Morgunblaðið - 11.11.1978, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 1978
30
Jómfrúræóa Egils Jónssonar:
EkíII Jónsson (S) hefur flutt í
sameinuóu Alþingi tilliinu til
þinjfsályktunar. um jiifnun upp-
hitunarkostnaðar í skólum. Er
þetta jómfrúræóa EkíIs á Alþingi.
og fer ræðan í heild hér á eftir.
EjííII Jónsson. hóndi á Seljaviill-
um í Austur-Skaftaíellssýslu,
situr á þin>{i sem varamaður
Sverris Ilermannssonar.
í okkar íslenska þjóðfélaííi er
jafnræðið grundvallartákn. Með
uppbvíífíiniíu ok þróun á félagslet;-
um vettvanjíi er leitast við að hafa
hin féla(;slej;u jafnræðismarkmið
sem viðtækust. Af þessu leiðir, að
samstofna félaj;seinint;ar vtrða að
búa við svipað umhverfi
svo að unnt sé að gera til
þeirra sambærilej;ar kröfur.
Tæpast verður um það deilt, að
sveitarfélöj;in eru einn elsti oj;
Krónasti félaj;sskapur í landinu,
sem oft oj; einatt hefur verið talað
um sem einn af hornsteinum
okkar lýðræðisskipulaj;s. Þessum
félaj;sskap eru fenj;in ákveðin
verkefni að vísu misjafnlej;a fjöl-
þætt eftir eðli þeirra oj; uppbygg-
inj;u hinna einstöku sveitarfélaj;a.
Sá málaflokkur, sem öll sveitar-
félöj; hafa með höndum í sam-
vinnu við ríkisvaldið eru fræðslu-
oj; skólamál. Þessi mál spanna yfir
vítt svið oj; eru kostnaðarsöm.
Framkvæmd þessara mála eru
ákvörðuð af löj;um oj; regluj;erð-
um, sem sveitarfélöj;in eru bundin
af öj; að því er framkvæmdina
varðar tæpast orðnir eij;in hús-
bændur.
Sú viðleitni hefur átt vaxandi
fylgi, einkum þej;ar um kostnaðar-
söm oj; marj;brotin verkefni er að
ræða, er sveitarfélöj; og ríkisvald
hafa farið með sameiginlega að
j;reina þau í sundur þannij; að
hvor aðilanna um sig annaðist
greiðslu ákveðinna framkvæmda-
þátta, til að auðvelda stjórnun
þeirra.
Á j;runvelli laj;abre.vtingar um
skólakostnað frá árinu 1967 fór
fram skipting á kostnaðarliðum
milii ríkis og sveitarfélaga. Við
reikningslegt uppjyör þess dæmis
komu svipaðar tölur i hlut hvors
aðilans um sig.
En þegar betur var að gáð fólu
þessar breytingar og raunar aðrar
er síðar voru gerðar í sér mikið
ósamræmi. Allra tilfinnanlegast
var þó hve orkukostnaður var
breytilegur, þar sem orka til
notkunar við upphitun á skólum
var misjafnlega dýr. Allt frá heitu
vatni og upp í olíu. Og þannig
hefur þetta ósamræmishjól haldið
áfram að snúast. Sem betur fer,
fjölgar þeim skólum, sem tenjýast
hitaveitum en olíuverð hefur m.a. í
kjölfar hinnar margumtöluðu olíu-
kreppu margfaldast í verði. Hlutur
þeirra sveitarfélaga sem við þær
aðstæður búa, hefur því versnað
að miklum mun.
Til enn frekari glöggvunar á
málinu fékk ég Verkfræðistofu
Sij;urðar Thoroddsen til að reikna
út, hve hér væri um mikinn
mismun á upphitun í skólum að
ræða, eftir því hvaða orka er til
notkunar og eins hver munur er á
rekstri heimagöngu- og heimavist-
arskóla. Til grundvallar að grein-
argerð skrifstofunnar eru lagðar
eftirfarandi forsendur.
Skýrsla áætlunardeildar Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins.
Hitað húsrými árið 1975.
Könnun á hitakostnaði skóla á
vegum Reykjavíkurborgar árið
1973-1975.'
Orkukostnaður 15 skóla frá
Fjármála- og áætlunardeild
menntamálaráðuneytisins.
Áætlun um húsnæðisþörf skóla
frá Byggingardeild menntamála-
ráðuneytisins.
Niðurstöður greinargerðarinnar
eru í aðalatriðum þessar:
Árlegur kostnaður við upphitun
á einum rúmmetra með því
verðlagi á olíu, sem nú er í
heimavistarhúsnæði kr. 800, í
skólahúsnæði kr. 650. Sambærileg-
ar tölur á taxta Hitaveitu Reykja-
víkurborgar eru 200 kr. á heima-
vistarhúsnæði en 180 kr. skólahús-
næði.
Miðað við taxta flestra annarra
hitaveitna verður þessi kostnaður
510 kr. í heimavistarhúsnæði, en
412 kr. í skólahúsnæði.
Þá kemur einnig greinilega fram
í skýrslunni sá mikli munur, sem
er á rekstri heimavistarskóla og
heimangönguskóla.
Sé miðað við skóla fyrir 150
nemendur er kostnaður við olíu-
hitun kr. 13.216.000 kr. en sam-
bærilegar tölur fyrir heiman-
gönguskóla er 5.326.000. Mismunur
er tæpar 7 millj. kr. Frá þessari
tölu dregst olíustyrkur sá, sem
greiddur er á hvern nemanda í
Egill Jónsson
heimavistarskóla meðan skólahald
stendur yfir. En sú upphæð er
nokkuð áþekk þeim mismun, sem
er á raforkunotkun heimavistar-
og heimangönguskóla og breytir
því dæminu ekki, þegar á heildar
orkunotkun þessara tveggja
rekstrar forma skóla er að ræða.
I lok skýrslunnar er sýnt fram á,
hvað hér er um mikið fjárhagsmál
að ræða, þegar litið er til heilla
byggðarlaga. Þar segir svo með
leyfi hæstv. forseta:
„Á 11 þéttbýlisstöðum í Austur-
landskjördæmi, þ.e. Seyðisfirði,
Neskaupstað, Eskifirði, Vopna-
firði, Borgarfirði, Egilsstöðum,
Reyðarfirði, Fáskrúðsfirði, Stöðv-
arfirði, Djúpavogi og Höfn var
skólarými í árslok 1975 alls 45.966
rúmmetrar að stærð. Við þetta
húsnæði bætist síðan skólahús-
næði í sveitum austanlands og
nýbyggingar, þannig að í árslok
1978 mun láta nærri, að hitað
skólahúsnæði sé um 90.000 rúmm,
þar af er heimavistarrými og
húsnæði starfsfólks um 30%.
Hitunarkostnaður skóla í Aust-
urlandskjördæmi er þannig 60 til
65 millj. á ári, en væri jafnstórt
skólahúsnæði á „fjarhitunar-
svæði" þar sem orkuverð er um
65% af olíuverði, væri hitunar-
kostnaður um 40 millj., en í
Reykjavík og nágrannabyggðum
kostaði hitun samsvarandi skóla
aðeins 17 milljónir.“ Tilvitnun
lýkur.
í þingsályktunartillögunni á
þingskjali er m.a. lögð áhersla á,
að mál þessi verði rannsökuð. Eins
og greinargerðin ber með sér, er
við þá skóla átt, sem nú og í
nánustu framtíð eru hitaðir upp
með oliu.
Æskilegt er, að þessi könnun nái
m.a. til þess búnaðar kynditækja,
sem nú er í skólum. Hvort og
hvenær raforka til hitunar í
skólum sé eða verði fyrir hendi og
kostnaður við breytingar úr olíu-
hitun í hitun með raforku verði
metin. Þegar niðurstöður þessarar
könnunar ligjaa svo fyrir, er
auðvelt að meta stöðu hvers og
eins skóla fyrir sig. í framhaldi af
því verði gerðar þær ráðstafanir,
er tryggi jafnræði á milli sveitar-
félaga að minnsta kosti er varðar
þennan þátt skólakostnaðar.
Hér hef ég einungis fjallað um
einn þátt, sem miður hefur farið
við tilfærslu á verkþáttum milli
ríkis og sveitarfélaga, þótt af
fleiru sé að taka. Hér á ég m.a. við
viðhald á skólum. Erfitt er að
sætta sig við, þegar fyrir liggja
undirritaðir samningar milli ríkis
og sveitarfélaga, sem m.a. kveða á
um ákveðna hlutdeild ríkisins í
viðhaldi skóla og sveitarfélögin
hafa byggt ákvarðanir sínar á að
verða þess vísari, að einn góðan
veðurdag eru þeir samningar
orðnir dauður bókstafur. Þetta er
sérstaklega alvarlegt gagnvart
heimavistarskólum, sem þurfa hér
um bil þrefalt húsrými til starf-
semi sinnar miðað við heiman-
gönguskóla.
Hér sem endranær má ekki
gleyma því, sem vel hefur tekist,
þegar verkum milli sveitarfélaga
og ríkis hefur verið skipt. Má í því
sambandi m.a. minna á þá tilhög-
un, sem nú er viðhöfð varðandi
skólabyggingar, sem bæði hefur
leitt til hagræðingar og sparnaðar,
auk þess sem fullt tillit er tekið til
skólaforms og byggðasjónarmiða.
Vissulega er vel athugandi, hvort
ekki sé rétt að koma á svipuðu
fyrirkomulagi þar sem ríki og
sveitarfélög hafa með höndum
hliðstæð verkefni.
í upphafi máls míns vék ég
sérstaklega að því hvert grund-
vallaratriði það væri, að þær
félagseiningar er önnuðust hlið-
stæð verkefni bygjyu við sambæri-
leg kjör.
Hér á hinu háa Alþingi hefur á
síðustu dögum m.a. verið fjallað
um mál, er varðar nýjungar í
atvinnuuppbyggingu dreifbýlisins.
Hér á ég við tvær tillögur til
þingsályktunar. Fjallar önnur um
iðngarða, en hin um eflingu
iðnaðar og úrvinnslugreina í
dreifbýlinu. í þessu sambandi er
þó vert að íhuga það vel, að áður
en iðngarðar rísa af grunni og
áður en þjónustugreinar og iðnfyr-
irtæki festa rætur í sveitum
landsins þurfa sveitarfélögin ærin
verk að vinna.
Þegar hafist er hand um at-
vinnuuppbyggingu þarf ákveðin
skipulagning að fara fram, síðan
þarf að vera fyrir hendi, vatn,
skólp og raflögn svo nokkuð sé
nefnt, þ.e. skipulagður byggða-
kjarni með byggingarhæfum lóð-
um. Þessi þáttur í starfsemi
sveitarhreppa hefur aukist á síðari
árum, enda ein áhrifaríkasta
leiðin og kannski sú eina til að
sporna gegn áframhaldandi fólks-
flótta úr sveitum landsins og snúa
vörn í sókn í þeim efnum. Enginn
má þó skilja þessi orð mín svo, að í
þeim felist vanmat á gildi og
möguleika í íslenskum landbúnaði,
þótt fræðilega sé tæpast hægt að
ætla, að sá atvinnuvegur auki
hlutdeild sína í vinnuafli þjóðar-
innar á allra nánustu tímum. En
dæmið getur snúist við, þéttbýli og
iðnaður nágrannaþjóða leggur
undir sig akurlendur bændanna
þar. Þegar sú þróun eykur á
óhagkvæmni í landbúnaði þeirra
þjóða og takmörkun á landbúnað-
arframleiðslu batnar að sama
skapi aðstæður í þeim löndum sem
búa við mikla víðáttu og góð
skilyrði til landbúnaðarfram-
leiðslu.
En stöðnun þolir ekkert byggð-
arlag. Þess vegna verðum við að
hefjast handa um nýtt starf ný
áform. Við hliðina á samtökum
fólksins í landbúnaði þarf að efla
sveitarfélögin og breikka þann
grundvöll verkefna, sem þau hafa
unnið að. Bættar samgöngur og
dreifing orku um byggðir Islands
skapar margháttaða möguleika í
atvinnuuppbyggingu og viðskipt-
um, sem enn eru ónýttir. í þessum
efnum skortir að vísu margt, en
það fyrsta sem við verðum að ná
tökum á, eru markmið og áform.
Þótt enginn skyldi vanmeta hlut
hins opinbera í þessum efnum
verður forustuhlutverkið aö vera í
höndum fólksins sjálfs og for-
svarsmanna þeirra heima í héruð-
um. Alveg sérstaklega verður að
undirstrika forustuhlutverk sveit-
arfélaganna sjalfra til að móta ný
viðhorf og aðlaða þau breyttum og
betri aðstæðum.
Herra forseti. Eg geri mér vel
ljóst, að orð mín hér eru víðtækari
en tillaga sú, er ég mæli hér fyrir.
Verkefnin eru því næg. Hitt legg
ég áherslu á, að verði sú tillaga,
sem hér er um fjallað, samþykkt,
er það stórt spor í réttlætisátt.
Það er kostur við þetta mál, að
það mótast ekki af viðhorfum
ákveðins stjórnrhalaflokks né
hagsmunahópa. Þess vegna vona
ég, að það fái góðan byr og
jákvæða afgreiðslu hér á hinu háa
Alþingi.
Stórt spor í réttlætis-
áttað jafna upphitun-
arkostnað í skolum
— Ný þingmál — Ný þingmál — Ný þingmál — Ný þingmál — Ný þingmál — Ný þingmál — Ný þingmál —
Aðstoð við utan-
kjörstaðakosningu
Hvern veg má örva ungt fólk
til þátttöku í atvinnulífinu?
Aðstoð við utankjör-
staðaatkvæðagreiðslu —
og við blinda
Oddur Ólafsson (S) hefur
flutt frumvarp til laga um
kosningar. Þar segir um
kosningaaðstöðu f.vrir blinda:
„Þar skal einnig vera spjald
jafnstórt kjörseðli með upp-
hleyptum listabókstöfum og
blindraletri, með glugga framan
við hvern staf og vasa á bakhlið,
þannig að blindir geti gegnum
gluggann sett kross framan við
þann lista, er þeir gefa atkvæði
sitt, og á þann hátt kosið í
einrúmi og án aðstoðar."
Þá eru í frumvarpinu ákvæði
um hliðstæða aðstoð við
þurfandi kjósendur er greiða
atkvæði utan kjörfundar og á
kjörfundi, en í þessu efni hefur
verið mismunun, er mjög hefur
verið gagnrýnd.
Frumvarp þetta er svipaðs
efnis og Pétur Sigurðsson (S)
flutti á síðasta þingi.
Hvatt til þátttöku ungs
fólks í atvinnulífi
Egill Jónsson (S) flytur til-
lögu til þingsályktunar, þar sem
ríkisstjórn er falið í samráði við
atvinnuvegi og stofnlánasjóði
þeirra að kanna með hvaða
hætti unnt sé að örva þátttöku
ungs fólks í atvinnulífinu. í
greinargerð er vikið að
síaukinni hlutdeild þjónustu-
greina í atvinnulífi á kostnað
framleiðslugreina. Flutnings-
maður vill láta kanna, hvern veg
hægt er að hvetja ungt fólk til
þátttöku og frumkvæðis í fram-
leiðsluatvinnugreinum, en á
þeim vegi séu ýmsir þröskuldir,
er geri valkost annarra atvinnu-
tækifæra girnilegri.
Verksmiðjuframleidd
einingarhús
og söluskattur
Ilclgi F. Scljan (Abl.), Eyjólf-
ur K. Jónsson (S) og Ilannes
Baldvinsson (Abl) flytja frv. til
laga: „Vinna við húsb.vggingar
og aðra mannvirkjagerð, sem
unnin er á byggingarstað svo og
í verksmiðju, á verkstæði eða
starfsstöð" skal ekki falla undir
söluskattsskyldu. Eins og er er
ekki innheimtur slíkur skattur
af vinnu við húsbyggingar fari
hún fram á byggingarstað, en
hinsvegar ef um verksmiðju-
framleidd einingarhús er að
ræða. Hér er um misræmi og
misrétti að ræða, segja
flutningsmenn, sem leiðrétta
þarf þegar.
Innlend stjórnvöld
kaupi innlenda
iðnaðarframleiðslu
Eggert Haukdal (S) flytur
tillögu til þingsályktunar um
innkaup opinberra aði'a á
íslenzkum iðnaðarvörum Til-
lagan gerir ráð fyrir sérstöku
frumkvæði ríkisstjórnar, í sam-
starfi við Samband íslenzkra
sveitarfélaga, í athugun á
leiðum til að auka verulega frá
því sem nú er innkaup ríkis,
sveitarfélaga og stofnana og
fyrirtækja á þeirra vegum á
íslenzkri framleiðslu, er leiði til
eflingar innlends iðnaðar og að
útboð verði nýtt á markvissan
hátt til að stuðla að iðn- og
vöruþróun í landinu. I greinar-
gerð er vitnað til margs konar
iðnkynningar á liðnu kjörtíma-
bili og frumkvæðis fv. iðnaðar-
ráðherra, Gunnars Thoroddsen,
um athugun á framangreindu
efni.
Fæðingarorlof
kvenna í sveitum
Árni Gunnarsson (A) og þrír
aðrir þingmenn Alþýðuflokks
flytja tillögu til þingsályktunar
um áskorun á ríkisstjórnina að
beita sér fyrir því að eiginkonur
bænda og aðrar útivmnandi
konur í sveitum fái notið
fæðingarorlofa er jafngildi þeim
fæðingarorlofsgreiðslum sem nú
eru í gildi.
500 bifreiðar
fyrir fatlaða
Alcxander Stefánsson (F) og
tveir aðrir þingmenn Fram-
sóknarflokks flytja frumvarp til
iagga, sem m.a. gerir ráð fyrir
því að felld verði árlega niður
jyöld af allt að 500 bifreiðum
fyrir bæklað fólk og lamað, eða
fólk með lungnasjúkdóma og
aðra hliðstæða, allt á svo háu
stigi, að það á erfitt með að fara
ferða sinna án farartækis.
Lækkun jyalda af hverri bifreið
má þó ekki nema meira en 450
þus. krónum, að viðbættri
lækkun á innflutningsjrjöldum,
þannig að heildarlækkun verði
ekki lægri fjárhæð en 1 milljón
krónur á bifreið segir í texta frv.