Morgunblaðið - 27.10.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. OKTÓBER 1978
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. OKTÓBER 1978
17

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjórí
Ritstjórn og afgreiósla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2200.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 110 kr. eintakið.
Nefnd til ad
„sanna” fordóma
þingmanns?
Störf Alþingis hafa á þessu hausti byrjað með þeim hætti,
að ætla má, að íhlutun þingmanna í margvísleg málefni
verði mun meiri en oft áður. Við það vakna eðlilega spurningar
um, hver séu mörk þinglegra afskipta og hvernig þeim skuli
háttað. Fyrsta meginreglan er auðvitað sú, að með lögum mæli
Alþingi fyrir um samskipti manna og þeir, sem brotlegir gerist,
séu látnir svara til saka fyrir þar til bærum aðilum.
Þeirrar tilhneigingar virðist gæta hjá ýmsum nýgræðingum
á þingi, að þeir ætli sér allt í senn að vera löggjafar, ákærendur,
rannsóknaraðilar og dómarar. Með þetta í huga er rétt að líta á
tillögu þá til þingsályktunar, sem Ólafur Ragnar Grímsson
hefur flutt um rannsókn á starfsemi Flugleiða hf. og
Eimskipafélags íslands hf.
Af lestri tillögunnar er ljóst, að flutningsmaður byggir hana
á 39. grein stjórnarskrárinnar, þar sem segir, að hvor þingdeild
geti skipað nefndir innandeildarþingmönnum til að rannsaka
mikilvæg mál, er almenning varðar. Megi veita nefndum
þessum rétt til að heimta skýrslur, munnlegar eða bréflegar,
bæði af embættismönnum og einstökum mönnum.
Ólafur Jóhannesson, forsætisráðherra, segir í fræðiriti sínu
um stjórnskipun íslands, að slíkar rannsóknarnefndir verði
aðeins kjörnar í þingdeildum en ekki í sameinuðu þingi. Ólafur
Ragnar Grímsson flytur tillögu sína í sameinuðu þingi, þannig
að greinilegt er, að um það má deila, hvort hún sé þinglega rétt
fram komin. Hljóta alþingismenn að taka þann þátt málsins til
sérstakrar athugunar.
Mikilvægt er, að Alþingi móti skýrar reglur um það, hvernig
slíkri rannsóknarstarfsemi á þess vegum sé háttað. Hingað til
hefur hún ekki beinst að einstökum aðilum í einkaeign heldur
náð til almennra málaflokka eins og okurstarfsemi og
milliliðagróða, svo að tvö dæmi séu nefnd. Einnig verður að
gera þá kröfu, að málefnalega sé staðið að slíkum
rannsóknartillögum, þannig að þær einkennist ekki af
hlutdrægni og fordómum.
Þingsályktunartillaga Ólafs Ragnars Grímssonar miðar ekki
að því að fá fram staðreyndir heldur vill hann, að nefnd
þingmanna sanni fordóma sína. Hann spyr til dæmis ekki,
hvort „núgildandi fargjaldastefna" Flugleiða veiki tengsl
þjóðarinnar við nágrannalöndin í Evrópu heldur vill hann fá
fram að hún muni gera það „og binda þjóðina þesá í stað enn
sterkari böndum við mikilvægasta markaðssvæði Flugleiða hf.,
Bandaríkin," eins og segir í tillögunni. I þessu koma ekki aðeins
fram fordómar heldur einfeldni og þröngsýni, þegar látið er að
því liggja, að viðhorf íslendinga til umheimsins ráðist fyrst og
síðast af flugfargjöldum.
Flutningsmaður hefur ekki heldur getað hamið þá áráttu
vinstri manna að telja sig hæfasta til að ráðskast með hagi
manna í stóru og smáu. Hann semur grundvallarmarkmið í
samgöngumálum og vill að rannsóknarnefndin sýni fram á, að
Flugleiðir og Eimskipafélagið starfi ekki í samræmi við þau.
Eitt af grundvallarmarkmiðunum er, að almenningur vilji hafa
„víðtækust samskipti" við aðrar þjóðir en þá bandarísku.
Allt er þannig á sömu bókina lært við þennan tillöguflutning,
formið og málatilbúnaðurinn. Hugarfarið, sem að baki býr, er
þó hættulegast. Tilgangur Ólafs Ragnars Grímssonar er að
grafa undan áliti manna á einkarekstri. Hann er að búa í
haginn fyrir dauða hönd ríkisafskipta á sviði samgöngumála. í
stað framtaks einstaklinga, sem eru reiðubúnir að taka áhættu,
á að láta reksturinn byggjast á skattheimtu.
Ríkisflugfélagi Alþýðubandalagsins yrði samin ferðaáætlun í
samræmi við ákvarðanir framkvæmdastjórnar bandalagsins.
Af opinberum skriffinnum yrði ákveðið undir félagslegri stjórn
til hvaða landa íslendingar skyldu fljúga. Væri það í góðu
samræmi við skattpíningarstefnu Alþýðubandalagsins að næst
yrðu lagðir sérstakir skattar á almenning til að niðurgreiða
ferðir til öreiga allra landa.
„Eimskipafélagið er líftrygging
frjálsrar verzlunar í landinu99
r
—segir Ottar Möller, forstjóri
félagsins, í samtali við Mbl.
skipakaup er tekið mið af þeim
sveiflum, sem verða í flutninga-
þörf, hafnarskilyrðum, hvort skip
þurfi að leysa mörg verkefni eða
fá, hvert flutningamagnið muni
vera milli hinna ýmsu hafna, eigin
fjármagni og möguleikum á útveg-
un lánsfjár og síðast en ekki sízt,
óskum viðskiptavina."
Hvaö með aóstöðu
hafnarverkamanna?
„Við höfum ætíð reynt að koma
sem mest til móts við þá. Árið 1965
ákvað Eimskipafélagið einhliða að -
fastrá^a starfsmenn sem starfa í
vörugeymslum og í skipum félags-
ins og nú eru fastráðnir starfs-
menn hjá félaginu við þessi störf
370 talsins. Einn verkalýðsforingi
sagði einu sinni við mig að þetta
væri einhver sú mesta kjarabót
sem verkamenn hefðu fengið.
Síðan fyrir nokkrum árum gerðum
við samkomulag við okkar vöruaf-
greiðslumenn, sem fól í sér að
komið yrði upp mötuneytisaðstöðu
fyrir þá. Ég held að hún sé einhvei
sú fullkomnasta sem hér þekkist.
Þetta hefur haft í för með sér að
starfsmenn okkar eru ánægðir.
Hér áður fyrr var hér alls konar
skæruhernaður og óánægja, nú
kemur það varla fyrir.
Hluthafar
Því hefur oft verið haldið fram,
að Eimskipafélagið væri komið á
fárra manna hendur. Þetta er
mesti misskilningur. Það myndu
kannski flestir halda að að stærsti
hluthafinn ætti hér 20—30%, en
það er ekki svo. Stærsti hluthafinn
á 5.8% og það er ríkið sjálft. Næsti
er Háskólasjóður sem á 4.8%,
þriðji er dánarbú með 2%. Síðan
eru það 6—7 sem eiga rúmlega 1%
og aðrir minna. Ég held að þetta
sanni það svo ekki verði um villzt
að félagið er ekki komið á fárra
manna hendur, enda hefur þess
ætíð verið gætt að tryggja hag
gömlu hluthafanna með því að
selja ekki einstökum aðilum hluta-
bréf fyrir stórar fjárhæðir. Jafn-
framt hefur verið haldin skrá yfir
alla hluthafa frá upphafi og
félagið hefur á eigin kostnað
auglýst í Lögbirtingablaðinu nöfn
þeirra sem hafa glatað hlutabréf-
um sínum.“
Þá spurði ég Óttarr Möller,
hvort nokkrar hugmyndir væru
enn uppi hjá Eimskipafélaginu um
að byggja nýjan Gullfoss, þ.e. nýtt
farþegaskip. — „Nei, slíkt er ekki á
döfinni. Það hefur sýnt sig þannig
að engum vafa er undirorpið að
rekstrargrundvöllur fyrir slíkt
skip er alls ekki fyrir hendi í dag.“
Áð síðustu sagði Óttarr Möller,
forstjóri Eimskipafélags Islands:
„Hér að framan hefur gagnrýiii á
Eimskipafélagið verið svarað. 700
viðskiptamönnum félagsins, 700
fastráðnum starfsmönnum svo og
fólkinu vítt og breitt um landið er
það ljóst, að félagið hefur ávallt
verið og er máttarstólpi sjálfstæð-
is þjóðarinnar og líftrygging
frjálsrar verzlunar og viðskipta."
„FULLYRT hefur vcrið, að Eimskipafélagið sé einokunarfyrirtæki, sem ákveði í skjóli forréttinda
óhæfilega há farmgjöld. Áður en gefin eru svör við fyrri lið fullyrðingarinnar, verður að minnast þess, að
einokun er óskorðaður réttur til að fyrirmuna öðrum að koma til samkeppni í þeirri atvinnugrein, sem um
er rætt hverju sinni. Því spyr ég. hvenær hefur Eimskipafélagi íslands verið veittur sá réttur? — Aldrei.
Félagið hefur frá öndverðu tekið þátt í harðri samkeppni um markaði sína. fyrst við erlend skipafélög,
síðar innlend og erlend. Auk Eimskipafélagsins, annast nú tvö skipafélög aðallcga samgöngur á sjó milli
útlanda og stærstu hafna á íslandi. Til viðhótar koma svo mörg smærri skipafélög, sem keppa um
flutninga, oftast milli tveggja hafna, en stundum fleiri, þegar sérstaklega er um samið. Öll keppa þessi
skipafélög um flutninga. Eimskipaíélagið hcfur hvergi cinkarétt á siglingaleiðum. Það á 24 skip, en
samkvæmt skipaskrá eiga önnur félög, skráð hér á landi, 36 skip, sem flytja vörur. Allar fullyrðingar um
einokunaraðstöðu félagsins cru því alrangar,“ sagði Óttarr Möller, forstjóri Eimskipafélags íslands, í
samtali við Mbl., er hann var inntur álits á þcim fullyrðingum að félagið hefði einokunaraðstöðu hér á
landi, svo og vegna framkominnar þingsályktunartillögu Ólafs Ragnars Grímssonar þess efnis að
starfsemi félagsins verði rannsökuð með tilliti til reksturs, fjárfestingar og fargjalds- og
farmgjaldsákvarðana. með sérstöku tilliti til einokunaraðstöðu og markaðsdrottnunar.
Vcgna tillögunnar sagði Óttarri „Ég fagna því, ef ég fæ tækifæri til þess að ræða við þingmenn okkar um
þcssi mál og skýra fyrir þeim nokkrar staðreyndir um Eimskipafélagið vegna sffellds áróðurs í blöðum og
annars staðar um einokunaraðstöðu fyrirtækisins. — Staðreyndin um félagið er sú, að það á engar vörur
sjálft, það er háð verðlagsákvæðum með flest allar stykkjavörur og svo hefur verið um áratugi. Hins vegar
eiga sumir keppinauta okkar vörur og skip og aðeins tveir þeirra flytja vörur fyrir sama verð á aðalhafnir
úti á landi. Við höfum engin sérleyfi og engin sérréttindi íram yfir kcppinauta okkar.“
Hvað meö tal um
hringamyndun
félagsins?
„Allt slíkt tal er út í hött.
Eimskipafélagið á aðeins um 20%
í Flugleiðum. Það er komið til
vegna þess að árið 1947 átti
Flugfélag íslands í erfiðleikum,
því að menn vildu ekki kaupa
hlutabréf. Við bæði keyptum
hlutabréf og lánuðum þeim
peninga. Síðan eigum við 20% í
Tollvðrugeymslum og við styrkj-
um þá starfsemi vegna óska þeirra
stofnana. Að síðustu eigum við
20% í Ferðaskrifstofunni Úrval.
Þessi dæmi sýna það glöggt að
ekki er um að ræða neina drottnun
af okkar hálfu.“
Hvað meö
almenna afkomu
fyrirtækisins?
„Frá upphafi hefur afkoma
félagsins verið mjög sveiflukennd.
Fyrstu árin gekk rekstur félagsins
mjög vel, aftur á móti mjög illa í
kreppunni fyrir síðari heims-
styrjöldina. Hagurinn vænkaðist
nokkuð í stríðinu, en árið 1961
tapaði Eimskipafélagið um 400.000
dollurum og hafði ekkert upp í
afskriftir. Allt frá 1961 hefur
þetta lagast nokkuð, en þó ekki
meira en það, að félagið hefur
aðeins haft fyrir afskriftum.
Umframfjármunir hafa verið
notaðir til að greiða niður erlend
lán og sumpart til uppbyggingar.
Þess vegna má segja að þótt
reksturinn hafi gengið sæmilega,
þá gengur hann alls ekki nógu vel
til þess að hægt sé að endurnýja
skipastól og byggja vörugeymslur
og endurnýja tækjabúnað."
óttarr Möller, forstjóri.
eitthvað út á land, er gert að
greiða lítilsháttar þungaskatt eða
lendingargjöld. Sé sama vörumagn
flutt með skipi nema gjöld til hins
opinbera margfalt hærri upphæð, í
formi söluskatts af upp- og
útskipun, vörugjalds og í formi
hafnargjalda. Þar að auki ber að
hafa í huga að ef skip skemmir
bryggju er því gert að greiða
skaðann að fullu.
Samkeppnin viö
önnur skipafélög?
í upphafi átti fyrirtækið í mjög
harðri samkeppni við erlenda
keppinauta. Hingað sigldu skipa-
félög, eins og Sameinaða gufu-
skipafélagið, Bergenska, Poli
steamship line, Holland steamship
svo nokkur séu nefnd. Síðar komu
til íslenzk skip og við höfum ávallt
átt í harðri samkeppni bæði við
innlend og erlend skip. Sum af
þessum skipafélögum sigldu að-
eins til Reykjavíkur og svo eru
dæmi þess að eitt skipafélag siglir
aðeins til Hafnarfjarðar.
Við höfum alltaf þurft að mæta
þessari samkeppni, við höfum sagt
við okkar viðskiptavini, að við
getum ekki ætlast til þess að þeir
tapi á því einu að skipta við
Eimskipafélagið. Þess vegna, þeg-
ar einhver okkar keppinauta
lækkar flutningsgjöld sín, þá
Aðstaða félagsins við Sundahöfn
Hvernig er hafnaraðstöðu
félagsins háttað?
„Aðstaða okkar í dag er alls ekki
nógu góð, allar okkar vörugeymsl-
ur eru fullar út úr. dýrum og öll
útisvæði fullsetin. Eins og er
höfum við aðstöðu hér við Austur-
bakkann í Vesturhöfninni, þar sem
aðstaða er mjög þröng. Við
afsöluðum okkur Grandaskála á
síðasta ári svo að þar með er
upptalin sú aðstaða sem við höfum
hér í Vesturhöfninni, utan pláss í
Tollstöðinni. — Þá höfum við eins
og kunnugt er byggt upp mikla og
góða aðstöðu inni við Sundahöfn,
sem þegar er orðin alltof lítil. Við
höfum fengið vilyrði fyrir lóðinni
fyrir norðan Kornhlöðuna fyrir
frekari starfsemi, en afsöluðum
okkur henni gegn því að fá aftur
aðstöðu á hinum svonefnda
Kleppsbakka, austan við athafna-
svæði okkar. Nokkur dráttur hefur
orðið á því að við fengjum að
hefjast handa og veldur það okkur
miklum óþægindum. Ef við fengj-
um að ljúka nauðsynlegum fram-
kvæmdum við Kleppsbakka má
segja að aðstaða félagsins væri
orðin nokkuð sæmileg næstu árin.
Farmgjöld og fjárfestingar
Sé það rétt, að farmgjöld
Eimskipafélagsins hafi verið
óþarflega há, þá hlyti það annað-
hvort að hafa fullar hendur fjár
eða hafa orðið fyrir því óláni, að fé
þess hafi verið sóað með vitlausum
fjárfestingum eða óhóflegum
rekstrarkostnaði. Nú er það ekkert
launungarmál, þó að nokkrar
tekjur hafi stundum orðið umfram
gjöld og óhjákæmilegar afskriftir
hin síðari ár, að félagið berst
fjárhagslega í bökkum.
Um reksturskostnað þarf varla
að fjölyrða. Skrifstofuhúsnæði
fyrirtækisins er fyrir löngu orðið
alltof þröngt, og starfsmenn þess
þar og annars staðar hafa sýnt
mikla fórnfýsi þar að lútandi.
Félagið hefur fjárfest í skipa-
kaupum, afgreiðslutækjum og
geymslurými. Við ákvörðun um
Aðstaða félagsins við Austurbakka
Almenn samkeppni
viö vörubifreiðar
og flugvélar?
— Ég spyr fyrst, stendur þessi
samkeppni á raunhæfum grund-
velli, þjóðhagslega séð? „Það er
staðreynd, að samkeppnisaðstaða
íslenzkra skipa miðað við vörubíla
og flugvélar er mjög óhagstæð
vegna aðgerða hins opinbera.
Réttur skipanna hefur verið fyrir
borð borinn, sem hefur orsakað að
flutningar hafa beinzt óeðlilega
mikið til annarra flutningatækja.
Af flutningi með flugvélum til
landsins hefur verið reiknaður
helmingstollur, en með skipum
ful'lur tollur. Þarna er um alveg
augljósan mismun á aðstöðu að
ræða. Vörubifreið eða flugvél, sem
flytur fullfermi frá Reykjavík
Fjallfoss, eitt hinna nýju skipa Eimskipafélagsins
verðum við að gera slíkt hið sama
ef við ætlum ekki að tapa mark-
aðnum. Þá má geta þess að þrjú
skipafélög innanlands gera meir
en að flytja hina almennu vöru á
eina höfn, þau flytja hana einnig
endurgjaldslaust frá Reykjavík á
aðalhafnir úti á landi.“
Hvað viltu þá segja um þá hörðu
samkeppni sem Eimskipafélagið
hefur átt í vegna flutninga fyrir
varnarliðið og þá nú síðast við
Bifröst? „Eins og mönnum er
kunnugt um, þá sigldu amerísk
skipafélög með vörur til varnar-
liðsins hér áður. Eimskip fékk svo
þessa flutninga árið 1966 og hefur
haft þá til ársins í ár. Síðan gerist
það, að skipafélagið Bifröst kemst
inn í þennan flutning með 10%
lægri flutningsgjöldum. Á sama
tíma skeður það að varnarliðið
gjörbyltir pökkunaraðferðum sín-
um og mest af þeirra vöru er flutt í
gámum. Þeir lesta gámana sjálfir,
taka við þeim hér og losa þá
sjálfir. Þeir greiða síðan flutnings-
gjöldin fljótt og vel í erlendum
gjaldeyri. — Við þessar breytingar
sá Eimskipafélagið, að nauðsyn-
legt var að lækka farmgjöld af
gámum, því ella leyndist sú hætta,
að amerísk skipafélög yfirtækju
þessa flutninga aftur. Félagið
ákvað því að lækka farmgjöld á
gámum um 25%.
Bifröst brást þannig við þessari
lækkun, að þeir lækkuðu farm-
gjöld á gámum fyrir varnarliðið og
lausavöru fyrir íslendinga um
25%. Einnig eru dæmi þess að þeir
hafi lækkað vissar vörutegundir
fyrir sína velunnara. Því hefur
verið mætt með lækkun Eimskipa-
félagsins á viðkomandi vöruteg-
undum, svo að viðskiptavinir þess
sætu við sama borð. — Fyrir
hálfum mánuði ákvað svo Eim-
skipafélagið að mæta þessari
samkeppni, lækkaði alla vöru frá
Bandaríkjunum, lausavöru fyrir
varnarliðið og Islendinga og gáma-
flutninga um 25%.“ ■