Morgunblaðið - 14.10.1978, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. OKTÖBER 1978
eftir ÞÓRI S.
GUÐBERGSSON
getur hjálpað okkur í samskipt-
um okkar við börnin, til þess að
skilja betur, hvað þau eru að
fara með orðum sínum. Orð eru
nefnilega stundum dulmálslyk-
ill, sem hjálpar okkur til þess að
ráða nánar fram úr spurningum
on vanda harnanna. Við finnum
fljótt í nánu sambandi við
börnin okkar, að töluð orð segja
ekki alltaf allt og nefni éfí hér
eitt dæmi.
Sjö ára. telpa spurði föður
sinn: „Eru mörj; börn veik?“
Faðir hennar varð glaður við,
þar sem hann hafði oft talað við
telpuna um þá, Sem voru minni-
máttar í þjóðfélaginu, og reyndi
því að svara mjög skynsamlega.
Og telpan spurði áfram: „Eru
mörg börn á spítala?" Og
faðirinn hélt áfram að svara
„rétt og vel“. Og stúlkan spurði
enn: „Eru mörg börn á Borgar-
spítalanum? — en á Landspítal-
anum? — Eru mörg börn sem
deyja?". Og þá loks rann upp
ljós fyrir föðurnum. Bróðir
hennar hafði nefnilega nýverið
á sjúkrahúsi og einn af leik-
bræðrunum hans þar dó meðan
hann var þar. Þetta olli litlu
telpunni miklu hugarangri og
vangaveltum. Og nú hafði hún
ekki svo mikinn áhuga á að vita
um „veiku börnin og svöngu úti í
heimi“, — heldur var hún hrædd
um, að hún yrði sjálf veik og
mundi kannski deyja!
Þannig geta orð oft haft dulda
merkingu og smám saman lær-
ist okkur þetta í samskiptum
okkar við börnin bæði meðvitað
og ómeðvitað. Einnig eru til
ágætar bækur á íslensku, sem
fjalla nokkuð um þetta efni, og
vert er að benda á, en þær eru:
Uppeldishandbókin, eftir dr.
Haim G. Ginott og Persónuleiki
skólabarnsins,. skrifuð af ís-
lenskum höfundum.
Orö — hugsanir —
hvatning — uppörvun
— kærleikur
Margt er ósagt enn í sam-
bandi við mál og þroska, þó að
þættirnir séu orðnir fjórir.
Tilgangurinn er þó fyrst og
fremst sá, að þessi orð. sem eru
skrifuð, verði til þess að frekari
hugsanir myndist hjá einhverj-
um, og verði þeim hvatning og
uppörvun til þess'að verða
virkari og nánari þátttakendur í
uppeldi og þroska barna sinna
en áður. Að einhverjum skiljist
það betur en fyrr, að börn þurfa
og eru sífellt að læra siði, reglur,
hegðun, orð — og til þess að
þetta mætti takast sem best,
þurfa þau tíma, hvatningu.
uppörvun. skilning og kær-
leika. að við séum virkir
hlustendur. sem tökum þátt í
daglegu lífi þeirra.
Oft mistekst okkur. ekkert
okkar er fullkomið. og stundum
lendum við jafnvel í mikilli
klípu og vanda. Reynum um-
fram allt að vera heil og einlæg í
samskiptum • okkar og sjálfum
okkur samkvæm. Þá skiptir ekki
eins miklu máli með mistök
okkar, sem alltaf verða öðru
hverju allt okkar líf. En því
nánari og heilli, sem samskipti
okkar verða við börnin þeim
mun meiri gleði og fyllingu
munu þau veita lífi okkar.
Ég læt hér staðar numið um
þetta efni. Vona ég, að þessar
greinar hafi orðið til þess að
vekja áhuga einhverra til frek-
ari og nánari samskipta við
börn — en enda eins og ég
byrjaði fyrstu greinina með því
að benda á, að fólk getur sent
fyrirspurnir, látið álit sitt í ljós
og bent á önnur efni, sem
áhugaverð þykja, og verður
farið með bréf ykkar sem
trúnaðarmál.
Eru til
fullkomnir foreldrar?
Stundum kann það að virðast
svo, að barnauppeldi sé svo
flókið og erfitt, að það sé vart
nema á færi bestu sérfræðinga
að ala upp börn! Það er svo
ótrúlega margt, sem þarf að
taka tillit til, margt, sem ber að
hafa í huga — og svo bætist við
m.a., að maður verður að gæta
vel að tungu sinni og máli.
Kannski er það því eðlilegt, að
margir spyrji eitthvað á þessa
leið: Var þetta svona flókið hér
áður fyrr? Þurftu menn að velta
vöngum yfir uppeldinu og
þroska barna á svo margbrotinn
hátt sem nú? o.s.frv.
Svarið er ekki einfalt. Þó
hefur það ætíð verið svo, að allir
foreldrar vilja í raun og veru.
að biirn þeirra fái gott og
traust uppeldi. fái það besta
sem þeir geta veitt þeim.
Enginn gerir það að gamni sínu
eða vísvitandi að hræða barnið
sitt, gera það óöruggt og svipta
það sjálfsöryggi. I flestum
tilvikum tekst líka uppeldið vel,
en við vitum einnig, að margt
hefur breyst á síðustu árum í
þjóðfélagi okkar, sem gerir lífið
erfiðara og flóknara en það var
áður. Ég læt þó óskrifað um
þann hluta málsins í þessum
greinaflokki, en reyni að halda
mig við þá hlið, sem snýr að
málinu og þroska einstaklings-
ins á því sviði.
Mistök —
fyrirgefning
Allir foreldrar hafa einhvern
tíma (eða jafnvel oft) sagt það,
sem þeir iðruðust sáran að hafa
látið út úr sér. Öll munum við
líka sjálfsagt eftir ýmsum
atvikum þar sem við sáurn eftir
að hafa ekki sagt það, sem okkur
langaði til að segja. Á þessu
sviði sem öðru í uppeldinu, er
þvi ekkert fullkomið foreldri eða
uppalandi til. Okkur verða á
mistök, við komum öðruvísi
fram við börn okkar á stundum,
en við gjarna hefðum viljað —
og þannig hefur það alltaf verið.
En það er mikilbægt, að börnin
finni þetta líka — að þeim
skiljist fljótt, að við erum ekki
fullkomin. Þegar börnin hafa vit
á, getum við beðið þau fyrir-
gefningar, við getum rætt við
þau um mistök okkar og talað
um það, hvernig það hefði mátt
betur fara. Mörgum foreldrum
reynist þetta hins vegar erfitt.
Þeim finnst fyrst og fremst, að
börnin eigi að biðjast fyrirgefn-
ingar og viðurkenna mistök sín.
Börn læra þó best á því
fordæmi, sem fyrir þeim er haft.
Þau eiga oft erfitt með að skilja,
hvað felst í orðinu fyrirgefning
og það tekur langan tíma að
skilja það til fulls. En við getum
hjálpað þeim að skilja það með
því að nota það sjálf. Til þess
höfum við málið, til þess höfum
viö orð og hugtök. Málið er
sérstakur kapítuli í lífsferli
okkar og þess virði að gefa því
nánari gaum.
Mistök —
afleiðing
Þó að greinar þessar hafi ekki
verið sérlega ýtarlegar og úti-
lokað í raun að koma inn á mjög
mörg atriði, ætla ég aðeins að
minnast á, hverjar afleiðingar
geta orðið á mistökum, okkar, ef
þau eru síendurtekin og barnið
lifir við þau e.t.v. árum saman.
Börn, sem hafa lítinn orða-
forða, eiga eðlilega erfitt með að
tengjast náið öðrum börnum.
Sum börn hafa jafnvel svo lítinn
orðaforða, að þau forðast að
taka þátt í samræðum og
félagslegum samskiptum við
önnur börn af hræðslu við að
skilja ekki eða misskilja! Þau
einangrast, fara oft einförum
eða leika sér sífellt með sér
iangtum yngri börnum, og auka
þannig tiltölulega lítið við orða-
forða sinn.
l?örn, sem hafa lítinn orða-
forða, eiga því oft erfitt með að
skilja hina fullorðnu, og-þau
eiga einnig erfitt með að tjá sig.
Þau eru því oft misskilin og
jafnvel borin röngum sökum.
Þau hlustuðu og heyrðu það,
sem sagt var, en þau skildu það
ekki til fulls. Og ef þeim er svo
mætt með tortryggni og efa-
semdum, einangrast þau oft enn
meir en áður — og hvernig geta
þau þá haldið áfram að þroska
málfar sitt og auka orðaforða
sinn?
Sum börn eru alin upp við
afskiptaleysi og litla umönnum
eða hlýleik. Þeim eru lítil
takmörk sett, það er sjaldan
rætt við þau og þau ráða sér að
mestu leyti sjálf. Þau fyllast því
oft öryggisleysi og kvíða, sem
getur valdið þeim erfiðleikum í
samskiptum þeirra við önnur
börn, annað fólk. Börn þurfa
hlýleika og alúð umfram allt.
þau þurfa tíma og kærleika. og
það erum við, hinir fullorðnu.
sem eigum að veita þeim þetta í
samskiptum okkar við þau.
Mál —
dulmálslykill!
Mál er tjáning með orðum.
Við notum orð og setningar til
þess að segja það, sem við
hugsum og viljum koma á
framfæri. En við notum stund-
um mál án orða. Við notum
látbragð til þess að tjá, hvernig
okkur líður t.d. Við erum hrygg,
Eru til
full-
komnir
for-
eldrar?
döpur, leið á svipinn o.s.frv. eða
glöð, hamingjusöm, „hátt uppi“,
og þannig mætti lengi telja. Oft
sjáum við á augnasvip barna,
hvernig þeim líður — að þau
gjarna vildu segja eitthvað
meira — þau voru starandi,
hvöss, biðjandi o.s.frv.
Með látbragði okkar, fram-
komu og hegðun segjum við oft
miklu meira í rauninni heldur
en með orðum. Við „finnum“ frá
viðkomandi persónu, að hann
meinar ekki það, sem hann segir
— það andar köldu frá henni —
eða það er hlýleiki og öryggi,
sem stafar frá henni.
Ég ætla ekki að rita um mál
án orða að þessu sinni, en þau
hafa mikla þýðingu í samskipt-
um okkar, og mál, sem við
leggjum alltof litla rækt við. En
það er einmitt mál án orða, sem
17
i
i
1
I
EIMSKIF
A næstunni
I ferma skip vor
I til íslands sem
1 hér segir:
I ANTWERP:
M Skógafoss
S Úðafoss
3 Lagarfoss
1 ROTTERDAM:
Úðafoss 16. október
Skógafoss 24. október
Úðafoss 31. október
Lagarfoss 7. nóvember

ALLT MEÐ
§
1
1
23. október
30. október
6. nóvember
m
p
m
m
I
FELIXSTOWE:
lClánafoss 16. október
Dettifoss 23. október
Mánafoss 30. október
Dettifoss 6. nóvember
HAMBURG:
Mánafoss 19. október
Dettifoss 26. október
Sj Mánafoss 2. nóvember
Dettifoss 9. nóvember
| PORTSMOUTH:
| Brúarfoss 13. október
j Selfoss 27. október
j Skeiðsfoss 6. nóvember
I GOTHENBURG:
f! Háifoss 16. október
Laxfoss 23. október
Háifoss 30. október
Laxfoss 6. nóvember
COPENHAGEN:
Háifoss 17. október
Laxfoss 24. október
Háifoss 31. október
Laxfoss 7. nóvember
HELSINGBORG:
Tungufoss 18. október
Grundarfoss 25. október
Tungufoss 1. nóvember
MOSS:
Tungufoss 19. október
Tungufoss 2. nóvember
^ KRISTIANSAND:
i|] Tungufoss 20. október
fe Grundarfoss 26. október
rp Tungufoss 3. nóvember
B STAVANGER:
í—I Grundarfoss 27. október
Í
ic
Í ír
W Grundarfoss 10. nóvember
i GDYNIA:
írafoss 16. október
Múlafoss 23. október
VALKOM:
Múlafoss 18. október
irafoss 6. nóvember
jl RIGA:
Mj Múlafoss 20. október
° WESTON POINT:
25. október
8. nóvember
Reglubundnar ferðir alla
mánudaga frá Reykjavík til
isafjarðar og Akureyrar.
Vörumóttaka í A-skála á
föstudögum.
ALLT MEÐ
-epssaa
ém