Morgunblaðið - 10.12.1978, Blaðsíða 32

Aukin
sjálfstjórn
F'kki skulu menn halda, að þessum
vaxandi þverbrestum hafi enfíinn gaumur
verið jíefinn né að þeim fundið. Þvert á
móti hafa margar Kaunrýnisraddir heyrzt
ojí tiliöítur til úrbóta. Skozkir og welskir
þjóðernissinnar vilja aukið sjálfsforræði.
Aðrir, einkurn í Entjlandi, krefjast mann-
réttindaskrár o(í umbóta á kosningatilhöK-
un ok Lávarðadeildinni. Úrbótatillögurnar
eru mismunandi, þótt þær séu ekki þar
f.vrir ósamrýmanlegar. Ef? mun leitast við
að sýna fram á, að sérhver þeirra hefur til
síns áítætis nokkuð, en en>;in er fullnægj-
andi ein oj; sér. Lausnin kann að lÍKída > því
að nýta nokkuð úr hverri.
Ef því væri ekki þannij; farið, að
þjóðernissinnar stefna að sundrungu Hins
sameinaða konunj;sríkis, sem er afi
minnsta kosti mitt föðurland, kynni ég af
hafa haft mesta samúð með málstafi
þeirra. Þeir einir vilja varpa fyrir róða öllu
hinu þrúgandi miðstjórnarvaldi og fara
sjálfir með stjórn sinna eif;in mála á
hófsamari vef;. Svo lanj;t sem þetta nær,
Ket ég ekki greint nokkra ósanngirni í
stefnu þeirra, ef þeir vildu einungis halda
sij; innan marka nýrrar stjórnarskrár
sambandsríkis. Þegar á allt er litið hafa
jafn ólíkar þjóðir sem Svisslendin(;ar,
Bandaríkjamenn, Kanadabúar, Astralíu-
menn og Þjóðverjar einmitt öðlazt festu,
virkni o); velsæld á þessum sama grund-
velli. Hvað oss sjálfa áhrærir má að
minnsta kosti færa að því rök, að það hafi
verið mistök að fallast á nokkra þá
sambandsskipan, er leiddi til slita á
tenftsium vorum við írland og þar með
allra þeirra hörmunga, er það hefur haft í
för með sér.
Fin ég er á öndverðum meiði við
þjóðernissinna í fjölmörgum efnum. I
fyrsta lagi: Ef aukin sjálfsstjórn á að vera
skref í átt til fulls aðskilnaðar, hafna ég
henni með öllu. Að minni hyggju leiðir
aðskilnaður föðurland mitt til glötunar og
er drottinssvik bæði við þjóðarheildina og
einstaka hluta hennar. Hann er ekki sízt
tilræði við hin kristnu Vesturlönd, sem vér
erum öll hluti af og heyr nú varnarbaráttu
gegn þeim e.vðingaröflum, sem eru staðráð-
in í að gera að engu allt það, er þau tákna
og hafa lagt af mörkum til velferðar
mannkynsins.
í öðru lagi. Ef sjálfsstjórn á rétt á sér á
Norður-Irlandi (þar sem ég býst við, að hún
verði að lokum endurreist) og í Skotlandi
og Wales, fæ ég ekki séð, að hún henti síður
í öðrum landshlutum. Ef um sjálfstjórn
Eftir
Hailsham
lávarð
SEINNI
HLUTI
verður yfirleitt að ræða, hljótuin vér fyrr
eða síðar að þurfa að koma á fót einhvers
konar kerfi, þar sem skilyrði aðildar að
þjóðfélaginu verða að minnsta kosti að
vera nokkurn veginn sambærileg, hvort
heldur menn búa í Manchester eða Belfast,
London eða Cardiff, Norwich, Newcastle
eða Edinborg ellegar sveitahéruðum
Wales. Þetta er miklu viðameira verkefni
en bæði ríkisstjórnin og þjóðernissinnar
virðast hafa gert sér grein fyrir, og þótt
ekki sé óhugsandi að ná þessu marki,
verður að inna töluvert meiri undirbún-
ingsvinnu af höndum, áður en það getur
orðið að veruleika.
í þriðja lagi: Veikleiki stjórnskipunar
vorrar felst í raun og veru í því, að hún er
grundvöllur kjörins einræðis. Þótt Hinu
sameinaða konungsríki væri skipt í þrennt
eða fernt og þar komið á fót kjörnum
einræðisstjórnum í smærri stíl, er engu
ríkari ástæða til að ætla, að þjóðir
Skotlands, Englands, Wales og
Norður-írlands yrðu ánægðari með hina
nýju húsbændur sína og herra en forvera
þeirra. Væri heill vorri eigi betur borgið í
framtíðinni í samheldni en sundrungu, þar
sem vér tröðkuðum ekki á fornhelgum
erfðavenjum hálfrar þriðju aldar? Ef vér
slitum í sundur lögin í Hinu sameinaða
konungsríki, myndi ugglaust að því reka,
að hinum ýmsu hlutum þessara eyja yrði
att saman af margvíslegum keppinautum
vorum á sviði viðskipta og stjórnmála,
skörð höggvin í sameiginlegar varnir vorar
og sameinað framlag vort til þjóðar-
heildarinnar færi þverrandi. Eg óska þess
svo sannarlega ekki, að nokkrar sjálfstæð-
ar og magnvana smáeiningar leysi af hólmi
hið sögulega samfélag vort, sem er þrátt
fyrir galla sína stórfenglegt í ljósi afreka
sinna, sem engar brigður verða bornar á.
Gagnstætt Wales og Skotlandi eru lítil
merki þess í Englandi, að fyrir hendi sé
nægjanleg staðbundin þjóðerniskennd til
að renna stoðum undir kröfur um sjálfs-
stjórn. I Englandi hefur andstaðan gegn
kjörnu einræði því birzt í kröfum um
mannréttindaskrá, úrbætur á kosningatil-
högun og — að vísu sjaldnar — umsköpun
á Lávarðadeildinrii. Grundvöllur alls þessa
er sá, að í þágu frelsis og réttaröryggis ber
nú brýna nauðsyn til þess annaðhvort að
reisa skorður við löghelguðum völdum
þingsins eða stuðla að nýju að valdgrein-
ingu innan þess.
Mannréttindaskrá
Talsmenn mannréttindaskrár vilja tak-
marka valdið. Þeir halda því að réttu lagi
fram, að með öllum öðrum siðmenntuðum
þjóðum séu löggjafarvaldinu settar nokkr-
ar skorður og lög komi annaðhvort í veg
fyrir breytingar á stjórnarskránni eða
torveldi þær. I slíkum tilvikum geti
dómarar og sérstakur stjórnlagadómstóll
virt að vettugi þá löggjöf, er gengur í
berhögg við stjórnarskrána. En hvernig má
gera þessa takmörkun valdsins raunhæfa?
Að óbreyttri skipan gæti þingið ævinlega
tekið aftur það, sem veitt hefur verið, með
því að breyta mannréttindaskránni eða
fella hana úr gildi. Þessu svara talsmenn
mannréttindaskrárinnar einlægt þannig
til, að almenningsálitið myndi hindra
ríkisstjórnir í að gera slíkt. Að minni
hyggju er sú skoðun einkar grunnfærin. Eg
viðurkenni fúslega, að mannréttindaskrá
gæti í ákveðnum tilvikum komið í veg fyrir
valdníðslu gagnvart einstaklingum í van-
hugsaðri löggjöf þingsins. En ég fellst ekki
á, að ríkisstjórp annars hvors flokksins
myndi hika eitt andartak við að bæta inn í
meginfrumvörp sín að eigin geðþótta hinu
nauðsynlega undanþáguákvæði: „Þrátt
fyrir þau ákvæði mannréttindaskrárinnar
eða annarra laga eða réttarreglna, er í
bága kunna að brjóta.“ Ég gæti næstum
samið þann ráðherraboðskap, er slíku
fylgdi, að sjálfsögðu í anda samlyndis og
sátta. Eigi mannréttindaskrá að vera virði
þess pappírs, sem hún er skrifuð á, verður
hún vissulega að vera hluti ritaðrar
stjórnarskrár, þar sem völd löggjafans eru
takmörkuð og háð mati dómstóla. Ella mun
hún ekki reynast annað en hrein sýndar-
mennska í skiptum stjórnvalda og almenn-
ings.
Jafnvel þótt ég hefði hér á röngu að
standa, bæri mér að benda á, að mannrétt-
indaskrá er þess einungis megnug að leysa
lítinn hluta vandans. Skerðing einstakl-
ingsréttar er afdrifaríkur veikleiki hins
kjörna einræðis, en þó hvorki hinn
algengasti né sá, er mestu máli skiptir.
Væri ekki nær, að vér huguðum betur að
því, hvernig hið kjörna einræði megnar í
blámóðu fjarskans að safna völdum á fárra
hendur og deila þeim út til frekar
fámennra minnihlutahópa, um leið og það
er háð duttlungum pólitískra flokksstjórna
og annarra hagsmunasamtaka og þrýsti-
hópa, þar sem tilgangurinn, hugmynda-
fræðileg kreddufesta og afturhaldssemi
helga alltof oft meðalið. Ef takmarka þarf
völd þingsins yfirleitt, eins og ég tel
nauðs.vn, ætti ekki að binda þá takmörkun
við verndun einstaklingsréttar. Ég er
sannfærður um, að þetta er ein ástæða
þess, hvers vegna fjölmargar gagnrýnis-
raddir hiris kjörna einræðis hér á landi
beinast fremur að endurbótum kosninga-
skipunarinnar. Menn télja, að með þeim
væri unnt að skapa, að minnsta kosti í
Neðri málstofunni, jafnvægi milli flokka,
er eyða myndi öfgunum eða bregða á þá
böndum, þótt ekki væri annað.
Kosningatilhögun
En er þessu svona farið? Hafa hlutfalls-
kosningar haft þessi áhrif á Norður-ír-
landi? Ef nokkuð er, virðast mér þær hafa
aukið miðstjórnarvaldið og jafnvel skert
áhrif hinna hófsamari afla, að minnsta
kosti í Sambandsflokknum. Hafa þær haft
þessi áhrif í öðrum Evrópulöndum? Ég
held ekki. Þegar öllu er á botninn hvolft,
virðast þær hafa verið kommúnistum og
jafnvel á stundum nýfasistum til fram-
dráttar. Eftir því sem séð verður fyrir
gylliboðum og hrossakaupum að kosning-
um loknum, virðast þær leiða til þess, að
hinir hófsamari lúti í lægra haldi fyrir
öfgamönnum í sínum hópi fremur en eigin
líkum gagnstæðrar skoðunar. Hverjir sem
gallar núverandi skipunar kunna að vera,
stuðlar hún þó að minnsta kosti að því, að
hinir gætnari menn í stóru landsmála-
flokkunum hafi hönd í bagga með öfgaöfl-
unum í sínum eigin röðum, og að því er að
mínu viti mikill fengur. í Skandinavíu hafa
„Hver telur þú mikilvægustu
réttindi manna og af hverju?”
Ritgerðarsamkeppni á vegum Félags SÞ á íslandi
Þann 10. desember 1978 eru
þrjátíu ár liðin frá því að
Allsherjarþing Sameinuðu þjóð-
anna samþykkti Mannréttinda-
yfirlýsingu samtakanna. Yfir-
lýsingin var fyrsta allsherjarsam-
þykkt alþjóðasamtaka um mann-
réttindi og hafa fáar yfirlýsingar
haft jafn víðtæk áhrif.
Hörmungar síðari heims-
styrjaldarinnar gerðu þjóðum
heims ljóst, að nauðsynlegt var að
tryggja mannréttindi sem allra
best. I stofnskrá Sameinuðu þjóð-
anna eru ýmiss ákvæði um mann-
réttindi, en þar sem ljóst var að
víðtækari og nánari skilgreiningar
á réttindum manna voru nauðsyn-
legar var Mannréttindanefnd
Sameinuðu þjóðanna falið að
undirbúa og semja Mannréttinda-
yfirlýsinguna. Mefndin lauk því
verki í júlí-mánuði árið 1948 og
var yfirlýsingin samþykkt á fundi
Allsherjarþingsins í París 10.
desember sama ár. í yfirlýsing-
unni er ekki aðeins kveðið á um
borgaraleg og pólitísk réttindi
manna heldur og félagsleg-, efna-
hagsleg- og menningarleg réttindi
þeirra.
Mannréttindayfirlýsingin hefur
ekki lagagildi í sjálfu sér, hún á að
vera ríkisstjórnum aðildarþjóða
Sameinuðu þjóðanna leiðarljós og
í henni eru réttindi mannsins
skilgreind. Yfirlýsingin hefur engu
að síður haft mikil áhrif, sem sjá
má í löggjöf margra ríkja og
vaxandi virðingu fyrir mann-
réttindum. Mun varla of djúpt
t.ekið í árinni að segja, að Mann-
réttindayfirlýsingin sé sá grund-
völlur sem öll barátta fyrir
mannréttindum hefur byggst á
síðan árið 1948. Er því vel við hæfi
að þrjátíu ára afmælis hennar sé
minnst.
Félag Sameinuðu þjóðanna á
Islandi hefur ákveðið í samráði við
utanríkisráðuneytið, menntamála-
ráðuneytið og Flugleiðir h/f, að
gangast fyrir ritgerðarsamkeppni
í tilefni afmælisins. Gefst öllum
nemendum í 9, bekk grunnskóla
kostur á að taka þátt í keppninni.
Rigerðarefnið verður: „Hver telur
þú mikilvægustu réttindi manna
og af hverju?" Dómnefnd mun
velja tvær bestu ritgerðirnar og
verða höfundar þeirra verðlaunað-