Morgunblaðið - 27.10.1978, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 27. OKTOBER 1978
1C
Þjóðleikhúsió — Gestaleikur:
Söng- og dans-
flokkur frá. Tíbet
Um þessar mundir eru liðin 25
ár frá stofnun Kínversk íslenska
menningarfélagsins og í tilefni
þess bauð félagið sönfí- og
dansflokki frá Tíbet hingað til
lands.
F’Iokkurinn hefur að undan-
förnu verið á sýningarferð um
Norðurlönd og hefur hvarvetna
hlotið frábærar móttökur. Á
þriðjudagskvöldið sungu og
dönsuðu listamennirnir sig inn í
hjörtu íslenskra áhorfenda.
Efnisskráin sem var að sjálf-
sögðu byggð á tíbetskum þjóð-
dönsum og söngvum var afar
fjölbreytt og skemmtileg. í
leikskrá er sagt frá því að
stofnendur flokksins hafi um
árabil safnað gömlum þjþðleg-
um söngvum og dönsum og
samið nýtt efni í hinum sérstaka
tíbetska stíl. Tíbetskir dansar
eru að mínu viti mjög frá-
brugðnir þeim kínversku. Hafa
þeir frekar orðið fyrir áhrifum
af rússneskum dönsum. Margir
dansana voru mjög keimlíkir
þeim dönsum sem við sáum hjá
ukrainska dansflokknum sem
sótti okkur heim hér um daginn.
Dansarnir eru frá hinum ýmsu
héruðum Tíbet og túlka þeir
ýmist góða uppskeru eða ham-
ingjusamt líf fólks. Þeir eru
ákaflega fallegir og fullir af
gáska og kímni. Hápunktur
sýningarinnar var síðasta atrið-
ið, dans sem heitir Kornþresk-
ing. Kom þar best í Ijós hversu
góða þjálfun dansararnir hafa
hlotið. Það sem einkenndi dans-
ana og reyndar öll atriðin á
efnisskránni var hin geislandi
lífsgleði sem skein af andlitum
listamannanna. Þar var ekkert
gervibros að finna, allt kom
beint frá þeirra innstu hjarta-
rótum. Þetta var svo smitandi
að maður var sjálfur farinn að
geisla af gleði úti í áhorfenda-
sal.
Þá er komið að söngnum og
hljóðfæraleiknum. Var bæði
einsöngur og tvísöngur meðal
atriða. Sungið var á kínversku
og íslensku. Nýstárlegt var að
heyra lag eins og Sprengisand
sungið í kínverskum stíl og var
mesta furða hvað söngvararnir
náðu íslenska framburðinum og
sungu þeir meir að segja blað-
laust. Ekki treysti ég mér til að
dæma um hvort var vel eða illa
sungið en fyrir okkar vestrænu
eyru virka raddirnar skerandi,
sérstaklega kvenraddirnar.
Lelkllst
eftir IRMY
TOFT
Þá var leikið á hljóðfæri sem
nefnast Cheng og Ehru. Cheng
er griphljóðfæri og hljómar líkt
og harpa. Þetta hljóðfæri var
þekkt í Kína 400 f. Kr. Meðal
laga sem leikin voru á Cheng
var Máninn hátt í himni skín.
Ekki var nú gott að greina lagið
sjálft vegna tónaútflúrs en eigi
að síður var mjög skemmtilegt
að hlusta á tónlistina. Ehru er
einnig mjög gamalt hljóðfæri og
er í ætt við fiðlu. Er leikið með
boga á það. Listamaðurinn lék
forkunnarvel og framkallaði
fagrán fuglasöng á hljóðfærið.
Atriðinu lauk svo með hinum
kunna varðeldasöng skáta
Kveikjum eld sem auðvitað
gerði stormandi lukku. Ekki má
svo gleyma bambusflautuleikar-
anum. Lék hann af mikilli tækni
og snilli eldfjörug kínversk lög
og endaði með laginu Fuglinn í
fjörunni.
Eins og títt er með austur-
lenskum þjóðum eru búningar
þeirra 'ákaflega fallegir og
litríkir. Stungu þeir mjög í stúf
við bakgrunnstjöldin sem máluð
voru í mildum og fínum litum.
Að sýningunni lokinni var
listamönnunum fagnað lengi og
innilega. Það voru þakklátir
leikhúsgestir sem yfirgáfu Þjóð-
leikhúsið þetta kvöld.
Gegn karlræði
Guðlaugur Arasoui
ELDIIÚSMELLIJR
Skáldsaga
Mál og mcnning 1978
I Eldhúsmellum er sagt frá
Önnu Dóru, konu á breytinga-
skeiði, og Fanney sem er á
þrítugsaldri. Margt annað fólk
kemur við sögu, en það eru,
konurnar tvær sem eru þunga-
miðjan.
Anna Dóra er skipstjórafrú á
Seyðisfirði og hefur lifað fábrotnu
lífi. Fanney er lífsreynd, hefur
búið erlendis og drukkið í sig nýjar
hugmyndir, ekki síst um hjúskap.
Það er hún sem lýsir því yfir að
níutíu og níu prósent af giftum
konum á Islandi séu eldhúsmellur:
„Við konurnar verðum að læra að
líta á okkur sem sjálfstæðar
mannverur sem lifað geta lífinu án
karlmanna. Við erum óánægðar
með þetta þjóðfélag sem karlmenn
hafa búið til, og þess vegna er
komið að okkur að sýna hvað við
viljum. Við erum búnar að fá nóg
af því að vera þjónustudýr karl-
mannanna, þess vegna viljum við
breyta þjóðfélaginu."
í augum Fanneyjar getur mann-
réttindabaráttan aldrei orðið ann-
að en pólitísk og hana dreymir um
sósíalískt þjóðfélag. Stjórnmála-
ræður hennar, en þær eru margar
í sögunni, eru reyndar litaðar af
heimiliserjum Alþýðubandalags-
ins, höfða einkum til þeirra sem
eru í þeim flokki eða í námunda
við hann. Satt að segja verða þær
dálítið utangátta í sögunni og
veikja hana.
Fanney kemur á réttum tíma til
Seyðisfjarðar. Anna Dóra er ósátt
við Guðmund bónda sinn. Hann
vill ekki leyfa henni að vinna úti.
Hún á að hugsa um heimilið og
bíða þess full eftirvæntingar að
hann komi að landi. Guðmundur
er einföld persónugerð og lýsing
hans vekur óhug lesandans. Þegar
kona hans vill ræða við hann
vandamál þeirra beggja er svar
hans að nauðga henni eða mis-
þyrma. Menn á borð við Guðmund
eru án efa til, en í sögunni er hann
fyrst og fremst táknmynd, skortir
flesta mannlega drætti.
Vinátta þeirra Önnu Dóru og
Fanneyjar breytist í lesbískt
ástarsamband. Lýsing þess
hvernig Anna Dóra verður meðvit-
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
uð um tilfinningar sínar gagnvart
Fanneyju er vel gerð og eiginlega
það sem mesta athygli vekur í
Eldhúsmellum. Guðlaugur Arason
gætir hófs í lýsingu sinni á
tilfinningum kvennanna tveggja
og honum auðnast að gera ást
þeirra eðlilega innan marka sög-
unnar. Önnu Dóru opnast ný
veröld við kynnin af Fanneyju og
hún er þess megnug að bjóða
bónda sínum og umhverfinu byrg-
lnn' Innst inni er hún kona sem
hefur mikið að gefa öðrum þótt
hún sé eflaust ekki reiðubúin til að
fara á eftir Fanneyju suður og
hefja kommúnulíf sankvæmt
danskri uppskrift. Höfundurinn
skilur hana líka eftir í óvissu.
Jafnvel hér
Jón frá Pálmholtii'
VINDURINN HVÍLIST ALDREI.
Bjarni Ragnar myndskreytti.
Lystræninginn 1978.
Ljóðaflokkur Jóns frá Pálm-
holti, Vorkvöld í miðborg Reykja-
víkur, endar á þessu erindi:
uppúr Köturykinu
sprettur fram tún
og vfras 1 sumarvindi
léttar bárur um nótt
minn forni staður
en hílarnir vekja enn
einu sinni til hug-sunar
jafnvel hér á malbikinu
Króa minniniíar okkar
sveitamanna.
Mynd Jóns frá Pálmholti af
Reykjavík er rómantísk og drevm-
andi engu síður en minning hans
um lífið í norðlenskri sveit. En
heimþrá, söknuður, verður honum
tíðum að yrkisefni. Liðin bernska
er treguð í angurværum ljóðum.
Jón yrkir nú mun háttbundnari
ljóð en áður og líkingar hans eru í
Jón frá Pálmholti
fastari skorðum en venjulega. Þ;
er í rauninni stuttur spölur yfir
hefðbundinn skáldskap hjá Jór
Guðlaugur Arason
Lesandinn fær tækifæri til að ráða
gátuna um framtíð hennar.
Einn best skrifaði kaflinn í
sögunni gerist í saumaklúbbi.
Konurnar gerast drukknar og eftir
því opinskáar. Tal þeirra og
hegðun verður til að undirstrika
skoðanir Fanneyjar á karlræðinu.
Eldhúsmellur er skáldsaga sem
vill afhjúpa, fá fólk til að hugsa sig
um, ef til vill öðlast ný viðhorf.
Umræða sögunnar er ekki
splunkuný þegar litið er á allar
þær bókmenntir og blaðaskrif um
stööu konunnar sem séð hafa
dagsins ljós á undanförnum árum.
Mest um vert þykir mér að sagan
er skrifuð af töluverðri íþrótt.
Atburðarás er til dæmis hröð,
samtöl lifandi. Engum ætti að
leiðast lestur sögunnar. Sé það
haft í huga sem Guðlaugur Arason
hefur áður skrifað er þessi bók
mikil framför. Hann fæst við að
lýsa veruleik sem við þekkjum og
með örfáum undantekningum
tekst honum að gera það á
sannfærandi hátt.
á malbikinu
Hann leikur sér að formi eins og
til dæmis í ljóðaflokknum Róðri:
líður á daninn
hér á þóftunni
líður á hann
daKÍnn
róið er þó
um reikulann sjó
ok fjarlætrur heimahaKÍnn.
í upphafsljóði bókarinnar, Eftir
Þorstein, er sagt frá því þegar
vorar í dal með svo algengum
hætti að ekki vekur áhuga lesar-
ans, það sem vakti athygli í
skáldskap Jóns frá Pálmholti í lok
sjötta áratugar voru óvæntar
myndir, jafnvel fjarstæðukennd
hugmyndatengsl. En eins konar
gylling sveitalífs hefur verið
áberandi i skáldskap Jóns. Hann
hefur líkt og Þorsteinn Valdimars-
son horft í leiðslu á landslagið,
andað að sér ilmi lyngs og numið
klið náttúrunnar. Ljóðin í Vindur-
inn hvílist aldrei eru sum ort af
nokkurri íþrótt og hófstilling er
áberandi í þeim. En það sem
lesandinn saknar eru nýstárleg tök
á yrkisefnum.
Vel getur verið að Jón frá
Pálmholti hafi fundið sjálfan sig í
Vindurinn hvílist aldrei. Honum
lætur ef til vill best að yrkja í
hefðbundnum anda um það sem
löngum hefur verið íslenskum
skáldum yrkisefni. Innan um
myndir hans úr náttúrunni veru á
víð og dreif siðrænar athugasemd-
ir eins og: „Mig tekur sárt að til
eru/ menn sem vita ekki/ að þeir
lifa“. Og: „hvaðan kemur okkur
vald/ til að syngja og drepa“. En
fyrir þessu fer lítið í samanburði
við bækurnar Blóm við gangstíg-
inn (1967) og Undir hamrin-
um(1973).
I Vindurinn hvílist aldrei eru vel
orðuð erindi og margt í bókinni
vekur grun um að skáldið geti gert
betur. Lokaerindi Róðurs er til
dæmis fallegur skáldskapur:
daKUr er liðinn
hér I úthöfum
daKurinn loks er
liðinn
fór ók í róður
OK réri hljóður
inní ölduniðinn
í bókinni eru nokkrar skemmti-
legar teikningar eftir Bjarna
Ragnar, einkum er forsíðumyndin
athyglisverð, en hún er skreyting
við Reykjavíkurljóð bókarinnar.