Morgunblaðið - 10.12.1978, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 1978
33
hlutfallskostningar á hinn bóginn leitt til
þess, aö einn og sami flokkurinn hefur
farið með völdin um þrjátíu eða jafnvel
fjörutíu ára skeið, og það er að minnsta
kosti einn hátturinn á kjörnu einræði, sem
vér höfum góðu heilli ekki þurft að búa við
ennþá.
I raun og veru er veikleiki umbóta á
kosningatilhögun í því fólginn, að þær
snerta ekki rætur vandans. Það, sem er
fyrst og fremst ósanngjarnt við núverandi
stjórnskipan, er það, að alræðisvöld eru
fengin löggjafanum í hendur, um leið ogöll
rök og mannleg reynsla benda til þess, að
óskoruð völd séu óviðunandi. Sé þetta rétt,
munu engar lagfæringar á aðferðinni við
að velja einræðisherrana, hvorki stórar né
smáar, geta orðið einar sér bölvabætur
hins kjörna einræðis. I mesta lagi gætu
þær dregið eitthvað úr áhrifum þess.
Lávarðadeildin
Ég vík nú að Lávarðadeildinni. Ég er
þess fullviss, að æskilegt sé að skipa
löggjafarvaldinu í tvær þingdeildir, þótt
hér gegni hinu sama og áður, að það er
fjarri lagi að telja slíka skipan nægja út af
fyrir sig. í mínu ungdæmi var á orði haft,
að önnur þingdeild væri annaðhvort
óæskileg eða óþörf; óþörf, ef hún staðfesti
ákvarðanir Neðri málstofunnar, óæskileg,
ef hún gerði það ekki. Ég tel þetta rangt.
Það er ljóst, að ein þingdeild getur aldrei
að fullu verið spegilmynd þjóðfélagsins,
hvernig svo sem til hennar er kösið. Eigi
munu öll landssvæði, héruð og hagsmuna-
öfl geta átt sér þar málsvara, hvaða
kosningatilhögun sem notuð er. Brautryðj-
endur að stofnun Bandaríkjanna gerðu sér
grein fyrir þessu. í öldungadeildinni á
hvert einstakt ríki sér formælanda, en
skipan fulltrúadeildarinnar ræðst af
fólksfjölda á hverjum stað. I sambands-
ríkjaskipan er slíkur háttur augljóslega
eftirsóknarverður. Mér er engu að síður
ljóst, að ekkert verður frekar að gert til
umbreytingar á valdsviði og skipan
Lávarðadeildarinnar, sem að sínu leyti er
bæði góð og gagnleg. Þegar til lengdar
lætur, verður spurningin um afnám hennar
eða nýskipan. Þangað til er bezt að láta
hana eiga sig. Er þeir tímar koma, mun ég
f.vlgja nýsköpun.
Að leiðarlokum
Ég er nú senn kominn að leiðarlokum. Ég
hef komizt að þeirri niðurstöðu, að
stjórnskipan vor sé að ganga sér til húðar.
Meginbrestir hennar eru smám saman að
verða verðleikunum þyngri á metunum, og
þeir eiga rætur sínar að rekja til þess,
hversu óheft vald er lagt til æðstu stjórnar
og hve mjög það safnast í hendur
framkvæmdarvalds með ríkisstjórn í
broddi fylkingar, sem einn stjórnmála-
flokkur stendúr að og túlkar því ef til vill
ekki nógsamlega almannaviðhorf. Engin
þeirra úrbótatillagna, sem ég hef fjallað
um, nægir að minni hyggju ein sér til að
rétta úr kútnum, þótt allar hafi þær mikið
til síns máls. Mér ber nú að gefa yður
nokkra vísbendingu um, hvað ég telji til
varnar megi verða og á hvern veg því verði
fram komið.
Ég set mér ekkert minna fyrir hugskots-
sjónir en ritaða stjórnarskrá fyrir Hið
sameinaða konungsríki. Með slíkri stjórn-
arskrá tel ég verða að takmarka völd
þingsins með raunvirku móti, annaðhvort
með stjórnmálalegum eða lögbundnum *
hætti. Þetta er kjarni málsins, og allar
aðrar sundurgreindaf tillögur mínar ber að
skoða sem fram settar í tilraunaskyni og
þýðingarlitlar í samanburði við hann.
Ég kysi að sjá þjóðþing, sem skipt væri í
tvær málstofur og væri kjörið til beggja.
Önnur þeirra, Neðri málstofan, myndi á
sama hátt og nú kveða á um stjórnmála-
stefnu ríkisstjórnarinnar og hafa hönd í
bagga með fjármálunum. Ég teldi ákjósan-
legra, að til hennar væri kosið í einmenn-
ingskjördæmum, eins og nú er. Hin
málstofan, sem kalla mætti öldungadeild,
þótt ég kysi framur gamla nafnið, væri
spegilmynd svæðaskipunar, eins og öld-
ungadeild Bandaríkjaþings, en væri gagn-
stætt henni valin með hlutfallskosningum.
Völd þess þings, er þannig væri til
stofnað, myndu bæði verða takmörkuð að
lögum og fyrir sakir valdgreiningar.
Héraðsþing yrðu sett á fót og valdajafn-
vægi þeirra og þjóðþingsins markað í
lögum og háð mati almennra dómstóla.
Mannréttindaskrá yrði lögtekin og tryggð á
sama hátt, og væri í henni að finna þau
réttindi að minnsta kosti, sem Mannrétt-
indasáttmáli Evrópu kveður á um og vér
erum þegar aðilar að og heimilt er að beita
gagnvart oss að alþjóðalögum. Þannig
myndu Skotland, Wales og Norður-írland
öðlast sjálfsstjórn á tilteknum sviðum
innan ramma sameiginlegrar stjórnar-
skrár, er héruð í Englandi yrðu á sama hátt
aðilar að á jafnréttisgrundvelli. Hagsmun-
ir héraða, minnihlutahópa og einstaklinga
yrðu tryggðir að lögum, bæði með
ákvæðum um hlutfallskosna þingdeild við
hlið Neðri málstofunnar og sérstök
héraðsþing. Með þessu móti færum vér
aftur að kannast við þá stjórnarhætti, sem
kenndir eru við Westminster, og væri þá
búið að sníða af þeim agnúana, eins og gert
hefur verið í Kanada og Ástralíu.
Það myndi sýnilega taka nokkur ár en
ekki mánuði að koma slíkri stjórnarskrá úr
burðarliðnum, og menn geta spurt, hvernig
það megi takast. Það er alveg ljóst, að svo
lengi sem vér látum oss lynda að hjakka í
sama farinu að vorum gamla og góða
brezka hætti, verður slíkt ekki gert. En
mér segir svo hugur, að aðstæður muni,
áður en alltof langt um líður, þrengja svo
að oss, að vér eigum þess ekki lengur kost
að fleyta oss áfram á þann veg. Ef og þegar
sú stund rennur upp og raunar áður, ef því
er að skipta, hef ég tillögur fram að færa
um það, í hvers konar áföngum vér gætum
vænzt þess að ná settu marki.
Til þess að svo megi verða með
lögformlegum hætti, verðum vér að
styðjast við núverandi stjórnskipan, veldi
drottningar á grundvelli þingræðisins. Með
hliðsjón af alræðisvaldi þingsins má segja,
að það geti í orði kveðnu sett landinu nýja
stjórnarskrá jafnauðveldlega og það getur
þjóðnýtt kolanámurnar eða samþykkt aðild
að Efnahagsbandalagi Evrópu. Málið snýst
ekki svo mjög um það, með hverjum hætti
hún verði fengin, heldur miklu fremur um
hitt að hindra, að hún verði síðar numin úr
gildi. Að minni hyggju ættum vér að byrja
á því að kveðja saman stjórnlagaþing á
borð við þau, er vér höldum, áður en vér
veitum sjálfstæði nýju samveldislandi. Það
hefði einungis vald til að rökræða og vera
ráðgefandi. Því næst myndi' sú ríkisstjórn,
sem við völd væri, njörva niðurstöður
umræðnanna í lagafrumvarp og leggja
fyrir þjóðþingið með venjulegu móti. Næði
frumvarpið þar samþykki, myndi það lagt
undir þjóðaratkvæði í gjörvöllu Hinu
sameinaða konungsríki. Þótt mótsagna-
kennt sé, gæfist aðskilnaðarsinnum þar
kostur á að sitja hjá, ef þeir svo kysu. Þetta
felur í sér áhættu á óförum, en ég tel
einskis annars úrkosti en taka hana. Þegar
hin nýja stjórnarskrá væri samþykkt og í
gildi gengin yrði henni ekki breytt nema
með sérstakri málsmeðferð á hinu nýstofn-
aða þingi, þar sem ef til vill væri krafizt
aukins meirihluta til samþykkis, og í
kjölfarið kæmi svo önnur þjóðaratkvæða-
greiðsla.
Þér munuð hafa veitt því athygli, að ég
hef nánast ekkert sagt um krúnuna. Það er
vegna þess, að mér virðist konungdæmjð
eini hluti stjórnskipunarinnar, sem reynzt
hefur um það bil eins og til var ætlast,
þjóðinni til ómældrar blessunar og öllum
að skapi nema örfáum úrtölumönnum.
Viðhald þess væri augljóslega óhugsandi í
kommúnistaríki og éf til vill einnig við
hreinan og ómengaðan sósíalisma. En ég
geri ráð fyrir hvorugum þessara valkosta
til lengdar í brezku stjórnmálalífi né
jafnvel heldur um stundarsakir. Innan
marka blandaðs og frjáls þjóðfélags í
framþróun sé ég ekki, að hinu arfgenga
konungdæmi voru verði skákað, nema væri
af hálfu hinnar svonefndu forsetastjórnar,
sem er í rauninni kjörið einveldi og er nú
við lýði í Bandaríkjunum og fimmta
lýðveldinu í Frakklandi. Með fullri virð-
ingu fyrir þjóðum þessara tveggja landa sé
ég ekkert í þeirra tilhögun, sem kemur mér
til að æskja þess að t„Ka upp hér þennan
þátt í stjórnskipan þeirra. Þjóðhöfðingja-
dæmið lendir með því móti í hringiðu
flokkadrátta. Sú þjóð, er kemur á fót slíkri
skipan, sér á bak þeim veldisljóma og
stöðugleika, sem eru meðal þeirra fáu
verðmæta, er vér enn fáum notið í voru
eigin þjóðfélagi. Engin þjóð getur þriíizt á
sundurlyndinu einu saman; þær þarfnast
allar kjölfestu, sem til lengdar verður
aðeins fengin á grundvelli erfðavenju.
Hefðir þurfa tákn' og tákn vort er krúnan,
sem er leiðarljós og máttarstólpi hinnar
æðstu stjórnar, hið rómaða veldi drottn-
ingar á grundvelli þings í tveimur
málstofum, er vér höfum svo lengi lotið. Ég
hefði sjálfur kosið að halda ótrauður áfram
grónar götur, jafnvel í þeim efnum, er ég
hef mælt með breytingum á eða lagt þær
til í þessum fyrirlestri. Ég væri þeim ekki
meðmæltur, ef ég sæi ekki í hárri elli minni
óbrigðul merki ófara og upplausnar. Ég hef
að markmiði festu og framþróun, ekki
breytingar breytinganna vegna. En það er
einlæg sannfæring mín, að stöðugleiki
verði bezt tryggður með gaumgæfilegri
umsköpun hins sögufræga þjóðþings vors.
Það er ekki lengur það bjarg, er vér höfum
byggt á. Það stenzt eigi lengur storma
sinnar tíðar.
Pétur Kr. Ilafstein
snc ri á íslenzku.
Pierre Cardin dubbar Kín-
verja upp í tízkufatnað
ir með ferð til aðalstöðva Samein-
uðu þjóðanna í New York og dvöl
þar í nokkra daga.
Félag Sameinuðu þjóðanna
hefur einnig í samráði við mennta-
málaráðuneytið beint þeim til-
mælum til kennara í 9. bekk
grunnskóla, að þeir minnist af-
mælis Mannréttindayfirlýsingar-
innar með því að verja einni
kennslustund til fræðslu og um-
ræðna um mannréttindamál. Jafn-
framt er þeirri ósk beint til
annarra skóla, að þeir minnist
afmælisins eftir því sem við
verður komið. (Frá Félagi SÞ á
íslandi).
Tókýó - 8. des. - AP
FRANSKA tizkukónginum
Pierre Cardin blöskrar hvernig
kínverskir unglingar eru til fara.
og hefur hann farið fram á við
Peking-stjórnina að fá að „sýna
þeim hvernig á að klæða sig".
Cardin hefur dvalizt í Kína
undanfarnar sex vikur. og til-
kynnti hann á fréttamannafundi
á fimmtudag að stjórnvöld hefu
veitt góðfúslegt leyfi sitt til að
hann gengist þar fyrir
tízkusýningum.
Cardin kvað sér renna til rifja
að sjá útganginn á kínversku
æskufólki, — hann væri vægast
sagt ömurlegur. „Auðvitað langar
unga fólkið í Kína til að klæða sig
eins vel og ungt fólk í öðrum
löndum,“ segir Cardin, „og það er
ekki vafi á því að það tekur sér
evrópska tízku til fyrirmyndar."
Tízkusýningarnar eiga að hefj-
ast í Peking og Shanghai 22. marz
en undanfarnar vikur hefur
Cardin verið að kynna sér fata- og
teppagerð í Kínaveldi. Framleiðsla
á gólfteppum, sem Cardin hefur
hannað, er hafin í Tientsin, en
teppin eiga að fara á markað í
Japan, þar sem Cardin er í miklu
afhaldi. Seljast allar vörur, sem
Cardin leggur nafn sitt við, eins og
heitar lummur í því landi, og
bendir ýmislegt til þess að reyndin
verði sú sama í Kína.
uno PÖT ii IWlwr