Morgunblaðið - 18.03.1978, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAQUR 18. MARZ 1978
17
greiöamanni og vini. Þegar hann
bjó í Eyvík, átti ég eitt sinn leiö
yfir Tunguheiði — en svo heitir
fjallvegur milli Tjörness og Keldu-
hverfis, áöur fjölfarinn — kom
ríðandi og bað Karl um hús og hey
handa hestinum, því að heiðin var
ófær fyrir hest sakir fanna. Er ég
kom til baka, gangandi, bauð ég
borgun fyrir hýsingu hestsins og
heyið, en hann vildi enga greiðslu
þiggja. Er mér enn í fersku minni
með hvílíkri alúð hann leiddi
hestinn til mín, saddan og strok-
inn.
Svo sem ljóst er af framansögðu,
tók Karl öflugan þátt í ungmenna-
félagshreyfingunni á yngri árum
og hefur án efa gengið í fyrsta
skóla félagsstarfs sem formaður
Ungmennafélags Tjörness. Vorið
1926 var ég kosinn formaður
Sambands þingeyskra ungmenna-
félaga, þá 21 árs að aldri. Þegar ég
hélt sambandsþingið á Laugum
veturinn eftir, var Karl fulltrúi
síns félags og setti hógværlega, en
ákveðið, ofan í við mig fyrir það,
að í eintak Tjörnesinga af hand-
skrifuðu blaði sambandsins, Þing-
eyingi, vantaði eina greinina alla,
nema fyrirsögnina. En það var eitt
af mínum verkum að skrifa þetta
blað, eitt eintak handa hverju
félagi sambandsins, og senda
þeim. Var athugasemd Karls
auðvitað réttmæt og sýnir vand-
virkni hans og nákyæmni, enda
var hann miklu eldri og reyndari
en formaðurinn!
Sumarið 1944 andaðist faðir
minn eftir langa og þunga van-
heilsu og lá síðustu mánuðina, sem
hann lifði á sjúkrahúsi Húsavíkur,
eins og mörgum er enn í fersku
minni. Reyndust honum fáir betur
en Karl Kristjánsson, sem heim-
sótti sjúklinginn oft og gladdi
hann á allan hátt, en fyrst og
fremst með því að ræða við skáldið
og skrifa upp eftir honum það, sem
hann var að yrkja og setja saman.
Sendi Karl mér margt af því síðar,
og var það til ómetanlegs gagns
við samningu bókar minnar um
föður minn. Við undirbúning
jarðarfarar hans kom ég að máli
við Karl og bað hann að flytja
ræðu í Neskirkju í Aðaldal, þar
sem útförin fór fram. Gerði hann
það og með þeim ágætum, að á
betra varð ekki kosið. Birtist sú
ræða í Tímanum seinna um
sumarið.
Eftir að Karl varð þingmaður
átti ég stundum tal við hann um
■ listamannalaun, því að hann átti
löngum sæti í fjárhagsnefnd og
fjárveitinganefnd, en ég gegndi þá
um nokkurt skeið trúnaðarstörf-
um f.vrir rithöfunda. Fáir þing-
menn fundust mér skilningsbetri
en hann á nauðsyn þess, að
listamenn væru sæmilega haldnir
fjárhagslega. Líktist hann í því
þingbróður sínum Bjarna frá Vogi.
Að öðru leyti kynntist ég ekki
þingstörfum Karls, nema hvað ég
heyrði hann stundum flytja tölur
við eldhúsdagsumræður og fleiri
tækifæri. Þótti mér jafnan yndi á
hann að hlýða sakir smekklegs
orðavals og greinargóðs flutnings.
Eg sendi honum flestar bækur
mínar, jafnóðum og þær komu út,
í þakklætisskyni fyrir þann mikla
greiða, sem hann hafði mér fog
mínum gert. Skrifaði hann um
sumar þeirra, og ávallt af skiln-
ingi, ótilkvaddur. — Karl var
ritari í efri deild alla sína þingtíð,
enda fór vel á því. Hann hafði
hárnákvæma greind, var mjög
vandvirkur og sérstakur listaskrif-
ari. Fleiri störfum gegndi hann á
þingi, þó að þeirra sé ekki getið
hér.
Eigi hafði ég samband við Karl
Kristjánsson, eftir að hann lét af
þingmennsku, fyrr en hann lagðist
á spítala. Þá heimsótti ég hann
tvisvar. I fyrra skiptið kom ég til
hans skömmu eftir skurðaðgerð.
Var Karl þá svo illa kominn, að ég
þekkti hann varla. Þó gat hann
skipt við mig orðum eigi allfám,
var kjarnyrtur og orðheppinn sem
löngum áður. Minntist hann þá að
fyrra bragði á íslenzkt Ijóðasafn,
sem Kristján sonur hans hefur
valið og er að gefa út, og lýsti
ánægju sinni yfir valinu. Sýnir
þetta, að jafnan er tungunni
tamast, það sem hjartanu er
kærast. Bókmenntirnar voru alltaf
hans hugðarefni.
Síðara skiptið sem ég heimsótti
Karl á spítalann, hafði hann náð
sér nokkuð eftir uppskurðinn og
virtist mun hressari en áður, hafði
ofurlitla matarlyst og gat setið
upp við dogg. Hann minntist á
föður minn og hans þjóðlegu
bókmennntastörf og lýsti aðdáun
sinni á þeim. Ég bjóst við, að Karl
væri nú á batavegi og kvaddi hann
með orðum þess efnis. En hann
þakkaði mér fyrir komuna. Liðinn
var vetur fram undir jól. Ég varð
að fara úr bænum skömmu eftir
nýárið og dvaldist fjarvistum, svo
að vikum skipti. Skömmu eftir að
ég kom heim, hugðist ég vitja hans
á ný. Áður en af því yrði, sá ég í
blaði, að hann hefði andazt 7. marz
síðastliðinn. Nú var það orðið of
seint.
Eigi verður svo skilizt við Karl
Kristjánsson alþingismann, að
konu hans sé ógetið. Er kunnara
en frá þurfi að segja, að eiginkon-
ur þingmanna um langt skeið eru
oft í sviðsljósinu eins og þeir, svo
og störfum hiaðnar vegna margs
konar erindisreksturs, er menn
þeirra sinna fyrir kjósendur sína,
auk þess að sjá um börn og bú
miklu meira en að hálfu leyti. Af
hvorugu hefur húsfreyja Karls
farið v'arhluta.
Hinn 19. nóvember 1920 gekk
Karl Kristjánsson að eiga eftirlif-
andi konu sína, Páiínu Guðrúnu
Jóhannesdóttur, bónda í Lauga-
seli, Sigurðssonar, og konu hans,
Sesselju Andrésdóttur. Er frú
Pálína að allra dómi, sem bezt
þekkja til, hin mesta mannkosta-
kona, hefur hlýtt viðmót og er
góðum gáfum gædd með sjálfstæð-
ar skoðanir, en er auk þess vel
hagorð. Þau hjón hafa eignast
fimm börn, sem eru þessi:
1. Kristján, bókmenntafræðing-
ur og skáld í Reykjavík, kvæntur
Elísabetu Jónasdóttur.
2. Björg, sem andaðist á 15. ári.
3. Áki, verkamaður á Húsavík,
ókvæntur.
4. Gunnsteinn, skrifstofumaður
í Garðabæ, kvæntur Erlu Eggerts-
dóttur.
5. Svava Björg, gift Hinrik
Þórarinssyni, skipstjóra á Húsa-
vík.
Þó að Karl Kristjánsson hafi
tekið mikinn þátt í löggjöf, sveit-
arstjórnar-, félags- og þjóðmálum,
er hann eigi síður þekktur sem
rithöfundur í bundnu máli og
lausu. Hann var afburðasnjall
ræðumaður, talaði og reit fagurt
mál og var prýðrlega skáldmæltur.
Einkum var honum ferhendan
tiltæk. Hann var líka sérstaklega
dómbær á ljóð annarra manna,
eins og fjölmargir ritdómar hans
bera vott um. Hann valdi og gaf
út 1940 (ásamt síra Friðrik A.
Friðrikssyni) Þingeysk ljóð. sem
vöktu mjög mikla athygli og voru
brautryðjendastarf, því að þau
voru fyrsta safn héraðs- eða
sýsluljóða af mörgum, sem út
hafa verið gefin hér á landi.
Grunur minn er sá, að Karl
Kristjánssón hefði eigi síður kosið
sér hlutskipti bókmenntafræðings
eða skálds en félagsmálafrömuðar
og stjórnmálamanns og til þess
hafi hann ekki síður haft hæfi-
leika. Mér virðast greinar hans og
lausavísur bera því óræk vitni.
Mér kemur alltaf í hug, þegar ég
minnist Karls, hve andlit hans og
augu ljómuðu, þegar vel kveðin
vísa var höfð .yfir í áheyrn hans.
Sama máli gegndi um innblásna
sögu og snillilega ritgerð. Allar
góðar bókmenntir voru honum
fagnaðarefni og yndisgjafar.
Ásgeir Bjarnason forseti sam-
einaðs þings minntist Karls
Kristjánssonar á Alþingi, þegar
lát hans fréttist, meðal annars
með þessum orðum: „Hann var
góður bóndi um skeið, hafði gott
fjárbú og naut hestamennsku bæði
þá og síðar, var ágætur tamninga-
maður."
Þegar ég las þessa málsgrein
Alþingisforseta í blaði, rifjaðist
upp fyrir mér vísa eftir Karl
Kristjánsson, sem ég hafði eitt
sinn lært og er tvímælalaust
Bragaættar. Hún er svona:
MarKt býr þér i anda og æöum
einmitt. það sem töfrar mÍK.
Vildi éK á himinhæðum
hleypa Sleipni — otr reiða þig.
Megi honum vegna vel á þeim
skeiðspretti, sem hann hefur nú
tekið og vér eigum öll fyrir
höndum.
Þóroddur Guðmundsson.
Með Karli Kristjánssyni fv.
alþingismanni, sem andaðist 7.
marz s.l., er genginn góður og
farsæll forystumaður að loknu
löngu lífsstarfi.
Forseti sameinaðs þings minnt-
ist Karls á Alþingi 8. marz og rakti
þar helztu æviatriði hans. Skulu
þau ekki endursögð í þessum
línum, sem ritaðar eru í því skyni
að leggja áherzlu á þann skerf,
sem Karl lagði fram til framfara
í sinni heimabyggð og í þágu
þjóðarinnar allrar.
Karl var reyndur félagsmála-
maður, skólaður og hertur í umróti
mestu byltingartíma, sem yfir
þessa þjóð hafa gengið. Hann var
fróður vel, rökvís og málsnjall,
hafði góða kímnigáfu, var hag-
mæltur og hann ritaði meitlað mál
með fagurri rithönd.
Karl var kotbóndinn sem hófst
til mannvirðinga sökum þess eins,
að hann var sjálfkjörinn til
f.orystustarfa. Hann mótaðist 1
æsku af hinni þingeysku félags-
málavakningu og hann hélt merki
hennar á loft alla ævi. Karl var
hinn fæddi leiðtogi, fremstur
meðal jafningja, hvar sem hann
fór. Nágrannar hans, sveitungar,
sýslungar, kunningjar og vinir
leituðu til Karls, þegar erfiðleikar
steðjuðu að og hann reyndist
jafnan fundvís á úrræði, þar sem
aðrir engin sáu. Hann var „vitur
sem Njáll“, svo að notuð sé
samlíking, sem þjóðin þekkir,
menn fundu það og virtu og aldrei
brást hann trausti því, sem til
hans var borið.
Oft reyndi mikið á Karl og
jafnan leysti hann erfiðustu verk-
efnin með sóma. Þannig var það
t.d., þegar hann stýrði fjárhags-
málum Kaupfélags Þingeyinga á
lygnan sjó eftir að verzlunarrekst-
ur þess og fjárhag félagsmanna
hafði borið af réttri leið í brimróti
heimskreppunnar.
Karl átti sæti í sveitarstjórn
um hálfrar aldar skeið og hygg ég
að sveitarstjórnarmálin hafi jafn-
an verið honum hugstæðust, enda
þótt hann léti víðar til sín taka. í
tímaritinu „Sveitarstjórnarmál",
2. tbl. 1972 segir Karl nokkuð frá
þeim þætti ævistarfs síns í fróð-,
legu viðtali.
Karl hóf störf að sveitarstjórn-
armálum í Tjörneshreppi um leið
og hann fékk kjörgengi árið 1921.
Varð hann oddviti Tjörneshrepps
1928 og sýslunefndarmaður 1931.
Síðar er hann flutti til Húsavíkur
1935 var hann kjörinnn í hrepps-
nefnd og varð hann oddviti hennar
1937. Sem oddviti stýrði hann
vexti og velferð Húsavíkurþorps
og er það fékk kaupstaðarréttindi
í árslok 1949 varð hann forseti
bæjarstjórnar og tók jafnframt að
sér að gegna bæjarstjórastarfi
fram á haustið 1950, er Friðfinnur
Árnason tók við starfi bæjar-
stjóra.
í störfum sínum að sveitarstjórn
var Karl jafnan nákvæmur og
varkár. Hann tók við forsjá
Húsavíkurhrepps á erfiðum tím-
um og erfiðleikar kreppuáranna
voru honum jafnan ofarlega í
huga. Hann léði því ekki stuðning'
sinn til mála, sem ofviða voru
fjárhagslegri getu sveitarsjóðsins,
en það var háttur skynsamra
manna, áður en Islendingar misstu
fjárhagslegt áttaskyn í ringulreið
verðbólgunnar. Lagni Karls gagn-
vart ríkisstofnunum og Alþingi
var rómuð. Með rökfestu sinni og
framkomu tókst honum oftast að
koma málum Húsvíkinga í höfn á
þeim vettvangi.
Karl var geðríkur maður og
stjórnsamur og oft stormaði um
hann í pólitískum sviptivindum
heima fyrir. Vissulega varð eitt og
annað umdeilt í störfum hans, en
þegar upp var staðið var þó öllum
ljóst, að þegar á heildina var litið
hafði Karl reynzt farsæll forystu-
maður og vitur leiðtogi. Húsavík
hafði í hans tíö vaxið frá því að
Framhald á bls. 33.

BLÓM
VIKUNNAR
UMSJÓN: ÁB.
Baugblaða-
pelargónía
(P.hortorum eða P.zonale)
Hvenær fyrst var byrjað á
að láta blóm gegna því
hlutverki að fegra heimili eru
engar öruggar heimildir um,
en víst er að tímabil þeirra í
tengslum við heimili er orðið
langt og nærvera þeirra í
þessu skyni er löngu orðin
órjúfanleg. Mikill fjöldi
plöntutegunda hefur verið
ræktaður sem stofublóm bæði
fyrr og síðar. Blómaskeið
sumra þeirra hefur verið
stutt, aðrar hafa haft lengri
viðdvöl. Ýmsar tegundir
stofublóma hafa fylgt ákveð-
inni þróun eða formi innan-
hússskreytingar eða hús-
gagnastíls og því kömið og
horfið, til þess máski að láta
að sér kveða á ný löngu síðar.
Gömul og mikilsmetin
stofuplanta sem um langan
aldur skartaði víða í gluggum
hér áður, hefur þannig stung-
ið upp kollinum aftur og
virðist á hraðri uppleið. Hér
er um að ræða svonefnda
baugblaða pelargóníu (Pel-
argonium hortorum eða
P.zonale) sem er náinn ætt-
ingi blágresis og ættuð frá
S.-Afríku. Þessi tegund var
fyrrum ein hin algengasta
pottaplanta víða á heimilum
ásamt systur hennar stofu-
pelargóníu (P.grandiflorum)
sem einnig nefnist ensk pelar-
gónía. Enn í dag má rekast á
þessa gömlu kunningja hér og
þar á heimilum, einkpm úti á
landsbyggðinni en lítið hefur
verið um að þær hafi verið
falar í blómaverzlunum um
langt skeið. Ein af ástæðun-
um fyrir því að baugblaða
pelargónía er þegar að hasla
sér völl aftur er sú að plantan
er blómviljug og auðveld í
umhirðu. Að öðrum þræði
hefur og með kynbótum tekist
að bæta mjög vaxtar- og
blómgunareiginleika plönt-
unnar. Þetta hefur leitt til
þess að nú orðið er pelargóníu
nær eingöngu fjölgað með
sáningu en ekki græðlingum
eins og áður tíðkaðist. Með
þessu móti næst örari vöxtur
og skjótari blómgun. Fyrir þá
sém fást við framleiðsluna
þýðir þetta mikinn sparnað í
orku, sem er mikilsvert atriði
eins og málum er háttað.
Nú er farið að lengja dag og
með hækkandi sól byrja pel-
argóníur að blómgast. Síðan
halda þær áfram í smáhrin-
um allt sumarið uns skamm-
degið lætur að sér kveða.
Baugblaða pelargónía er ljúf
viðureignar fram eftir vori en
getur vaxið fullhratt er líða
tekur á sumar og orðið teygð,
Auðveít er þó að hægja á
henni með því að klípa af
henni vaxtarbroddana einu
sinni eða tvisvar á vaxtar-
skeiðinu, en þá greinir hún
sig og verður þétt og
skemmtileg í vexti. Einnig er
auðgert að setja hana út er
líða tekur á sumar (síðast í
júní). Mætti t.d. koma henni
fyrir í hengipotti eða hafa
hana sem miðpunkt í blóm-
skreyttu íláti á palli eða
svölum þar sem dragsúgur er
ekki mikill. Að vísu hefur
borið á því að vöxtur plönt-
unnar hægi nokkuð á sér og
blöð hennar roðni við útiver-
una, en á blómgunina skortir
yfirleitt aldrei. Áður en kólna
tekur verulega í veðri er
plantan tekin inn á ný og höfð
í glugga allt fram í nóvember.
Síðan er hún klippt vel niður
og geymd í glugga á svölum
stað yfir vetrarmánuðina við
mjög dræma vökvun. Borgar
sig sjaldan að lífga plöntuna
við á ný fyrr en í lok febrúar.
Þarf þá jafnframt að umpotta
hana. Annars er oft árang-
ursríkara að endurnýja pelar-
góníu árlega með græðlingum
sem teknir eru síðla sumars
og hafðir 7—10 sm. á lengd.
Baugblaða pelargóníu ein-
kennir oft dökk skeifulaga
gjörð á miðju blaði. Er þetta
þó misjafnlega áberandi eftir
afbrigðum. Blómin standa
þéttum sveipum á löngum
sterklegum stönglum og eru
ýmist rauð, bleik, bleikblá eða
hvít oft einföld að gerð en
geta líka verið ofkrýnd.
Plantan þarf reglubundna
vökvun og áburðargjöf og er
þannig nokkuð þurftarfrek.
Ennfremur þarf hún að njóta
góðrar birtu. Suðurgluggi
hentar henni samt ekki yfir
sumartímann sakir of mikill-
ar hlýju sem þar vill gæta.
OÞ.V.H.