Morgunblaðið - 30.12.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. DESEMBER 1978
Um þrjár
nýútkomnar
hestabækur
AÐ UNDANFÖRNU hafa komið út þrjár bækur sem öðru fremur fjalla um hesta og
hestamennsku. Eru þetta bækurnar „Ein á hesti“, sem segir frá lífsreisu Jónu Sigríðar
Jónsdóttur en hún mun þó kunnari undir nafninu Trippa-Sigga, „Fákar, íslenski hesturinn í
blíðu og stríðu“ nefnist bók, sem hefur að geyma texta Sigurðar A. Magnússonar og ljósmyndir
Guðmundar Ingólfssonar og fleiri og „Hestamenn“ eftir Matthías ó. Gestsson. Þá var ráðgert að
nú fyrir jólin kæmi út fyrra bindi af Handbók hestamanna, sem Landssamband
hestamannafélaga gefur út í tilefni af 25 ára afmæli LH, en sú bók kemur vart fyrir
almenningssjónir fyrr en í byrjun næsta árs.
Meðal hestamanna þykja það jafnan nokkur tíðindi er bækur um hesta og hestamenn koma út
og í tilefni útkomu þessara þriggja bóka, þótti umsjónarmanni þáttarins við hæfi að fara um
þær nokkrum orðum. Ekki verður þetta þó nein bókmenntagagnrýni. Það er hlutverk
bókmenntagagnrýnenda blaðsins að gera þeim skil frá því sjónarmiði. Þau orð, sem hér fara á
eftir, verður að skoða sem orð hestamanns um hestabækur.
Það sést ef til vill best hversu mikil þjóðsagnarpersóna Höskuldur
Eyjólfsson á Ilofstöðum er í íslenskri hestamennsku á því að nafn hans
kemur við sögu í öllum þeim þremur hestabókum, sem fjallað er um
hér á síðunni. Þessa mynd tók ljósm. Mbl. Kristján Einarsson af
Höskuldi (t.h.) og Matthiasi Gestssyni, höfundi bókarinnar
Hestamenn, á landsmótinu að Skógarhólum í sumar.
í för með
Trippa-Siggu
Sumum kann að þykja það rangt
að telja ævisögu Jónu Sigríðar
Jónsdóttur, Ein á hesti, sem Skugg-
sjá gefur út, með í þessari
upptalningu á nýútkomnum hesta-
bókum en það er nú svo, að saga
Sigríðar hefur öðru fremur verið
saga ferðalaga á hestum. Svo mjög
er nafn Jónu Sigríðar tengt hestum
að fæstir kannast við hennar rétta
nafn, því mönnum hefur verið
tamara að nefna hana Trippa-Siggu
eða Hesta-Siggu. Fyrir mér hafa
þessi viðurnefni aldrei verið hnjóðs-
yrði eða notuð um Jónu Sigríði í
háði. Heldur hafa þau einfaldlega
festst við hana í hugum fjölmargra
landsmanna, sem hún hefur hitt á
ferðum sínum um landið og kannski í
hugum enn fleiri, sem hafa heyrt af
margvíslegum svaðilförum hennar
og útilegum í óbyggðum landsins.
Ég hafði gaman af að lesa bók
Jónu Sigriðar og fá þannig að
kynnast ævi konunnar, sem ég hafði
séð og heyrt um á bernskuárum
mínum. Hugmynd mín um persónu
Jónu Sigríðar var jafnan að þar færi
ákveðin og hörð kona, ákveðin í að
láta ekki segja sér fyrir verkum en
að vísu nokkuð grobbin. Við lestur
bókarinnar skýrðist þessi mynd.
Hún átti harða bernsku og lífsganga
hennar hefur jafnan verið á bratt-
ann. En hún átti sér trygga og kæra
vini, sem veittu henni styrk og gleði.
Það voru hestar hennar, fyrst
Gullfaxi og síðar Ljómi. „Hesturinn
er mesti og besti gleðigjafi, sem
náttúran veitir okkur mönnunum,"
sagði Jóna Sigríður í upphafi
minningarræðu þeirrar, sem hún
flutti er Gullfaxi var felldur og þá
ræðu endurtók hún í erfidrykkju
Ljóma. Við sem höfum haft kynni af
hestum getum með heilum hug tekið
undir þessi orð Jónu Sigríðar og víst
er að þessi orð eru sem grunntónn í
þessari bók.
sonar í kvæðinu „Fákar“: „Maður og
hestur, þeir eru eitt fyrir utan hinn
skammsýna, markaða baug.“ Og víst
er að „knapinn á hestbaki er kóngur
um stund. Kórónulaus á hann ríki og
álfur." Já, víst er að þessi lýsing á vel
við „lífsreisu Jónu Sigríðar." Trippa-
Sigga var „kóngur um stund" og
kórónulaus átti hún „ríki og álfur."
Hennar „ríki“ voru óbyggðir Islands.
Glæsilegar myndir
en textinn um oí
við hæfi útlendinga
Fákar nefhist bók, sem Bókafor-
lagið Saga í Reykjavík sendir frá sér
og ber hún undirtitilinn „Islenski
hesturinn í blíðu og stríðu."
Höfundur textans í bókinni er
Sigurður A. Magnússon og segir
hann þar frá uppruna íslenska
hestsins og notkun hans allt fram á
síðustu ár. Leitar Sigurður gjarnan
fanga í bókmenntum fyrri alda og
einnig vitnar hann oft til frásagna
erlendra ferðalanga, sem hingað
lögðu leið sína fyrir þann tíma að
bílar fóru að vera altíðir á íslandi.
Texti Sigurðar er fróðlegur og
skemmtilegur aflestrar enda þótt
unnenda íslenska hestsins, að lesa
um Landsmótið á Vindheimamelum
1974 sem langfjölsóttasta landsmót
hestamanna, sem haldið hefur verið,
.en ekki er minnst einu orði á fjölsótt
og glæsilegt Landsmót hestamanna
á Þingvöllum á sl. sumri. Þetta
minnir sérstaklega á hversu
nauðsynlegt er að upplýsingar og
viðmiðanir í bókum sem þessari
þurfa jafnan að vera eins nýjar og
ferskar og frekast er kostur. Það er
svo einnig álitaefni hvort bók eins og
þessi eigi ekki að vera þannig úr
garði gerð að hún missi einskis af
gildi sínu þó haldin séu ný og
glæsilegri hestamannamót, hesta-
mönnum og félögum þeirra fjölgi
o.s.frv.
Þó finna megi hnökra á texta
bókarinnar er hann eins og fyrr
sagði fróðlegur og skemmtilegur
aflestrar. Þarna fæst í tiltölulega
stuttu máli yfirlit yfir sögu og eðli
íslenska hestsins og víst er að í þessa
bók geta jafnt íslenskir sem erlendir
lesendur sótt verulegan fróðleik um
íslenska hestinn.'
Bókina Fákar prýða margar gull-
fallegar litmyndir af íslenska hestin-
um við hinar margvíslegu aðstæður
og í víðlesnum tímaritum en vitan-
lega er alltaf gaman að varðveita
góða mynd í bók, þó hún kunni að
hafa birst annars staðar. Á einu,
sem tengist myndunum, get ég ekki
stillt mig um að vekja máls en það
er hversu mér finnst vanta í
myndatextana skýringar á því hvar
myndirnar séu teknar og ég tala nú
ekki um þegar um er að ræða myndir
af einstökum hrossum og kannski
knöpum þeirra, án þess að getið sé
um af hverjum myndin er. Islending-
ar eru nú einatt þannig gerðir að
þeir vilja vita hvar myndir eru
teknar og varðandi myndir af
mönnum og hrossum hefur það ekki
bara gildi fyrir þá kynslóð, sem nú
kemur til með að lesa þessa bók, að
fá að vita af hverjum myndirnar eru,
heldur ekki síður kunna þessar
myndir að hafa heimildargildi
myndin er af Sigurði Haraldssyni í
Kirkjubæ.
Eitt dæmi um það, sem nefnt var
hér síðast má sjá á bls. 55 en
myndatextinn er þannig: „Einn
frægasti stóðhestur íslands (yst til
vinstri) ásamt afkomendum sínum.
Allur hópurinn hlaut verðlaun á
þessu hestamóti." Myndin er af
stóðhestinum Sörla 653 frá Sauðár-
króki og afkvæmum hans, sem sýnd
voru með honum á Landsmótinu
1974. Þau mistök hafa hins vegar
orðið að Sörli er ekki yst til vinstri á
myndinni heldur yst til hægri.
Önnur meinleg villa í myndartexta
er á bls. 72. Þar segir í myndartexta:
„Kirkjubæjarstóðið. Þetta mun vera
eini staðurinn þar sem úrvalshrossa-
kyn hefur verið ræktað í einum og
sama lit. Öll hrossin eru rauðstjörn-
ótt með hvítt tagl og fax.“ Rétt er að
Ekki skal efni bókarinnar rakið
hér en þetta er eins og undirtitill
bókarinnar ber með sér „lífsreisa
Jónu Sigríðar" og þó sú för hafi el^ki
alfarið verið farin á hestum mun
sjálfsagt marga fýsa að lesa um
hrakninga hennar, hvort sem er á
Kaldadal eða Kjalvegi eða þá för,
sem hún varð frægust af, útileguna á
Stórasandi. A ferðum sínum um
landið hefur Jóna Sigríður komið
víða við. Hun kann að meta greið-
vikni en hún var líka fljót að snúa
frá garði, ef hún fann að hún var
óvelkomin eða umbeðinn greiði var
veittur með semingi.
Þetta er umfram allt bók, sem
lýsir einu af þessum fjölmörgu
tryggðasamböndum, sem stofnast
milli hesta og eigenda þeirra.
Sambandi, sem verður ef til vill best
lýst með orðum Einars Benedikts-
textinn beri það með sér að hann er
skrifaður fyrir erlenda lesendur og
ætlaður til þýðingar á erlendar
tungur. Fyrir íslenska lesendur, og
þá sérstaklega hestamenn, hefði
texti bókarinnar mátt vera fyllri og
ítarlegri. Til dæmis er í bókinni getið
um ýmsa athyglisverða þætti úr
sögu íslenska hestsins og fari hans
en þetta er þó jafnan gert í stuttu
máli og ekki er heldur kostur á að
sannreyna, hvort ályktanir höfundar
eigi við nægjanleg rök að styðjast
enda sjaldnast vitnað til heimilda.
Texti bókarinnar ber það með sér
að hann hefur verið skrifaður á
árinu 1977 og eru ýmsar tölulegar
upplýsingar frá því ári nú breyttar.
Þá kemur það nokkuð ankannalega
fyrir sjónir íslenskra hestamanna og
sennilega líka fjölmargra erlendra
og er hlutur myndanna í bókinni
ekki síðri en textans. Flestar
myndirnar í bókinni tók Guðmundur
Ingólfsson Ijósmyndari en auk hans
eiga myndir í bókinni 9 aðrir
ljósmyndarar. Um myndirnar, sem
allar eru litmyndir, er það að segja
að þarna getur að líta einstakt úrval
af góðum og skemmtilegum mynd-
um, og út úr þeim má lesa nútíma-
sögu íslenska hestsins. í mörgum
myndanna er brugðið upp heillandi
svipbrigðum íslenskrar náttúru og
þannig undirstrikað hversu ríkan
þátt hesturinn hefur allt fram á
þennan dag átt í að veita fólki
innsýn í undur náttúru landsins.
Það skemmir nokkuð fyrir gildi
myndanna í bókinni, að sumar þeirra
hafa áður sést opinberlega svo sem í
auglýsingabæklingum, á almanökum
seinna meir. Á bls. 63 getur að líta
nær heilsíðumynd af manni á rauðri
hryssu og í myndatexta með henni
segir: „Norðlenskur bondi á fullfall-
egri (á örugglega að vera gullfallegri
— innsk. t.g.) hryssu sinni, sem
hlaut fyrstu verðlaun á hestamóti."
Ég fæ ekki séð hvað það hefði sakað
að fræða lesendur um hvaða hryssa
þetta er og hver knapinn er. Við
getum tekið annað dæmi. Á bls. 59 er
mynd af rauðtvístjörnóttu hrossi og
knapi stendur við hlið þess með
verðlaunagrip. I myndatexta segir:
„Hryssa sem unnið hefur til fyrstu
verðlauna ásamt hreyknum
ræktunarmanni sínum með
verðlaunabikarinn." Ég hygg að ekki
einasta íslenskir lesendur heldur og
erlendir áhugamenn um íslenska
hestinn vildu gjarnan vita hver
maðurinn er en þess má geta, að
Kirkjubæjarhrossin nú eru nær öll
rauð að lit en þau eru ekki öll
rauðstjörnótt heldur ýmist stjörnótt
eða blesótt. Þá kann ég því illa að í
hestabók sé litareinkennum tagls og
faxa Kirkjubæjarhrossanna lýst sem
hvítum. Hrossin eru nær undan-
tekningarlaust glófext og ég sé ekki
annað en eðlilegt sé að halda sér við
þessa íslensku málvenju eins og við
nefnum þau hross brún, sem margir
vildu nefna svört. Á bls. 91 í
myndartexta er einnig lit hests lýst
vitlaust, þar sem Dagur frá Núpum
sagður bleikur en hið rétta er að
hann er leirljós, blesóttur.
Þegar bók sem þessi er útbúin
verður að huga að mörgu, því góð
myndabók samhliða góðum texta er
vitanlega listaverk. Því þykir með
það skemma fyrir að sjá sama