þeim eftir völdin, sem tortíma frelsinú,
eða brjóta þau lög, sem kveða á um
frelsið? — spyr Aron. Hvar ber að draga
mörk frelsis og lausungar lýðræðis og
Til úrættaðra norðurálfumanna
Áleitnar spurningar
Fyrra hálfleik frönsku þingkosning-
anna er lokið. Samhyggjumenn, sósíalist-
ar og kommúnistar, sigruðu ekki í honum
eins og flestir héldu — en ekki heldur
frjálshyggjumenn, fylgismenn Chiracs
Barres og d'Estaings forseta. Seinni
hálfleikurinn er á morgun, og þeir, sem
vona, að Frakkar hafi áfram samvinnu
við aðrar siðaðar þjóðir, vona einnig, að
núverandi ríkisstjórn þeirra haldi völd-
um: Hagkerfi Frakka lokast, þjóðarbú
þeirra verður gjaldþrota, málþjónar
Kremlverja verða ráðherrar í þessu
aðildarlandi Atlantshafsbandalagsins,
átök valdhafa, forseta og þings, eru
óhjákvæmileg, ef samhyggjumenn ná
þingmeirihluta. Þeir, sem horfa á þennan
leik, þessa keppni frjálshyggjumanna og
samhyggjumanna um völdin, hljóta að
spyrja: Hvers vegna er hætta á þing-
meirihluta samhyggjumanna? Hvers
vegna kemur Frökkum í hug að kalla yfir
sig þennan ófögnuð? Raymond Aron,
kunnasti stjórnfræðingur Frakka, spyr
þessara spurninga' og margra annarra
áleitinna í bók, sem kom út fyrir fáeinum
mánuðum, „Plaidoyer pour 1‘Europe
décadente" eða Til úrættaðra
Norðurálfumanna. Hann tekur í bókinni
svari vestræns lýðræðisskipulags, en
sjálfgagnrýni frjálsra Norðurálfubúa
hefur með sumum þeirra orðið að missi
allra mælikvarða, sjálfsmorðstilraun.
Bók Arons er athyglisverð, hann greinir
af rökvísi og óvenjulegri yfirsýn kosti
Frakka og annarra Nprðurálfubúa. Hún
kemur Islendingum við, þeir kjósa á
þessu ári til þings eins og Frakkar.
Flettum henni og gerum fáeinar athuga-
semdir.
Hagkerfin
borin saman
Aron er maður staðreynda, reynslu, en
ekki kjaftæðis eins og sumir stjórnfræð-
ingar, starfsbræður hans. Franskir
samhyggjumenn lofa víðtækum áætlun-
arbúskap, þjóðnýtingu (eða öllu heldur
ríkisnýtingu) fjölda stórfyrirtækja, þeir
stefna að miðstjórnarkerfj. Hann spyr
því: Hvernig hefur víðtækur áætlunarbú-
skapur reynzt? Slíkur áætlunarbúskapur
er rekinn í Ráðstjórnarríkjunum og
leppríkjum þeirra.hagkerfiðer miðstjórn-
arkerfið. Samhyggjumönnum hefur
a.m.k. ekki tekizt að draga upp fræðilega
mynd af öðru hagkerfi og æskilegra, þótt
þeir segi frá „nýjum sósíalisma", hvorki
sænskum né gerzkum. Gripið er í tómt,
þegar reynt er að þreifa á honum. Til eru
tvær kerfisgerðir og ekki fleiri, markað-
arins og miðstjórnarinnar. Aron bendir á
muninn á árangri einstaklinganna í
markaðskerfinu vestræna og miðstjórn-
arkerfinu austræna. Tekjur manna eru
reyndar jafnari í Ráðstjórnarríkjunum
en Bandaríkjunum (tekjur hinna tekju-
hæstu 10% eru þrefaldar hinna tekju-
lægstu 10% í Ráðstjórnarríkjunum,
sjöfaldar í Bandaríkjunum), en þær eru
miklu minni (verg þjóðarframleiðsla á
mann er í bandaríkjadölum 3 þús. í
Ráðstjórnarríkjunum, 8 þús. í Bandaríkj-
unum). Lífskjör ráðstjórnarþegna eru
enn lakari en þessar tölur bera með sér.
Fjárfesting, einkum í þungaiðnaði og
hergagnaiðnaði, er hlutfallslega meiri í
Ráðstjórnarríkjunum en Bandaríkjunum,
en neyzla almennings (til dæmis bifreiða-
og fatakaup) minni, og magn vöru er ekki
til marks um gæði hennar, sem eru að
öllu jöfnu miklu verri. Stéttaskipting er
fastskorðaðri, „hin nýja stétt" nýtur
forréttinda. Verkþekking er útflutnings-
vara vestrænna þjóða, en innflutnings-
vara hinna austrænu. Ðregið hefur
síðustu árin mjög úr hagvexti, iðnþróun
og tækniþróun, í Ráðstjórnarríkjunum.
Kremlverjar og leppar þeirra hafa þó náð
sama (eða betri) árangri og Bandaríkja-
menn og vinaþjóðir þeirra í einni grein
— í vopnabúnaði, smíði drápsvéla af
öllum gerðum. Ótalið er það, sem skiptir
mestu máli, því að mennirnir lifa ekki af
brauði einu saman: að þeir eru allt að
því réttlausir í Ráðstjórnarríkjunum.
Þeir hafa aðeins rétt til að vera sammála
miðstjórninni. Hvað gerist, ef þeir eru
ósammála henni? Alexander Solsjenitsyn
svarar þeirri spurningu: „Þrisvar á dag —
á þessu andartaki — ganga læknarnir á
geðveikrahælum Kremlverja stofugang
og dæla í vistmennina heilaskemmandi
lyfjum ...“
Skýringar
á mistakasögu
ríkisrekstrarsinna
Rikisrekstrarsinnar í vestri hafa ekki
gefið skynsamlegar skýringar á mistaka-
sögu ríkisrekstrarsinna í austri, skýring-
ar á ógnarstjórn alræðisríkisins, á
óhagkvæmni miðstjórnarkerfisins. Þeir
ræða um „einstaklingsdýrkunina" á
valdatíma Stalíns (og eru þó sögulegir
efnishyggjumenn!) og innrásirnar inn í
landið á fyrstu árum ráðstjórnarinnar, en
þessar skýringar eru alls ekki fullnægj-
andi. Aron telur kúgunina, sem náði
hámarki á valdatíma Stalíns, ekki
óhjákvæmilega. Ógnarstjórn Stalíns var
ekki söguleg nauðsyn, ef svo má taka til
orða. En hún er söguleg staðreynd. Hún
var framkvæmanleg í miðstjórnarkerfi
samhýggjumanna, það skiptir mestu
máli. Munurinn á Lenín og Stalín var bita
munur, en ekki fjár. Og einhver kúgun er
óhjákvæmileg í miðstjórnarkerfinu. Aron
er ekki í vafa um það (fremur en aðrir
fræðimenn), að hin löku lífskjör almenn-
ings í Ráðstjórnarríkjunum séu umfram
allt vegna óhagkvæmni miðstjórnarkerf-
isins. Öll rök hníga að því. Vöruverð
ákvarðast af lögmáli framboðs og eftir-
spurnar í markaðskerfinu og er notað til
að vísa á hagkvæmni, en það er ákvarðað
af valdsmönnunum í miðstjórnarkerfinu
og er notað til að stjórna neyzlu
almennings. Engin viðmiðun hagkvæmni
eða arðsemi er því til í miðstjórnarkerf-
inu, miðað er við geðþótta miðstjórnar-
mannanna.
Óheilindi
róttæklinganna
Róttæklingarnir vestrænu, sem lofuðu
í þrjátíu ár alræðisríkið í austri, hafa að
vísu hafnað því sem fyrirmyndarríki, sem
sælulandi. Þeir kenna sig við „evrópu-
kommúnisma" og „nýjan sósíalisma". En
róttæklingarnir hafa kastað hisminu úr
kenningunni og haldið kjarnanum, eins
Vofa gengur nú Ijósum logum um
Evrópu — vofa Rauða hersins.
franskra og íslenzkra, má kalla „mau-
vaise foi“ eins og Jean-Paul Sartre gerir
(sem sjálfur er sekur um þau) eða
„doublespeak" eins og George Orwell
gerði.
Atvinnukreppa
á Vesturlöndum
Norðurálfubúar hafa í flestum efnum
yfirburði yfir Kremlverja og þegna
þeirra, samanburður kerfanna sýnir það,
svo að ekki verður um villzt. Þeir hafa
notið auðsældar og almennra mannrétt-
inda síðasta aldarfjórðunginn. Vestrænir
menn unnu „Kalda stríðið" — bæði í
tæknilegum skilningi og siðferðilegum.
Sumir þeirra hafa þrátt fyrir þetta misst
móðinn, þeir-halda, að miðstjórnarkerfi
samhyggjumanna sé óumflýjanlegt. Ein
ástæðan til þess er líklega sú, að
auðsældartímabili síðasta aldarfjórðungs
er lokið, misvægi er á hinum vestræna
markaði. Atvinnukreppa er á Vesturlönd-
um, verðbólga og atvinnuleysi fara
saman. Þessa kreppu greinir Aron
skarplega, telur hana vegna þess, að ríkið
og launþegasamtökin dragi fjármagn um
of út úr atvinnulífinu, að aukning
peningamagns fari fram úr aukningu
framleiðslu í kjarakapphlaupinu, að of
fáir menn starfi í framleiðSlugreinunum
og of margir í ríkisbákninu, að menn
keppist við að skipta auðnum, en ekki við
að skapa auð. Hann -tekur Bretland og
Nýja Jórvík til dæmis, ríkið og borgin eru
í rauninni gjaldþrota, Bretland er á valdi
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, Nýju Jórvík á
valdi stjórnarinnar í Washington.
(Frakkar og Islendingar verða einnig
gjaldþrota, ef „vinstri stjórnir" sam-
hyggjumanna komast til valda eftir
skrílræðis? Kreppan á Vesturlöndum er
kreppa frjálsrar menningar, til marks um
úrættun. Róttæklingar fara hamförum
gegn „kúgun" vestræna lýðræðisríkisins,
sem leyfir þó flest: klám, fóstureyðingar,
kynvillu, vændi, ofbeldi verkalýðsforingja
í verkföllum, aðstoð við afbrotamenn
(eins og þá, sem „Málfrelsissjóðurinn"
íslenzki veitir). Aron skýrir þessa
menningarkreppu með „lögmáli Tocque-
villes", sem hann kallar svo: Ríkið fellur,
friðsamlegt samlífið sundrast, þegar
dregið hefur nægilega úr siðferðilegu
aðhaldi, hefðarvaldi, þegar stofnanir
ríkisins eins og skóli, fangelsi, lögregla og
her hætta öllum aga. Róttæklingarnir
kalla þetta siðferðilega aðhald „kúgun",
en umburðarlyndir lýðræðissinnarnir
reyna að nota lýðræði í öllum stofnunum.
Frelsinu er að þakka fjölbreytnin og
farsældin með Norðurálfubúum, en því
fylgir áhætta, það er fallvalt, brýnir Aron
fyrir okkur. Og líftaug þess — lágmarks-
skilning nægilegra margra manna — er
hægt að slíta. Frakkland getur fallið, líka
ísland. Vestræn lýðræðisríki eru öll í
fallhættu nema Bandaríkin. Andi frelsis-
ins lifir með Bandaríkjamönnum, hann er
ándi þeirrar stjórnarskrár sem þeir settu
árið 1776, þeir hafa ekki fallið fyrir
samhyggjunni eins og Norðurálfuþjóðirn-
ar.
Reimt í Norðurálfu
Fræg eru upphafsorð Kommúnista-
ávarpsins fyrir 130 árum: „Vofa gengur
nú ljósum lögum um Evrópu — vofa
kommúnismans". Og enn er reimt í
Norðurálfu á sögn Arons: tvær vofur
ganga um álfuna, vofa Rauða hersins,
sem ógnar íbúum lýðræðisríkjanna í
vestri, og vofa frelsisins, sem sækir á
hugi ráðstjórnarþegnanna í austri. Aron
telur litlar líkur til þess, að kerfin tvö
þróist hvort í áttina að öðru, eins og
sumir hafa haldið. Hann bendir á það, að
tíminn líður hægar í alræðisríkjum en
lýðræðisríkjum, kyrrstaðan er eðli þeirra.
Ráðstjórnarríkjunum er stjórnað eins og
herveldum hálfsiðaðra Austurlanda-
manna, og stjórn þeirra er lífseig.
Kremlverjar gæta þess að halda í við
Bandaríkjamenn í vígbúnaði. Rauði
herinn gæti hertekið Norðurálfu á
örskammri stund, ef Bandaríkjamenn
verðu hana ekki eins og þeir gera. I flota
Kremlverja eru 80 kjarnorkukafbátar, og
þeir eiga 1527 langdrægar kjarnorkueld-
flaugar — þó að vestrænu róttæklingarn- i
ir viti ekki af Rauða hernum. Kremlverj-
um er þrátt fyrir það hætt, áhrifavald
frelsisunnandi andófsmannanna í ríkjum
þeirra og leppríkjum er mikið. Efnis-
hyggjumenn, fylgismenn Marx, vanmeta
hugsjónirnar spyrja eins og Stalín: „Yfir
hvaða’ herdeildum ræður páfinn?" Eg
held, að allir frjálslyndir menn geti tekið
undir með Aron: „Ég veit ekki, hvað
framtíðin ber í skauti sínu. Ég geri það,
sem ég get í ræðu og riti, til þess, að það
komist sem næst vonum okkar.? Frjáls-
lyndir menn á íslandi, í Frakklandi og í
öðrum vestrænum lýðræðislöndum verða
að axla þá ábyrgð, sem frelsinu er
samfara. Þeir mega ekki missa sjónar á
veruleikanum í moldviðrinu, sem óheilir
menn, skammsýnir lýðskrumarar, hafa
þyrlað upp.
lwawi«mnt wai—~tirr mmm» w» •*» * w*r* m wmmmmtmmMammi

f.iBtfAt'ÍIWKWC