Morgunblaðið - 10.10.1978, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 1978
33
Tónhvísl
eftir GUÐMUND
EMILSSON
ef ráðuneytið gerir það ekki: Hvað
er tónlistarsafn? Hvernig eru slík
söfn rekin erlendis? Hvaða
tilgangi á tónlistarsafn á Islandi
að þjóna? Hvar er þörfin brýnust?
Hvers eðlis er hún? Erum við að
tala um rannsóknarbókasafn eða
almenningssafn? Um lokað safn
eða opið? Á það að höfða jafnt til
allra starfs- og aldurshópa? Erum
við að tala um eitt móðursafn með
litlum útibúum, eða mörg smærri
söfn um land allt?
Menningarverðmæti
á vonarvöl
Svo eru aðrar spurningar sem
svara verður nú þegar: Eru
menningarverðmæti að fara for-
görðum fyrir framan nefið á
okkur? Verðmæti sem bjarga
verður í dag ella sé það um seinan?
Svarið er játandi. Tónlistarfulltrúi
menntamálaráðuneytisins upp-
lýsti á títtnefndum fundi, að sér
hefði borist bréf fyrir um ári frá
Smára Ólasyni tónlistarmanni,
þess efnis, að hann teldi að
ákveðnar segulbandsspólur úti í
bæ sem geymdu óbætanlegar
tónminjar lægju fyrir skemmdum
og hefðu gert um margra ára
skeið. Samt eru böndin að sögn í
höndum skólagenginna minja-
varða. Smári ku hafa bent
menntamálaráðuneytinu á, að
nægilegt væri að féfesta í 500
þúsund króna apparati til að
komast hjá eyðilegginu hljóðrit-
ana þessa. Enn hefur ekkert verið
gert í þá veru að því er virðist.
Guðmundur Gilsson vara-tón-
listarstjóri Útvarps, upplýsti einn-
ig, að mjög merkilegt safn segul-
þráða frá ákveðnu tímabili tónlist-
arsögu þjóðarinnar væri órann-
sakað og ósnertanlegt vegna
skorts á tækjabúnaði. Guðmundur
taldi safnið ekki í hættu. Skiptar
skoðanir eru hins vegar uppi um
það hvort plötusafn Útvarpsins
frá fyrstu starfsárum stofnunar-
innar, en það er geymt í pappa-
kössum „I Síberíu", liggi fyrir
skemmdum eður ei.
Lokaorö
Fleiri hlutir, munir og minjar
allt í kringum okkur, bíða þess að
menn „uppgötvi" þá á hanabjálk- '
um og reki í rogastans. En áður en
til þess kemur getum vi alténd
glaðst yfir því að einhverjir skuli
hafa tekið þá stefnu að hefjast
handa við varðveiðslu þeirra. Hitt
er ekki síður mikilvægt og tíma-
bært, að koma á laggirnar
almennu tónlistarsafni, tónlistar-
mönnum og tónlistarunnendum til
gagns og gamans, og tónlistinni í
landinu til framdráttar.
★ ★ ★
Það skal að lokum tekið fram, að
forsendur þær sem undirritaður
studdist við í ritun þessarar
greinar eru eins óhlutdrægar og
mannlegur breiskleiki hans er
megnugur að handleika. Forðast
var að fordæma. Stuðst var við
opinberar aðgerðir, eða aðgerðar-
leysi, almennan fund þar sem
öllum var heimilt að taka til máls,
og loks blaðaviðtal. Tilgangurinn
var að varpa ljósi á embætti, en
ekki manninn sem gegnilr því,
nema þá óbeinlínis. Hafi hér verið
farið með fleipur skal það fúslega
leiðrétt.
F'erðaleikhúwið. sem einnig
starfar undir nafninu The Sumnr
er Theatre. er nýlega komið heim
úr leikfiir til Skotlai ls. þar sem
það tók þátt í Edinhorgarhátíð-
inni. Mbl. hafði tal af Kristínu
Magnús og var hun fyrst spurð
um móttökurnar í Skotlandi:
— Það var afskaplega vel tekið
á móti okkur. og aílt fyrir okkur
gert. Við höfðum fimm sýningar í
Traverse-leikhúsinu. sem er stór-
merkilegt leikhús fyrir margra
hluta sakir. Því er mjög vel
stjórnað og fjölbreytni í sýninga-
vali. Leikhúsið hefur starfað að
mér skilst í um 35 ár. lítið leikhús
með mikla starfsemi. Sýningar
okkar voru allar haldnar í
síðustu viku hátíðarinnar svona
þegar heldur er farið að draga úr
aðsókn. en á Edinborgarhátíðina.
sem er hin stærsta í heimi. koma
þúsundir manna alls staðar að og
einhver sagði mér að í ár hefðu
verið yfir 5000 sýningar á allri
hátíðinni.
Verkin sem Ferðaleikhúsið
Úr Euphemíui Björg Árnadúttir. Kristín Magnús og Karl Guðmundsson.
Ferðaleikhúsinu boð-
ið aftur til Skotlands
Spjallað við Kristínu Magnús
sýndi eru eftir Odd Björnsson og
sýnd undir samheitinu Oddities.
Þau eru einþáttungarnir Euph-
emía, sem áður hefur verið sýnd
undir nafninu Amalía, Jóðlíf og
Aríetta, en síðasti einþáttungur-
inn er nýr og var því frumsýndur
ytra. Auk Kristínar Magnús tóku
þátt í sýningunni, Oddur Björns-
son höfundur og leikstjóri, Halldór
Snorrason, sem annaðist ljós og
sviðsbúnað. Magnús Halldórsson
annaðist hljóðeffekta og leikar-
arnir Björg Árnadóttir, Karl
Guðmundsson og Jón Júlíusson og
Steinvör Hermannsdóttir dansari.
Leikmyndirnar þrjár gerði Jón
Svanur Pétursson.
— Nú fólk virtist skemmta sér
Vel á sýningunum, sagði Kristín,
alla vega klappaði það vel fyrir
okkur í lok hverrar sýningar og
hefur leikhússtjórinn boðið Ferða-
leikhúsinu að koma aftur með aðra
sýningu til Traverse, — og það
hefði hann varla gert nema af því
hann hefur verið ánægður með
frammistöðu okkar. En aftur á
móti höfðu gagnrýnendur nokkuð-
misjafnar skoðanir á verkum Odds
Björnssonar. Gagnrýnandi blaðs-
ins Evening News áleit Jóðlíf mjög
vel skrifað verk og sérstaklega
skemmtilegt, en hann kunni ekki
eins vel að meta hina tvo einþátt-
ungana. Gagnrýnandi Allen
Wright frá The Scotsman áleit
hins vegar Aríettu bezt skrifað og
skemmtilegast af þessum þremur
verkum Odds. Að okkur Oddi
undanskildum minntust gagn-
rýnendur ekki á frammistöðu
leikara né annarra þátttakenda
sýningarinnar.
Kristín var spurð hvernig henni
fyndist að fara með sýningar af
þessum toga til annarra landa:
— Ég geri mér ljóst að það er
meiri áhætta að leggja upp með
sýningu af þessu tagi til flutnings
erlendis, en t.d. það efni sem Light
nights hefur uppá að bjóða. Af
margra ára reynslu veit ég að
enskumælandi þjóðir hafa gaman
af ýmsu þjóðlegu efni okkar, en
þegar kemur að islenzku leikriti er
eins og það sé meira happdrætti.
Hver þjóð virðist hafa sinn
ákveðna smekk í þeim efnum. En
til að forðast misskilning vil ég
taka fram að þessi orð mín þýða
ekki það að ég hafi ekki lengur
áhuga á því að flytja íslenzkt
leikrit erlendiS, því fer fjarri.
Kristín sagði það vera mikla
vinnu fyrir lítinn leikhóp að koma
upp sýningu sem þessari, sérstak-
lega þegar litlir sem engir opin-
berir styrkir væru veittir til slíks.
Hún var spurð hvernig ferðin
hefði verið undirbúin:
— Ég byrjaði að leggja drög að
þessari uppfærslu í nóvember í
fyrra. Síðan fórum við Halldór til
Edinborgar í janúarlok til fundar
við leikhússtjóra Traverse og
ráðamenn Edinborgarhátíðarinn-
ar. Febrúar og marzmánuðir fóru í
undirbúning og ferðalag til Banda-
ríkjanna með sýningar Light
nights, en þegar heim var komið
byrjaði stríðið að manna sýning-
una. Ráðamenn Leikfélags Reykja-
víkur veittu Karli Guðmundssyni
leikara leyfi til að vera með okkur
í þessari uppfærslu, Björg Árna-
dóttir leikkona, sem búsett er í
London, kom heim til að æfa með
okkur og Steinvör Hermannsdótt-
ir, dansari, sem býr í Edinborg,
tók einnig þátt í sýningunni er út
var komið, svo að listafólkið kom
víða að, en alls vorum við 9 sem
stóðum að henni.
— í maímánuði hófust æfingar
á Jóðlífi, einnig þurftum við Karl,
Oddur og ég ásamt fleirum að þýða
Amalíu yfir á ensku og Oddur
umsWrifaði Aríettu fyrir leiksvið
þar sem þaö var upphaflega
skrifað sem sjónvarpsleikrit. Ég
var á sama tíma að undirbúa og
koma saman Light nights sýning-
unum fyrir sumarið. í júní var svo
gert hlé á æfingum vegna sumar-
leyfa, en Karl hélt áfram að þýða
Aríettu yfir á ensku og vélrita öll
handrit. Æfingar á Oddities hóf-
ust hinn 19. júlí og stóðu þar til
frumsýnt var í byrjun september
sl. Búningar, hárkollur og munir
fengnir að láni víða um borgina,
útbúa þúrfti segulbandsupptöku
og margt fleira. Á þessum tíma
tók Oddur við starfi leikhússtjóra
Leikfélags Akureyrár. Björg
saumaði og útbjó leikbúninga, Jón
Svanur teiknaði, málaði og gerði
þrjár leikmyndir, Magnús sonur
minn tók útstillingamyndir, fram-
kallaði og stækkaði þær sjálfur og
ég sat löngum stundum við bréfa-
skriftir, skipulagsstörf, útfyllingu
flutnings- og atvinnuleyfa og
símhringinga milli landa. Jafn-
framt vorum við Halldór, Magnús
og ég með 27 sýningar á Light
nights á Loftleiðahótelinu og þar
fyrir utan rekur Halldór fyrirtæki
sitt frá kl. 9 að morgni til 19 að
kvöldi og ég hef ,að sjálfsögðu
mínum húsmóðurstörfum að
sinna.
— Með þessari upptalningu er
ég ekki að kvarta, síður en svo, ég
vil vinna þessi störf. Þetta er
svipuð vinna og tíðkast hjá
erlendum atvinnuleikhópum, mun-
urinn er bara sá að þeir eru með
opinbera styrki í stærri tölum en
ég þori að nefna hér. Við erum
langt á eftir öðrum þjóðum í
þessum málum. Nú liggja fyrir boð
frá 3 erlendum leikhúsum að
Ferðaleikhúsið, komi og haldi
sýningar. Ekkert væri okkur
kærara en að verða við þeim
óskum, en til að undirbúa og setja
upp slíkar sýningar þurfum við
fjárstyrk eins og aðrar menning-
arstofnanir njóta.
Hvað er Ferðaleikhúsið gamalt?
— Það var stofnað fyrir 13 árum
og hefur starfsemi þess aldrei
verið meiri en nú. Við höfum
komið upp 3 uppfærslum á þessu
ári; í febrúar var farið með nýja
uppfærslu á Light nights til
Bandaríkjanna sem um 2500
manns sáu og hlaut hún einróma
góða dóma. Önnur uppfærsla á
Light nights var fyrir erlenda
enskumælandi ferðamenn í Loft-
leiðahótelinu, níunda árið í röð og
27 sýningar eins og ég gat um áðan
og þriðja uppfærslan var Oddities
með fimm sýningar.
Hvað næst?
— Ég hefi nógar hugmyndir,
sagði Kristín, en það lifir bara
enginn á hugmyndunum einum
saman.
Hér fer á eftir kafli úr gagnrýni
blaðsins Evening News:
„Þessir þrír einþáttungar sem
Sumarleikhúsið frá íslandi færði
upp á hátíðinni í Traverse hefðu
varla getað hlotið betra samheiti.
Leikritunum þremur, sem öll eru
skrifuð á ensku, stjórnar Oddur
Björnsson, sem er sagður vera sá
rithöfundur landsins „sem nær
hvað mestum hljómgrunni erlend-
is“, en verk hans eru samt sem
áður ekki auðskilin.
„Jóðlíf" er greinilega frumlegast
og skemmtilegast þessara þriggja
verka, en þar er um að ræða
samtal tveggja fóstra í móður-
kviði. Verkið er vel uppfært,
líflega skrifað og umfram allt
fyndið.
Hin verkin eru Aríetta og
Euphemia. Það er sorglegt að
efniviðurinn stóð ekki undir því
sem lofað hafði verið sem „stór-
kostlegri hugmynd". En kannski
má kenna um menningarlegu
sambandsleysi."
Síðan er tilfærð gagnrýni úr
blaðinu The Scotsman:
„Ef ég héldi að eitt leikfélaga
okkar gæti farið til Reykjavíkur og
haldið þar sýningu á íslenzku þá
væri mun auðveldara fyrir mig að
gagnrýna þessa uppfærslu. Gestir
sem gera okkur þann heiður að
mæla á okkar eigin tungu eiga
ekki skilið að vera skammaðir, en
það er líka erfitt að hrífast af
þessari efnisskrá, sem íslenzka
sumarleikhúsið færði okkur í
Traverse.
„Oddities" er mjög vel viðeig-
andi titill fyrir þessi einkennilegu
verk Odds Björnssonar, sem að því
er okkur hefur verið tjáð er mest
„alheimslegur“ íslenzkra nútíma-
leikskálda.
Því miður eru verk hans ekki
„alheimsleg" í beinum skilningi.
Þau eru ekki sér íslenzk, hvorki
kringumstæður né manngerðir, en
veraldarvíð. Fremur hefur hann
gle.vpt við hugmyndum og stíl frá
öðrum löndum. Þessi þrjú leikrit
leiða hugann að því að uppruna
þeirra sé að leita í „Bald Prima
Donna“ eftir Ionesco, „Happy
Days“ eftir Beckett og „Blithe
Spirit" eftir Coward.
Ef þessir þrír höfundar hafa
haft mest áhrif á hann þá er þaö
ekki undarlegt að síðasta verk
sýningarinnar, Aríetta, skuli hafa
verið það skemmtilegasta. Það
fjallar um miðaldra mann, sem
kemur heim með stúlku, þar sem
fyrir er ástmey hans afturgengin,
sem leikur á píanó og hefur ýmis
hrekkjarbrögð í frammi. Fyndni
og skarpskyggni sem kemur fram í
verkinu leiðir þá spurningu af sér
hvort það sé vofan eða stúlkan sem
séu þáð raunverulega.
Tilveran er einnig umræðuefnið
í Jóðlíf, en það er samtalsþáttur
milli tvibura í móðurkviði, sem
ræða meö léttúð hugsanlegt líf
eftir fæðingu. Beztu setninguna í
verkinu segir Jóð 1 þegar það
stendur upp og og hrópar: „Ég rak
hausinn í heiminn."
Ég sat dofinn eftir fyrsta verkið,
en Kristín Magnús leikur ekki
eingöngu af öryggi í hverju verki
heldur ber hún höfuð og herðar
yfir hina.“
FESTIVAL
Iceiandic theatre
leaves one cool
By ALLEN WRIGHT
“ Oddities ” : Traverse
lí t thought that one of our
theatre conipanies could go to
Reykjavik and give a per-
formance in Icelandic, then I
would feel much freer to criti-
cise this production- Visitors
who do us the honour of speak-
ing our language do not deserve
to be abused. but ít is difficult
to be enthusiastic about the
programme which the Summer
Theatre of Iceland have brought
to the Traverse.
“ Oddities ” js. a singularly
apt title for this currous thple
bill by Oddur Bjomsson who,
we are told, is the “ most uni-
versal ” of Iceland’s contem-
porary playwrijAts.
Unfortunately his work is not
“ universal ” in the outgoinR
sense. It is not distinctively
Icelandic in wtuation and
character and yet worldwide m
íts application. Rather has he
absorbed ideas and styles from
other countries. These three
plays are so denvative that one
can almost identify their
sources ín Ionesco’s ■“ Bald
Prima Donna,” Beckelt's
“ Happy Days,” and — wait for
it — Coward’s “ Blithe Spirit.”
If these are the authors who
would appear to have had the
greatest influence on him, it ís
hardly suFprising that the last
play, which is called “ Arietta,"
is the most entertaining. It is
about a middle-aged man who
brings a girl to his house where
the ghost of his fpymer love is
playing the piano and getting
up to all sorts of mischief.
With some vyit and subtlety, ít
raises the question of whether
it ís the phantom or the girl
who gcnuinely exists.
Existence is also the theme
of “ Yolk Life '"-a duologuc
betwcen twins in tlie womh
who frivolously discuss the
possibility of life after birth.
The best line in this play is
spoken by " Foetus 1 " whcn
she stands up and exclaims, " I
burrtped my head against the
world."
The opening play of the trio
left me numb, hut Kristin
Magnus not onlv acts with
assurance in each play, she
seéms to preside over all of
them.