Morgunblaðið - 10.12.1978, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 1978 2 7
Rómantísk saga um
ástir og valdabaráttu
Bókmenntlr
Óskar Aðalsteinni
í RÖSTINNI.
Skáldsajca.
Ægisútgáfan 1978.
Óskar Aðalsteinn hefur að mínu
mati samið nokkrar atMyglisverð-
ar skáldsögur með rómantísku
ívafi. Efni sagna hans og efnis-
meðferð er með þeim hætti að ekki
verður hjá því komist að kalla
hann rómantískan höfund. I nafn-
giftinni felst síður en svo neikvæð
merking. En hún getur m.a. merkt
að höfundi gengi fremur illa
glíman við raunveruleikann, að
hann eigi erfitt með að fóta sig í
þeirri miskunnarlausu veröld sem
í kringum okkur býr.
Það er til dæmis einkennandi
fyrir nýju bókina, I röstinni, að
félegsleg átök þar með tsdin
valdabarátta tveggja plásskónga,
verða fremur daufleg í sögunni
þótt tilefni sé til að gera þeim
rækileg skil. Aftur á móti eru
ástamál rauður þráður bókarinn-
ar; mannleg vandamál er það sem
höfundurinn leggur mest upp úr
og kann best að lýsa.
Hringi Sverrissyni er lýst sem
draumlyndum athafnamanni.
Konur hænast að honum, en það er
fyrst og fremst æskuvinkonan
Emma sem hann þráir. Hann
eignast hana að lokum og fjallar
meginhiuti sögunnar um sambúð
þeirra. Óskari Aðalsteini tekst
betur en oft áður að sýna okkur
inn í hugarheim tveggja elskenda.
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
Hann lýsir því eftirminnilega
hvernig þau fjarlægjast hvort
annað og hvernig þau sameinast.
Bestu kaflar bókarinnar eru þeir
sem skýra frá átökum hjónanna.
Ágirnd Hrings verður til þess að
Emma snýr við honum baki um
sinn því að það „eru takmörk fyrir
BIRGIR OG TÖFRASTEINNINN
Ilöfunduri Riríkur Sigurðsson.
Prentuni Prentsmiðja Björns
Jónssonar.
Útgefandii Bókaútgáfan Skjald-
borg.
Þetta er prýðis barnabók. Fyrst
rennur sú stoð undir þá fullyrð-
ingu, að höfundar, bæði megin-
máls og ljóða, eru afburða hagir á
tungu feðra sinna, svo að hverju
barni er það fengur að kynnast
máli þeirra. Sú stoð er og gild, að
Eiríkur var heppinn, er hann datt
niður á svo snjallt sögusvið. Birgir,
því hversu mikið einn maður hefur
gott af að sölsa undir sig“.
Einkasonurinn Sverrir yfirgefur
einnig föður sinn og fyrirtæki
hans þegar sá gamli vill fara að
reisa verksmiðjur, „halda áfram
en ekki afturábak", eins og það
heitir á hans máli. Það er ljóst að
Hringur vill stækka „lítilfjörlega
persónu" sína með stórfram-
kvæmdum, fæðingarpláss hans á
að „rísa úr dróma — dásvefni"
fyrir hans tilstilli: „Dönsku húsin
sem þar standa í einum hnapp, og
hímdu niður af sér um áratug, eru
nú aftur skír i línum og stoltara-
leg, eins og óvinnandi borg. Bátar
afla í góðu meðallagi, þótt sjaldn-
ast sé landburður af fiski“.
8 ára snáði, hlýtur flugfar til
Akureyrar sem verðlaun fyrir
kunnáttu í umferðarreglum. Þar
leiðir höfundur hann sér við hönd
um bæinn, sýnir honum það
markvert er og fræðir hann um
það. Eiríkur er snjall höfundur,
íþyngir ekki með aukaatriðum,
hefir lag á að leggja fyrir mál sitt
á þann hátt, að það kveikir lesanda
löngunar í meiri fróðleik. Mér fór
svo, hugsaði, hví birti hann ekki
myndir af viðkomustöðum þeirra
félaga? Slíkt hefði mér þótt hæfa
þessum fróðleiksþáttum. Kannske
of dýrt, en alla vega hefði það
Óskar Aðalsteinn
Ennþá gerast ævintýri. Síldin
kemur. Menn auðgast á einni
nóttu, verða síldarkóngar, en falla
síðan vegna verðhruns á síldar-
markaðinum. Hringur hefur haft
vaðið fyrir neðan sig. Hann nær
veraldlegu takmarki sínu, en
fjölskyldumál hans bíða tjón af.
aukið gildi bókarinnar til notkun-
ar í skólum. Verði hún gefin út
aftur, ætti að huga að þessu. Skilji
enginn orð mín svo, að ég telji
myndir Bjarna ekki góðar, þær eru
það, listagóðar, en ég hefði viljað
sjá við hlið þeirra gengumslátt
með myndum frá þeim stöðum er
heimsóttir eru.
Það yrði öðrum bæjum í landinu
fengur, ef þeir réðu stílfæra menn,
eins og Eirík, t.þ.a. skrifa bækur
fyrir börn, bækur um það merk-
asta er bæirnir hafa fyrir sögu og
menningu þjóðarinnar. Slíkt yrði
merkilegt safn. Ljóð Kristjáns eru
Það er ekki unnt að kaupa sér
hamingju. Á stund sælunnar er
dauðinn ekki langt undan. Það ljós
„sem brennur ekki niður í stjak-
ann“ er aðeins sú mynd sem við
málum af veruleikanum sam-
kvæmt óskhygju okkar. Þetta á
Hringur eftir að skilja í einmana-
leik sínum.
Sjálfur frásagnarmáti Óskars
Aðalsteins er draumkenndur, líkt
og óháður stund og stað. Sagan
minnir á eintal, hefur ýmsa
ljóðræna eiginleika. Sums staðar
gætir ögunar í stílnum. En oft er
líkt og höfundurinn ráði ekki við
söguefni sitt. Hann gerir sig sekan
um óvandvirkni sem lýtir bókina.
Vel hefði þessi saga átt hreinritun
skilið. Frágangur hennar sæmir
ekki höfundi á borð við Óskar
Aðalstein sem á margar bækur að
baki, en fyrsta bók hans var Ljósið
í kotinu (1939).
Þetta er enginn áfellisdómur um
Óskar Aðalstein, aðeins sett fram í
þeirri von að hann geri til sín
strangari kröfur.
eftir SIGURÐ HAUK
GUÐJÓNSSON
alltaf perlur, mistærar að vonum,
en alltaf perlur.
Það er eitthvað hreint og
seiðandi við myndir Bjarna, sem
gerir þær að skrautfjöðrum hverri
bók.
Prentun er mjög góð. Próförk
vel lesin, aðeins stórt Þ að stríða
setjara og ergja prófarkalesara.
Prýðisbók, sem á athygli skilið.
Þökk'.
Birgir og töfrasteinninn
Bðkmenntir
engu sæluríki öðru mun vera líkt
hér á jörðu. En þó að hann væri að
skrifa um Bodil Begtrup, var hann
ekki síður með hugann við þá, sem
hafa á síðustu mánuðum gefið þau
fyrirheit, sem spámönnum er
ætlað, þ.e. að þeir einir gætu ekið
heilum pólitískum vagni heim á
hlað sæluríkisins. En nú hafði
Pétur séð, að kauðar voru ekki
heilindin holdiddædd, hvað þá þeir
spámenn, sem hingað til hafa
verið orðaðir við paradís þessa
heims eða annars. Og hin himn-
esku, gullnu port eru enn harðlæst.
Alþýðubandalagið hefur ekki einu
sinni lykilinn að þeim, þótt það
hafi ýmsar saklausar „kerlingar" á
sínum snærum. „Spámennirnir“
hafa sjaldan verið jafn berir að því
að nota launþegasamtök í póli-
tísku streði sínu og nú upp á
síðkastið. Launþegafélögin eru
spennt fyrir vagninn og notuð eins
og húðaklárar til að fullnægja
pólitískum metnaði „fulltrúa laun-
þega“. Þeir eru sem kunnugt
er á egotrippi um þessar mundir.
Þetta hafa launþegar mátt horfa
upp á og hlýtur það að hafa tekið á
taugar þeirra sem trúðu á batn-
andi tíð með blóm í haga; þessara
rómantísku fjandvina pólitískra
blákaldra staðreynda; manna eins
og Péturs Péturssonar. Það mætti
segja bréfritara, að hann hafi nú
af því þó nokkrar áhyggjur að
horfa upp á hégómlegt egótripp
félaga sinna, enda hefur það aldrei
verið meining launafólks að sóa
ævinni í það dapra hlutverk að
vera húðarklárar þeirra, sem
flórera í völdum eins og mý á
mykjuskán.
Og þó!
Þangað leitar klárinn, sem hann
er kvaldastur. Þess eru mörg dæmi
úr pólitískri sögu þessarar aldar.
Bjartmar
á Sandi
Bjartmar á Sandi varpaði hlý-
legri birtu vizku og mannúðar á
umhverfi sitt, meðan hann sat á
þingi. Að honum var því eftirsjá
úr þingsölum. Hann óx í skjóli
þess holdtekna stórskálds ís-
lenzkrar bændamenningar,
Guðmundar á Sandi. Sjálfur er
hann góður sendiherra þess um-
hverfis, sem hæfir þingeyskri
alþýðumenningu. Það er galsi í
minningabók hans, „Hér geta allir
verið sælir“, en þar segir m.a. svo
um það, þegar hann fór fyrst í
framboð:
„ ... Koma mín til Húsavíkur
þennan löngu liðna dag vakti
samstundis meiri athygli en allar
þangað komur mínar samanlagt í
meira en hálfa öld á undan henni.
Þótt sprengja hefði fundist undir
bifreið Finns Kristjánssonar í
Túngötu hefði það varla vakið
annað eins umtal, eða Kotadals-
jökull væri farinn að gjósa.
Umræða manna á meðal næstu
dagana á undan olli því hversu
fljótt fregnin um komu mína fékk
fætur um allt.
Degi á Akureyri-varð svo bilt við
þegar orðrómur var orðinn að
vissu að hann draup höfði og fór
að spyrja sagnaranda sinn hvernig
Benedikt bókaverði frá Auðnum,
þeim vitsmanni litist á blikuna.
Stjórnarmaður í K.Þ. kominn á
lista, og það allra versta listann á
landinu!
Engu gat sagnarandinn svarað,
því Benedikt var horfinn úr heimi
suður fyrir sól og í engu kallfæri.
Karl Kristjánsson sagði einu
sinni skemmtilega frá því að löng
væri leiðin til keisarans í gamla
Rússlandi. En hvað var hún hjá
allri þeirri dorru haustið 1959, sem
þá var millum Dags á Akureyri og
himnaríkis. Nú hefur sú leið styst
til muna. Þá gerðist Dagur yfir-
blað en Tíminn undirblað og fór að
éta upp eftir honum. En allar
götur á undan og síðan hefur
Dagur étið upp eftir Tímanum. Ég
varð stórmenni á síðum íslendings
á Akureyri og Morgunblaðsins
fyrir sunnan á einum degi og er
enn, þó minnkað hafi ég nokkuð.
En óhræsi hið mesta í Degi og
Tíma sem sagt var. Stafaði það
einkum af því að upp komst að ég
var allur af vilja gerður að eyða
kaupfélögum eða lama stórkost-
lega ef ég gæti ekki drepið þau
alveg, svo sem sagt mun verða
betur seinna meir....“
Og ennfremur:
„Ekki verður því nú neitað að
ólíkt skemmtilegra og mannalegra
hefði verið að aka heilt haust um
héruð eins og allir almennilegir
frambjóðendur gera: kaupstaði,
þorp og sveitir vestan frá Ólafs-
firði, austur á Langanes, strendur
allar og dali Eyjafjarðar og
Þingeyjarþings. Enda er þaö vinn-
ingur Mka vænum mönnum að
sýna sig og vendina sem sópa eiga
rykið af kjördæminu. Skylt er og
frambjóðendum að lofa umbjóð-
endum sínum að sjá framan í sitt
fés.
En þó ég væri svona útúrskotinn
og innibyrgður hafði ég veður af
öllu sem var að gerast án þess að
bera mig eftir því. Margir litu inn í
vogarhúsið af innri þörf en
forðuðust næstum alveg að minn-
ast beinlínis á kosningarnar.
Aðeins einn stakk því að mér í
góðu að óþokkamenni væru þeir
sem nú vildu K.Þ. dautt, hið
áttræða heiðursfélag og bar fyrir
sig Tíma og Dag. Óg einu sinni
hellti uppsveitarmaður sér yfir
Tjörnesing fyrir það að ætla að
kjósa landeyðingarlista og vænt-
anlega morðingja kaupfélaganna í
landinu. Hann hafði skilið blað
sitt svo að þettá gæti staðið til.
Einhverjir höfðu fengið vont fyrir
það suður í Dal og Hverfi að nenna
ekki að tala ljótt um framboð
vigtarmanns.
Ég varð leiður, og dálítið
montinn þó af að geta komist hjá
að vigta skakkt undir svona
fréttum, því fátt fellur mér ver en
að verða öðrum til bölvunar.
í minni sveit og næstu byggðar-
lögum var töluvert um akstur
aðvífandi hugsjónamanna heim á
bæi að láta fólk vita að illa væri
það séð útífrá að „maður úr
félagsstjórn skyldi láta hafa sig í
annað eins og þetta.“
Margir eyddu því tali og sáu
ekki voðann, en fóru að tala svo
fallega um mig að ég kem mér ekki
að því að láta það á blað.
Frá vigtinni var ég laus tæpum
tveim vikum fyrir kjördag. Mig
minnir að ég færi á fjóra fundi. —
Og eitthvað ruglaði ég inn á
segulbönd tvívegis á Akureyri. Svo
var því útvarpað. Ennfremur leit
ég inn í fáein hús við sjó og í sveit
til að sýna mína dýrð. Þegar ég svo
komst í ró frá vigtinni með eina
sál í holdi og óklofinn í herðar
niður, upphófust draumar ríkuleg-
ir allt upp að kjördegi. Það voru
heilsubótardraumar...“