Morgunblaðið - 14.10.1978, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 1978
15
— Og við hverju viltu vara þá?
— Ekki drekka mikið vín, svar-
ar hún umsvifalaust.
— Heldurðu að æskan sé á
villigötum núna?
— Nei, hún er góð.
— Þú lest ennþá bækur, Hvaða
bækur?
— Bara eitthvað sem ég fæ af
safninu. Og hún tínir fram bókar-
titla: Aldnir hafa orðið, Endur-
minningar Óskars Clausen, Hús-
freyjan á Sandi, Æfisögu Hall-
gríms Kristinssonar ...
— Hver er besta bókin, sem þú
hefur lesið?
— Það er ekki gott að vita það.
— En hvað er skemmtilegast á
ævi þinni?
— Að hitta góða menn — og
konur, skrifar hún.
— Hvaða menn?
— J-a, hann Stefán Jónsson
arkitekt, frænda minn í Reykjavík.
Og forsetann ...
— Ert þú ánægð með líf þitt?
— Já, Guði sé lof.
— Vildir þú breyta einhverju, ef
þú gætir?
— Mundi ég breyta? Nei, Nei,
þetta er allt gott.
Mér hafði verið sagt að Kven-
félagið á Blönduósi ætlaði að hafa
kaffiveitingar kl. 2 á afmælisdag
Halldóru. Hún kvaðst ætla að fara
upp og heilsa upp á gestina. Á 104
ára afmælinu í fyrra hélt hún sjálf
ræðu, þakkaði fyrir sig og skálaði
við gesti sína. Nú kveðst hún vera
búin að biðja prestinn um að
þakka fyrir sína hönd. Þykir það
sýnilega vissara. En ekki er að vita
hvað Halldóra gerir, þegar þar að
kemur.
— Hvað langar þig ti, að fá í
afmælisgjöf?
— Ég þarf ekki neitt. Ég hefi
allt, svaraði hún og var ófáanleg
að óska sér neins. Á náttborðinu
má sjá að vinir hennar muna éftir
henni, færa henni súkkulaðitungur
og sherry og á hverju ári fær hún
sendan geitaost frá Noregi, sem
vinkona hennar geymir og færir
henni bita af öðru hverju.
Síðast þegar ég átti við Halldóru
langt viðtal um ævi hennar í
tilefni 100 ára afmælis hennar,
ræddum við nokkuð um vistaskipt-
in, sem hún kvaðst þá ekki kvíða,
þeim mundi hún bara taka eins og
öllu öðru, sem fyrir hana hefði
komið í 100 ár. Þegar ég ympraði á
því við hana nú, svaraði hún stutt
og laggott:
. — Það kemur seinná!
— Þú ætlar kannski að verða
110 ára? spurði ég. Og Halldóra
brosti prakkaralega og kinkaði
kolli. Og bætti því við að hún kviði
engu, þakkaði guði allt.
— Hvar er ritvélin þín?
— Hún er niðri á safni, þar sem
allt dótið mitt er, svaraði Hall-
dóra. Hlín er þar öll og allt, sem ég
hafði að segja í henni. Það er gott
að eiga ykkur öll með að líta eftir
dótinu, sem er þar. Ég hefi beðið
piltana um að líta vel eftir því,
hann Kristin Pétursson, Sigurð
frænda á Geitaskarði og fleiri. Það
er gott að vita af því að það er
gert. Þetta er merkilegt safn um
margt.
Nú var Halldóra orðin þreytt.
Næstu spurningu minni svaraði
hún afgerandi me'ð undirskrift
sinni á blaðið, um leið og hún
þakkar fyrir komuna. Viðtalinu
var lokið. Það var kvitt og klárt,
eins og allt sem hún hefur gert um
ævina. Hún hefur alltaf vitað hvað
hún vildi, ákveðið sjálf hvenær
skyldi hætta.
Halldóra minntist á munina
sína, sem hún hefur ráðstafað til
Heimilisiðnaðarsafnsins á Blöndu-
ósi (utan það sem hún hafði áður
gefið Búnaðarfélaginu, sem eru
mest heimilisiðnaður og íslenzkir
búningar). Þar hefur safnnefnd,
sem Þórhildur ísberg veitir for-
stöðu, komið upp Halldórustofu,
sem búin er alveg eins og herbergi
Halldóru voru á Héraðshælinu.
Þar hafði hún síðustu áratugina
tvö herbergi, full af íslenzkum
munum og hlutum, sumum sögu-
legum og meðal þeirra listaverk
unnin af íslenzkum konum. Enda
mun beiðni hennar um samastað
þar, hafa orðið til þess að öll efsta
hæðin í Héraðshælinu var byggð á
sínum tíma og þar stofnað heimili
fyrir aldraða.
Þarna í Halldórustofu stendur
skattholið hennar, sem hún vann
alltaf við. Og innbundnir allir
árgangarnir af tímaritinu hennar,
Hlín, allt frá 1917 til 1963, með
ótal minnismiðum sem stungið er
inn í. „í Hlín er mín ævisaga,"
sagði Halldóra sjálf í ævisögu
sinni, sem Vilhjálmur S. Vil-
hjálmsson skráði og út kom 1960.
Og til hennar vísaði hún í þessu
viðtali á 105 ára afmælinu.
Rúmið hennar er þarna með
ofinni ábreiðu og ritvélin gamla í
seilingarfjarlægð. Enda var hún
vön að sitja á rúmstokknum, setja
púða á hnén og ritvélina þar ofan
á. í skáp eru 100 ára gömul
bollapör. í lofti útskorin ljósa-
króna hennar og hrosshársmott-
urnar á gólfi.
Elísabet Sigurgeirsdóttir, for-
maður Sambands austfirskra
kvenna, skrapp með mér út í þetta
m.vndarlega safn, sem stendur á
Kvennaskólalóðinni. Það leynir sér
ekki, að Halldóra hefur ávallt
kunnað að meta og halda til haga
góðum og merkum gripum og
áhöldum. Þegar inn er komið í
safnið, blasa við íslenzkir búning-
ar frá Halldóru, m.a. skautbúning-
urinn, sem móðir hennar saumaði
í Reykjavíkurárum sínum
1870—71 og Halldóra klæddist
jafna um ævina við hátíðleg
tækifæri. „Hann var afsprengi
íslenzkrar listar, gerður af íslenzk-
um höndum, sem mér voru kærar,“
eins og Halldóra hefur sjálf
skrifað. Og þar er einn af upphlut-
unum, sem gengilbeinurnar eða
uppvartningsdömurnar klæddust
við konungskomuna 1907. Þarna
eru þiljur úr gömlu baðstofunni í
Ási í Vatnsdal, þar sem Halldóra
fæddist 14. október 1873, en
baðstofan mun reist um 1800.
Sálmabók Halldóru, sem hún
fékk á fermingardaginn sinn frá
Katrínu Þorvaldsdóttur, konu
Jóns frænda hennar Árnasonar
þjóðsagnaritara, skrautrituð af
Benedikt Gröndal, nágranna Hall-
dóru í Reykjavík er þar. Kembivél-
in sem Halldóra sá í Kanada þegar
hún ferðaðist þar um íslendinga-
byggðir 1937, og flutti með sér
heim til að fara með um sveitir og
sýna íslenzkum konum. Þarna eru
safngripir í heilum glerskáp, með
vettlingum og íleppum úr sam-
keppni Hlínar 1923. Og á einum
stað má sjá verðlaunasjöl, gerð af
Jóhönnu Jóhannesdóttur frá
Svínavatni, frá heimssýningunni í
París. Undir gleri eru margir
merkir smámunir frá fyrri tíð,
m.a. fínasti svuntudúkur, sem
unninn hefur verið á Islandi, að
því er Halldóra segir. Sjálf hafði
hún fyrir fimm árum gefið undir-
ritaðri bút af svörtu peysufatavað-
máli, sem unnið var á Grænavatni
í Mývatnssveit 1920—30 og skrifað
meö á ritvélina sína: „í peysuföt-
um úr þessu efni, ferðaðist jeg um
tugi ára um hjeruð Islands —
Halldóra". Allt er skilmerkilega
merkt frá hennar hendi. Allt kvitt
og klárt.
Ekki er rúm né tilefni til að telja
hér upp alla þá merku muni, sem
Halldóra átti og safnaði um ævina.
En Halldórustofa ber um alla
framtíð hennar svip — svip þess
sem hefur í meira en 100 ár haft
mikið umleikis og farið sínar
leiðir.
— Merkilegt hvað hún Halldóra
er alltaf önnum kafin, sagði ein
hjúkrunarkonan við mig er ég
kvaddi. Hún hefur alltaf eitthvað
fyrir stafni. Það er ekki ónýtt að
eldast, þegar svo er.
- E.Pá.
Á afmælisdaginn sinn í fyrra
skálaði Halldóra Bjarnadóttir. þá
104 ára, við gesti sína og ávarp-
aði þá með ræðu.'
Til
Halldóru
Bjarna-
dóttur
105 ára
Kæra Halldóra.
Heimilisiðnaðarfélag Islands
sendir þér innilegustu afmælisósk-
ir á þessum merkisdegi, „5 ára
afmælinu" — svo og hugheilar
þakkir fyrir þitt mikla framlag til
heimilisiðnaðarmála.
Að ógleymdum hinum ágætu og
íramsýnu stofnendum félags okk-
ar fyrir 65 árum, — þá hefur þú
samt orðið merkisberi þeirra
sjónarmiða, er voru undirstaða
stofnunar félagsins: Að ekki rofn-
uðu tengslin við fortíðina, hin
forna verklega og listræna menn-
ing heimilinna gleymdist ekki í
ölduróti og vélatækni nýs tíma,
heldur ætti erindi í nútímaþjóðfé-
lagi, — aðhæft kröfum nýs tíma en
með rót sína í hinum gamla
þjóðlega menningararfi.
Það má kalla þig fulltrúa
þessara sjónarmiða og þeirra
mörgu er trúað hafa á þau og lagt
þeim lið sitt.
Þú hefur þannig orðið tengiliður
tveggja alda eða raunar tveggja
menningarskeiða, — 1000 ára
bændamenningar og hins nýja
tíma.
Hlutverkið er leiðandi: Að gæta
þess að sem minnst glataðist af
fornum dyggðum, að ekki rýrnaði
arfur liðins tíma, — en yrði til
stuðnings í þróun breytinga, hinu
nýja „landnámi 20. aldar“. Við
vonum að þér finnist sem okkur,
að nokkuð hafi áunnist í því að
skila þessum arfi fortíðar á
margar ungar hendur. Við vonum
að þú njótir þess ríkulega, að þú
hafir getað gert vonir og drauma
að veruleika til gagns fyrir þjóð
þína.—
Við þökkum þér. þitt mikla
framlag og óbilandi trú og áhuga í
ræðu, riti og starfi, svo og með
bréfum og viðræðum allt fram á
þennan dag.—
Með slíkri lífslöngun og gleðinni
yfir því að lifa og hafa enn
hlutverki að gegna, — má vel óska
þér lengra lífdaga í viðbót, — að
þú verðir allra kvenna elst, þeirra
sem lifað hafa í þessu landi.
Stjórn Heimilisiðnaðarfélags
íslands.
Skattholið hennar Halldóru. sem alltaf bar þess merki að þar væri mikið unnið. er nú komið í
Halldórustofu í Heimilisiðnaðarsafninu á Blönduósi, og þar eru, eins og þarna öll bindin af Hlín fyrir ofan
skrifborðið frá 1917—1963 með minnismiðum hennar í. Myndina tók Sigursteinn læknir á Blönduósi fyrir
5 árum.
- MVA-Þ \j)LTU
UN6 U M £SL.£.fJD!
$Mlf D/ D t>Ú t> R£yTA
E / /u H i/f * ö </, £ F Þ/
CÆ r /'r u ^2
Ileyrnin er það eina, sem farið er að baga Halldóru. Okkur til
hægðarauka skrifuðumst við þvi á og létum blokk ganga á milli okkar.
Hér er sýnishorn af skrift þessar 105 ára gömlu konu, sitjandi með
blokkina á lofti.