Morgunblaðið - 13.08.1978, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. ÁGÚST 1978
21
að líta flestar aðalpersónur „East
of Eden“ Hamilton afa hans. Olive
móður hans og fleiri.
— Hann hefur ekki einu sinni
haft fyrir því að breyta nöfnunum
í bókunum, muldraði ég hissa.
— Nei, allar persónurnar áttu
sér stoð í verul'eikanum, sagði hún
„Hann var ekkert alltof nærgæt-
inn í sumum skrifum sínum.
Konan sýndi mér allt húsið.
— Þarna fæddist Steinbeck,
þarna skrifaði hann eina bókina
sína þegar hann lá veikur með
lungnakvef. Loks enduðum við í
forstofuherbergi og hún sýndi mér
myndaalbúm Steinbeck fjölskyld-
unnar.
Má ekki bjóða þér eitthvað?
spurði hún, eins og það væri ekki
umflúið.
— Gæti ég kannski fengið
drykk, sagði ég „ég hef ekkert
getað drukkið frá því að ég kom
frá íslandi."
— Islandi! sagði konan og um-
breyttist öll. Hún hafði ekkert
fyrir því að spyrja mig um aldur,
heldur fór fram að sækja kampa-
vínsglös. Var ég feginn því.
Kona komin yfir miðjan aldur
sem hafði setið lotin við skriftir í
herberginu sneri sér að mér.
— Ert þú komin allan þennan
veg frá Islandi til að heimsækja
Steinbeck? spurði hún.
— Ekki alveg, en næstum því,
svaraði ég.
— Er ekki kalt á íslandi? spurði
hún.
— Jú soldið, svaraði ég. Ég sá
að vissara var að nota tækifærið
og spyrja kellu úr spjörunum.
— Hefurðu búið í Salinas alla
þína ævi? spurði ég.
— Já, alla mína ævi. Steinbeck
skrifaði um einn forföður minn í
„East of Eden“.
— Þér hlýtur að þykja mikið
um að eiga forfeður sem eru
orðnar ódauðlegar á síðum bóka
Steinbecks, sagði ég.
— Ussu, nei, svaraði kella
„Steinbeck skrifaði bara lyga-
þvælu um afa minn, sem enginn
tekur mark á.
Ég brosti í kampinn og minntist
þess að engum líkar að sjá sjálfa
sig eins og þeir eru. Nú kom konan
með kampavínsglasið og ég teyg-
aði af drykknum með munaðar-
svip.
— Græðið þið mikið á þessu
veitingahúsi? spurði ég konuna
sem var enn vond út í Steinbeck.
— Nei, öll vinna er gerð af
sjálfboðaliðum. Félag sem vinnur
að því að vernda og viðhalda húsi
Steinbecks stendur fyrir þessu. Ef
einhver gróði er þá rennur hann til
góðgerðarstarfsemi.
Hús Steinbecks í Salinas í Kaliforníu.
— Salinas búar hljóta að vera
þakklátir Steinbeck fyrir hvað
hann hefur frægt staðinn, sagði
ég-
— Það held ég varla, sagði
konan „Steinbeck var sjálfur af
efri millistétt, svo fólki fannst
hann vera að svíkja sína líka þegar
harln sverti stóreignamennina í
bókum sínum. I þók sinni „In
Dubious Battle“ sem er um verk-
föll landbúnaðarverkamanna held-
ur hann með verkamönnunum í
stað þess að sýna sjónarmið
bændanna. Stórbændurnir fyrir-
gáfu Steinbeck þetta aldrei og
hann gerði sjálfan sig útlægan
vegna skrifa sinna.
— Menn eru kannski farnir að
sjá að Steinbeck var bara að segja
frá hlutunum eins og þeir voru
sumsstaðar.
— Nei, greip kerlingin frammí
„það eru flestir dauðir sem Stein-
beck skrifaði um. Nú er risin ný
kynslóð af innflytjendum til Salin-
as sem bera engan kala til
Steinbecks og vilja sýna minningu
hans virðingu.
Nú kom konan með reikninginn
fyrir drykknum. Máluga kerlingin
vildi ólm borga fyrir mig reikning-
inn. Henni fannst upphefð í því að
hafa kynnst íslending. Kvaddi ég
nú þessar góðhjörtuðu konur.
Var ég í æstu skapi vegna þess
hve heimurinn er skrýtinn og
vanþakklátur við rithöfunda.
Hægðist skap mitt þó er ég kom í
bókasafn Salinas, þar sem nýbúið
er að opna deild með verkum og
minnisgripum um Steinbeck. Þar
gaf að líta frumútgáfur verka
hans, einkabréf, blaðaúrklippur,
myndir og annað sem minnir á
Steinbeck.
Mig var nú tekið að hungra eftir
beru lofti og nærandi sólinni svo
ég tek það i mig að reyna að fara á
puttanum til Monterey. Fékk ég að
labba eftir ósmekklegri aðalgötu
Salinas, sem er með truflandi
litasamsetningu eins og flestar
verslunargötur Bandaríkjanna.
Loks var ég komin útfyrir bæinn.
Traktorar þeyttu rykskýum upp í
loftið og salathausarnir flýttu sér
að vaxa. Fjöldi bíla fór framhjá en
enginn stoppaði fyrir þessum
grunsamlega manni. Bílarnir voru
þessar benzínfreku drossíur sem
Bandaríkjamenn einir í heiminum
hafa efni á að keyra í nútildags
vegna lágs benzinkostnaðar.
Bandaríkin hafa aðeins 1/8 mann-
kynsins að geyma en eyða 3/4 af
orkulindum jarðar.
Ég reyndi að fyrirgefa þessum
bílstjórum með því að rifja upp
söguna um nauðgarann sem keyrði
um takandi upp stelpur sem hann
nauðgaði. Þegar hann var búinn að
misnota blíðu kvinnanna drap
hann þær. Það er fullt af svona
sögum í Bandaríkjunum. Ég var
orðinn þreyttur í fótunum og ég
tók að skyggnast um eftir stað þar
sem ég gæti hvílt mig. Svo langt
sem augað eygði var bara að sjá
heimska kálhausa í beinum röðum.
Hús eitt, eyðilegt með neglt fyrir
alla glugga, stóð við veginn. Ég tók
áhættuna á því að enginn ætti
heima þarna, klæddi mig úr öllu
nema nærhaldinu og baðaði mig í
miðdagssólinni. Hugur minn fór
óðar af stað með heilabrotum um
lífið og tilveruna. Líf nútíma-
mannins er komið svo langt frá
upprunanum. I stað þess að vera
að berjast fyrir mat og skjóli fer
öll orkan í að vinna fyrir reykspú-
andi blikkbeljum og skemmtunum
sem leiða bara til leiða. Steinbeck
samdi sínar bækur um alþýðufólk
sem átti náið samlífi við náttúr-
una. Ein bókin hans „To a God
Unknown" fjallar um bónda sem
álítur að sál föður síns hafi sest að
í eikartré á eigninni. Fólkið varð
aldrei einmana því það fann svo
mikinn skyldleika við náttúruna.
Bandaríkjamenn tala helst aldrei
um það eðlilegasta í lífinu, dauð-
ann og kynlíf. Steinbeck braut
þessa þagnarskyldu og varð tíð-
rætt um þessa hluti auk þess sem
hann braut þriðja lögmálið og
ræddi um sósíalisma. Hann var
maður sem fyrirleit hömlur eigna-
réttarins.
I því að ég er í þessum
heimsspekilegu hugleiðingum,
heyri ég hása kerlingarrödd öskra.
— Burt með þig.
Ég lít upp og sé skorpna
kerlingarálku í rósóttum kjól með
byssuhólk í hendi sem hún miðaði
á mig.
— É, Ég vissi ekki að það byggi
neinn hérna, afsakaði ég mig.
— Ef þú ferð ekki strax í burt
kalla ég á lögregluna, hvæsti
kerlingin.
— Afsakaðu mig, ég er komin
alla leið frá Islandi, sagði ég eins
og ég gæti afsakað frumstæða
nekt mína með því.
— Það er ekki til neitt land sem
heitir Island og drullaðu þér svo
burt.
Ég flýtti mér í fötin og gekk
burt með beljandi hjartarslátt og
vonaði að kerlingin léti ekki af því
að hringja í lögregluna. Áform
min um að fara á puttanum runnu
öll út í sandinn þar sem ég var
orðinn hræddur við Iögregluna, og
vildi ekki að hún hirti mig upp af
veginum.
Hús Steinbecks
íLosGatos
Eftir þessa heimsókn mína til
Salinas gerði ég mér grein fyrir að
ég hafði ekki séð húsin sem
Steinbeck bjó í þegar hann skrif-
aði helstu snilldarverk sín. Fyrir
einbera tilviljun kynntist ég stelpu
sem átti vinkonu sem bjó í húsinu
sem Steinbeck bjó í þegar hann
skrifaði „Þrúgur reiðinnar". Hús
þetta var í millahverfi i Los Gatos.
Þegar vinkona mín komst að
áhuga mínum á John Steinbeck fór
hún með mig, sýndi mér húsið sem
hann bjó í.
Los Gatos er lítið þorp sem er
upp í hlíðunum fyrir ofan San
José. Ókum við eftir löngum
trjágöngum sem vörpuðu leyndar-
dómsfullum skuggum á leiðina.
Húsið stóð eitt sér með vel
snyrtum garði framanvið. Heljar-
mikið gil með náttúrulegutn gróðri
var fyrir neðan húsið. Dýralíf var
fjölbreytilegt bæði dádýr og fugl-
ar. Þetta hús hefur kostað skild-
inginn. Steinbeck keypti þetta hús
eftir að bók hans „Tortilla Flat“
(Kátir voru karlar) sló í gegn.
Hann skrifaði áhrifamestu
gagnrýni á kapítalisma í þessu
húsi. Bókina „Þrúgur reiðinnar“.
Bókin fjallar um fjölskyldu sem
flosnar upp frá búi sínu í Okla-
homa og ákveður að freista
gæfunnar í Californiu. Fjölskyld-
an heyrði sögusagnir um næga
atvinnu í Californiu. Sögusagnirn-
ar reyndust vera uppspuni ætlaður
til að narra fólk að svo bændurnir
gætu lækkað kaupið vegna offram-
boðs á vinnuafli. Sultur og seyra
beið þessa fólks og þau hröktust
frá einum stað til annars. Á meðan
ríktu stórbændur yfir stóru ónot-
uðu landflæmi. Enn þann dag í
dag er bændum borgað fyrir að
framleiða ekki eins og þeir geta,
því offramleiðsla er á landbúnað-
arvörum. Steinbeck lýsir þessu
máli frá sjónarhorni farandverka-
mannanna. Hann gerir það á svo
snilldarlegan hátt að manni finnst
maður standa við hlið þeim. Samt
er Steinbeck sjálfur velstæður og
býr í villunni í Los Gatos.
Millistéttirnar í Californiu
kvörtuðu sáran yfir þessum skít-
ugu, þjófóttu og hungruðu farand-
verkamönnum. Eins og menn
kvarta yfir flugum ög vilja alla
flugufjanda feiga vegna óþæginda
sem þær valda. Blómin líta öðru-
vísi á málið. Þeim hlýtur að líða
eins og manni sem hótað er
geldingu þegar menn hóta flugum
lífláti.
Eina heimsspekikenningin sem
á uppruna sinn í Ameríku er
Pragmatisminn; þ.e. að það fari
bara eftir því, hvaðan maður horfi
á hlutinn, hvernig hann líti út.
Ef þú lítur á málið með augum
farandverkamannanna þá er eina
lausnin að brjóta niður mörk
einkaréttarins og skipta gjöfulu
landinu milli manna. Stórbænd-
urnir líta hinsvegar á það þannig
að hagstæðari rekstur fyrir þjóð-
arheildina fáist af stórum búum.
Það er ekki hægt að nefna
Steinbeck kommúnista, nær lagi
væri að kalla hann talsmann
þeirra sem minna mega sín. Til
dæmis að allir hafi rétt til að
borða. Hann gerir sér grein fyrir
því að það er ekki aðeins þjóðfé-
lagslegt óréttlæti, heldur líka að
menn eru misvel af Guði gerðir.
Fyrsta skáldsaga hans, „Cup of
Gold“ (Gullbikarinn), kom út árið
1929. Hún vakti litla athygli.
Ári seínna giftist hann í fyrsta
sinn og tók að búa á fjölskyldu-
setri í Pacific Grove. Hann hélt
áfram að skrifa og lifði á 25
dollurum sem faðir hans sendi
honum mánaðarlega. Nœstu prjár
bækur hans fengu einnig daufar
undirtektir. Það var ekki fyrr en
„Tortilla Flat“ (Kátir voru karlar)
kom út árið 1935 að eitthvað fór
að ganga og bókin kom vel út
fjárhagslega.
Áriö 1939 kemur út eftir hann
bókin „Grapes of Wrath“ (Þrúgur
reiðinnar) sem var byggð á
reynslu Steinbecks frá pví að
hann feröaðist meö farandverka-
mönnum frá Oklahoma til
Californíu. Bókin vakti mikinn
úlfabyt og var gerð að pólitísku
stórmáli yfir landið pvert og
endilangt. Bændum Californíu
pótti mjög sneitt að sér með
bókinni og á einum af fjölmörg-
um fundum basnda staöhæfði
einn að samning bókarinnar væri
sá hábölvaðasti glæpur sem
nokkurntíma hefði verið framinn í
Californíu. Bókin var bönnuð í
ríkisbókasöfnum og hafinn
ófrægingarherferð gegn bókinni.
Samtök bænda sögðu bókina
gefa brenglaða mynd af pví
hvernig Californía tók á móti
flóttamönnum sem höfðu flúið
jarðir sínar vegna purrka og
uppblásturs.
Reíðín vegna bókarinnar var
svo mikil að skipuð var rann-
sóknarnefnd af pinginu til að
rannsaka bókina. í borgum
landsins ræddu bókasafnsnefnd-
ir um pað hvort brenna ætti eða
banna hana. Skólanefndir yfir
gjörvallt landið bönnuðu bókina
vegna pess aö hún væri klám-
fengin og ósæmileg. Dúndursala
var á bókinni, prátt fyrir allt petta
og langir biölistar voru eftir henni
á bókasöfnum.
Steinbeck var ekki vært í
Saiinasdalnum iengur og fluttist
hann til New York með konu sinni
númer tvö.
Meöan á stríðinu stóð samdi
Steinbeck áskorun til manna um
aö láta skrá sig í herinn. Einnig
samdi hann bók sem fjallaði um
hernám Þjóðverja í Noregi. Var
ráöist á Steinbeck fyrir að hafa
gert Þjóðverja of manneskjulega,
sem var taliö glæpsamlegt á
meöan á stríöinu stóð.
Steinbeck var komin yfir fert-
ugt pegar hann eignaðist fyrstu
syni sína meö annarri konu sinni.
Árið 1947 ferðaðist Steinbeck
til Rússlands, par sem hann naut
mikilla vinsælda. Kommúnista-
ríkin kenndu bók hans „Þrúgur
reiðinnar" í skólum til að sýna
hversu slæmt væri að búa í
kapítalístaríkjum.
Steinbeck varð seinna eindreg-
inn andstæðingur kommúnisma
og studdi hann pátttöku Banda-
ríkjamanna í Víet-Nam stríðinu
meö oddi og egg.
„East of Eden“, sígild saga af
baráttu milli góðs og ills kom út
árið 1952. Sagan lýsir bakgrunni
Steinbecks á snilldarlegan hátt.
Má segja að rithöfundarferill
Stcinbccks hafi risið hæst með
útkomu „East of Eden“.
Árið 1962 hlýtur Steinbeck
Nóbelsverðlaunin fyrir bók-
menntir. Upp frá pví tók að halla
undan fæti fyrir honum og
skrifaði hann enga skáldsögu
eftir pað.
Varö hann áfengisnautninni að
bráð og drakk sig nánast til
dauöa. Árið 1968 fer hann að
pjást af hjartatruflunum og lést í
slæmu kasti pann 20. desember í
New York.
Ilcimildirt
The Wide World of John Stein-
beck/ Peter Lisca. Fresno Bee.
Útgáfa Peter Lisca af „Graphes
of Wrath“.
Ferðamannabæklingar.
John Steinbeck
-1902-1968 -