Morgunblaðið - 13.06.1978, Blaðsíða 36

Morgunblaðið - 13.06.1978, Blaðsíða 36
36 MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 13. JÚNÍ 1978 H vernig b jarga má slökunarstefnunni? Það hcíur Kcngið á ýmsu í framkvæmd hinnar svo- kölluðu slökunarstefnu milli risavcldanna. Markvcrður árantíur hefur náðst til dæmis í viðræðum um afvopnunarmál. cn stöðugt eru þó hlikur á iofti í samskiptum hinna tveffgja risavelda, Banda- ríkjanna og Sovétríkjanna. Eftirfarandi grein cr birt- ist í franska blaðinu Le Mondc cr rituð af banda- ríska iögfræðingnum Samuel I’isar. höfundi bók- anna „Vopn friðarins“ og „Viðskipti Austurs og Vest- urs“ — Er hún önnur tveggja greina þar sem höfundur leitast við að svara því hvort slökunar- stefnan hangi á veikum þræði að mati Carters Bandaríkjaforseta og hvort henni verði hjargað. Með því að leggja höfuð- áherslu á baráttuna fyrir mann- réttindum í utanríkisstefnu sinni hefur Carter Bandaríkja- forseta tekist að rétta við álit Bandaríkjanna út á við eftir hin erfiðu ár Víetnam og Watergate. Honum hefur tekist að skapa Bandaríkjunum á ný þann sess sem þeim ber. I fremstu víglínu í baráttunni fyrir frelsi og réttlæti. En krossferð hans fyrir meira frelsi innan hins kommúnistiska heims hefur að ýmsu leyti líkst vindhöggi. Sambúðin milli Sovétríkjanna og Bandaríkj- anna hefur ekki verið jafn slæm og nú um margra ára skeið. Samkomulagið sem náðist á síðustu stundu um að fram- lengja í reynd eldri samninga um takmarkanir eldflaugavopna sem útrunnir voru þann 3. október, um óákveðinn tíma í því skyni að gefa tóm til nýrra viðræðna um endurnýjun samn- ingánna, eftir margra mánaða erfitt og árangurslítið samn- ingaþjark, staðfestir hvoru- tveggja í einu að engar framfar- ir hafi orðið og þá möguleika sem fyrir hendi eru, ef málið er skoðað ofan í kjölinn. Þannig ræðst áframhald samningaviðræðnanna af því hvaða stefnu Washington kann að taka í samskiptum sínum við Moskvu — og þar með örlög alis mannkyns — í áratug. í þetta skipti eru engar villur leyfilegar ef treysta á undirstöður frið- samlegrar sambúðar. Með því að halda áfram umvöndunarherferð sinni með mjög svo vafasömum árangri svo ekki sé meira sagt, er augljóst að Bandaríkjaforseti á á hættu að spilla fyrir öðrum eigi síður nauðsynlegum mark- miðum og þá fyrst og fremst stöðvun hins brjálæðislega víg- búnaðarkapphlaups milli risa- veldanna. Að okkur beri skylda til þess sem Bandaríkjamönnum að stuðla hvarvetna að mannlegri reisn ber enginn á móti. Það er ekki það sem umræðan stendur um. Spurningin er sú hvort Carter forseti hafi kosið heppi- legustu leiðina að þeim höfuð- markmiðum sem við þjóð okkar og heiminum öllum blasa. Bandaríska þjóðin hefur markað sér skýra siöferðilega stefnu jafnt í utanríkismálum sem á öðrum sviðum. Henry Kissinger, sem mótaður er af samningalipurð Metternich, hefur ekki nægilega vel gert sér þetta ljóst. Jimmy Carter fann þessa djúpu tilfinningu þjóðar- Jimmy Carter innar fyrir meira réttlæti. Með því að líta á hlutverk Bandaríkj- anna í heiminum frá hugsjóna- legra sjónarmiði hefur honum tekist að vinna utanríkisstefnu sinni auknar vinsældir meðal almennings. En heildarlausn hinna þýð- ingarmestu vandamála, sem ekki verður fundin án náinnar samvinnu austurs og vesturs hefur verið skotið á frest ef ekki hefur verið komið í veg fyrir hana. Þetta er vandinn sem við er að glíma. Viðhorf þeirra nýju manna er nú móta stefnu okkar gagnvart öðrum þjóðum minna dálítið á Don Quixtote. Eitt er að fara réttilega fram á það við einræð- issinnaðar ríkisstjórnir í nafni Ameríku, að þær stöðvi notkun pyntinga og ofbeldis, en sumar þessar ríkisstjórnir eru raunar „okkar megin“. Annað er að þröngva upp á aðrar þjóðir frá Kína til Brasilíu og frá Pakistan, til Kúbu, stjórnmálalegu gildis- mati okkar og venjum, meðan meirihluti mannkyns er ennþá í leit eftir hinum frumstæðustu mannréttindum — réttinum til vinnu, húsnæðis, menntunar og heilsugæslu. Stefna okkar ber vott um stórkostlega tiltrú og dálítið óraunverulega, á vald okkar og þrýsting. Georges Kennan ritaði ný- lega „Ef það a-vintýri gerðist nú að hin ótölulega fjöimenna alþýða heims yrði spurð að því í stað fámenns hóps fágaðra mcnntamanna, hvort hún kysi frckar raunverulega lýðræðis- legt stjórnkerfi cða öryggi og trygga vinnu. þyrfti mikla dirfsku til að halda þvi' fram að lýðra'ðið sigraði í slíkri kosn- ingu ef tekin eru mið af því sem sagan hcfur kennt okkur“i Þeir Giscard d‘Estaing Frakk- landsforseti, Schmidt kanslari V-Þýzkalands og Trudeau for- sætisráðherra Kanada hafa lát- ið í ljós það skoðun sína að Carter hafi í raun sagt skilið við hin óskráðu lög slökunarstefn- unnar með röksemdafærslu sinni. Samkvæmt þeim skilningi sem Frakklandsforseti leggur í þessi óskráðu lög fela þau í sér „hugmyndafræðilegt vopnahlé". „Þið veljið ykkur þjóðfélagskerfi sjálfir og við okkar“, sagði hann að loknum fundi sínum með Brésnev í Rambouillet síðastlið- ið sumar. Það yrði að sjálfsögðu óþol- andi fyrir vestræna leiðtoga ef þeir þyrftu að þegja yfir kúgun- araðferðum þeim sem beitt er í kommúnistaríkjunum, aðeins til að forðast það að leiðtogar þeirra móðgist. En með því að ögra Rússum á opinn kerfis- bundinn hátt með því að minn- ast á hrein innanríkismál þeirra og hitta með því á viðkvæmasta blettinn á stjórnarfari þeirra, er það staðreynd að með þessu opna Bandaríkjamenn í raun nýja hugmyndafræðilega víg- línu. Og þegar á annað borð ákafi Hvíta hússins í að stuðla að mannréttindum er orðinn að krossferð, gæti svo farið að aðrir aðilar hæfu slíkt hið sama. Slikum athöfnum gæti orðið ómögulegt að stjórna og gætu þær hugsanlega farið út fyrir þau takmörk sem forsetinn og ríkisstjórnin hafa sett sér. Þessa sjást þegar nokkur merki í Fulltrúadeildinni. I þessu andrúmslofti þjóta hinar hátt stemmdu ákvarðanir Carters varðandi ákvarðanir hans um áframhald vígbúnaðar- kapphlaupsins, framleiðslu gagneldflauga og nifteinda- sprengju, ásamt beiðni hans um að bandamennirnir innan NATO auki framlög sín til hermála, framhjá sem hvirfil- byljir væru. Það er óhjákvæmilegt að sérhvert vandamál sé tengt öðru bæði stjórnmálalega séð og sálrænt. Afleiðingin verður end- urskoðun á samvinnu, jafnvel á þeim sviðum þar sem Bandarík- in og Sovétríkin hafa sameigin- legra hagsmuna að gæta. Áætl- anir beggja aðila um að draga úr vígbúnaðarkapphlaupinu hafa verið settar skör lægra en áður. Viðskipti landanna staðna vegna þess að stjórnendur fyrir- tækja í báðum löndunum fara . sér hægt vegna óvissunnar um það hver verður framvinda hins stjórnmálalega ástands. Iðnrekendur, vísindamenn, listamenn og aðrir þeir er hafa áhuga á samskiptum milli aust- urs og vesturs á sviði viðskipta, vísinda og menningarmála taka að finna til sektarkenndar vegna þess að þeim er talin trú um að þeir hafi gert samning við Kölska. Yfirlýsingar þær og sú af- staða sem forsetinn þefur tekið varðandi hina óverjandi stöðu mannréttinda í Sovétríkjunum, réttlæta illa svo ekki sé meira sagt þann mótmælakór sem heyrist í frá Moskvu. Einkabréf Giscard d'Estaing hans til hins mikla vísinda- manns og leiðtoga sovéskra andófsmanna Andrei Sakharov var ekkert annað en samúðar- vottur. Hið sama má einnig segja um fund hans með Vladi- mir Bukovsky í hvíta húsinu. Ef hægt hefur verið að líta á hann sem „ögrun“, er það fyrst og fremst vegna hinnar fremur óheppilegu neitunar Fords for- seta um að taka að móti Alexander Solsjinitsyn fyrir tveim árum. Þá ákvörðun Carters að auka styrkleika útvarjjsstöðvanna Frjáls Evrópa og Útvarp Frelsi má rekja til þeirrar óskar hans að auka útbreiðslusvæði frétta á sama tíma sem Rússar hafa hætt að trufla útsendingar þeirra. En samansöfnun og umfangs- aukning allra þessarra yfirlýs- inga og ákvarðana skapar kross- ferðaandrúmsloft sem áhrifa- menn innan ríkisstjórnarinnar hafa breytt í fræðikenningu. Stórkostlegt hættuspil Það var teflt á tvær hættur þegar þeir Nixon og Brésnév reyndu að koma á sáttum milli hinna tveggja stóru hugmynda- fræðilegu andstæðinga og draga úr spennunni milli þessarra tveggja keppinauta á hernaðar- sviðinu. Það er þó ennþá áhættusamara að lítillækka sig undir því yfirskini að það geri andstæðinginn ómannlegri og kann að vekja upp gömul deilumál. I Bandaríkjunum jafnt sem Rússlandi hafa erfiðleikar kalda stríðsins í lok fimmta áratugs- ins skilið eftir djúp spor í minni almennings. Martraðir þessa tíma fæðast auðveldlega í þjóð- arvitundinni ofe erfitt getur reynst að draga úr þeim eða þurrka þær burt. Ef þíða sú sem verið hefur í samskiptum Bandaríkjanna og Sovétríkj- anna er enn er veik, er ekki meðhöndluð af varfærni er hætt á að hún stöðvist á nýjan leik. I báðum löndunum eru til hópar manna sem myndu fagna slíkri þróun, og þessir hópar eru áhrifamiklir. Þeir sem gagnrýna slökunar- stefnuna í Sovétríkjunum óttast að þau hafi glatað áhrifum sínum í Miðausturlöndum, að Helsinkisáttmálinn hafi gefið andófshreyfingum í Austur-Ev- rópu byr undir báða vængi, að Bandaríkin hafi spennt bogann of hátt í SALT-viðræðunum og að þau beiti þvingunum til að hafa áhrif á innanríkismál í Sovétríkjunum. Bandarískir gagnrýnendur stefnunnar setja á oddinn ómannúðlega meðferð sem rúss- neskir andófsmenn verða að sæta svo og minnihlutahópar, íhlutun Moskvu í Angóla með Kúbumenn sem milliliði, van- traust Rússa í hinum alræmdu samningaviðræðum um afhend- ingu korns og að á sama tíma og vestrænar þjóðir lifi í fölsku öryggi. Jafnvel meðal þeirra sem hlynntir eru slökunarstefnunni í báðum löndunum ríkir einnig tortryggni af ástæðum sem eru og verða bæði raunverulegar og alvarlegar. Það verður að finna leið til að rjúfa þennan vítahring og kom- ast yfir þann ótta sem lamar báða aðila af því hvor þeirra um sig er stöðugt að spá í það hverjar séu innri hugsanir hins. Það er alltaf erfitt að draga skýra markalínu milli stíls og innihalds þegar um milliríkja- stjórnmál er að ræða. Eftir að hafa staðið í samningaviðræð- um oft á tíðum erfiðum við Rússa, um árabil, hef ég komist að þeirri niðurstöðu að í sam- skiptum Rússa og Bandaríkja- manna séu stíllinn og innihaldið óaðskiljanlegir þættir. Sú sið- bætandi stefna sem Washington hefur nýlega tekið upp hefur þannig sett Moskvu út af laginu og raunar flestar höfuðborgir í Evrópu. Þannig er nú málinu varið. Gömlu kempurnar sem enn sitja á valdastólum í Kreml spyrja sjálfar sig þess hvort við hyggjumst af ásettu ráði að ráðast gegn þeim þar sem þær eru veikastar fyrir, eða hvort stefna okkar mótast af tómri stríðni. Hvernig svo sem málum er nú háttað er það ljóst að hæfni þeirra til samstarfs við okkur hefur augljóslega minnk- að. Hin yngri og hógværari öfl innan Sovétríkjanna, sú kynslóð er taka mun við völdum, spyr einnig sjálfa sig hvort við viljum samvinnu við hana eður ei. Hvort sem þessar ályktanir Yfirlýsing „Yalfrelsis” um stuðning við Alþýðuflokkinn BLAÐINU heíur borizt eftirfar- andi frá „Valfrelsi". Meiri hluti framkvæmdanefnd- ar Valfrelsis hefur samþykkt að lýsa yfir stuðningi við Alþýðu- flokkinn í komandi Alþingiskosn- ingum. Ástæðan fyrir þessum stuðningi er að Alþýðuflokkurinn hefur tekið tvö aðalbaráttumál Valfrelsis á stefnuskrá sína. Þ.e. að sett verði löggjöf um almennar þjóðaratkvæðagreiðslur, þannig að hinir almennu kjósendur hafi virkari áhrif á afgreiðslu mála. Slíka löggjöf álítur framkvæmda- nefnd Valfrelsis lykilinn að því fyrirmyndar lýðræðisríki sem ís- land ætti að vera. I stefnuskrá Alþýðuflokksins stendur m.a. „að sett verði löggjöf um hlutverk þjóðaratkvæðis í stjórnskipan Islands" og ennfremur „að kjós- endur hafi virk áhrif á stjórn landsins með persónubundnum kosningum“ sem er annað aðal- stefnumál Valfrelsis. Ákvarðanir innan Valfrelsis eru þannig tekn- ar: Málefnaleg hugmynd kemur frá einstaklingi ellegar ályktun um sérstakt mál er samþykkt á fundi. Þá er framkvæmdanefnd Valfrelsis falið að kynna sér afstöðu almennings til málefnis- ins. Frá þeirri könnun tekur framkvæmdanefndin ákvörðun um hvað gera skuli; benda á þau félög, stjórnmálaflokka eða samtök sem hafa málefnið á stefnuskrá, styðja vissan stjórnmálaflokk ellegar bjóða fram á sérlista. Með þessi ofangreind tvö mál bar það að þannig: Fundur var haldinn snemma árið 1974 að Hótel Borg og þá var ályktun samþykkt um að vinna innan allra stjórnmála- flokka, „að löggjöf um almennar þjóðaratkvæðagreiðslur og per- sónubundnar kosningar yrði sett“. Einnig voru þessi mál rædd á öðrum fundum við mjög góðar

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.