Morgunblaðið - 22.07.1979, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JULÍ1979
JKngtmlilfifeife
Utgefandi
Framkvaamdastjóri
Ritstjórar
Ritatjórnarfulltrúi
Fréttaatjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og skrifstofur
Auglýsingar
Afgreiósla
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aöalstraati 6, sími 10100.
Aöalstraati 6, sími 22480.
Símí83033
Fyrir síðustu kosningar
var það eitt af helztu
baráttumálum Alþýðu-
bandalagsins, að hér skyldu
teknir upp marxískir bú-
skaparhættir. í beinu
framhaldi af þessu kveður
annað veifið við þann tón í
Þjóðviljanum, að ráðherrar
Alþýðubandalagsins séu of
eftirlátssamir, þegar um
það er að ræða að lappa
upp á þetta borgaralega
hagkerfi, sem við búum við.
Þeirra hlutverk sé þvert á
móti það að koma hér öllu á
vonarvöl. Það var einmitt
út frá þessu sjónarmiði,
sem Baldur Oskarsson,
framkvæmdastjóri verka-
lýðsráðs Alþýðubandalags-
ins, lét svo ummælt fyrir
austan Fjall, að í olíu-
kreppunni væru „þrátt fyr-
ir allt ljósir punktar, því að
hún myndi færa sósíalist-
um vopn í hendur í baráttu
þeirra við íhaldið".
Frá því að ríkisstjórnin
settist að völdum hefur
ekki linnt bráðabireðaráð-
stöfunum. Jafnvel nú við
þessa gengisfellingu lætur
forsætisráðherra þess getið
í útvarpsviðtali að það
verði „að grípa til ráðstaf-
ana innan tíðar eða á
haustdögum til þess að
gera ráðstafanir til að
draga úr verðbólgunni". Og
hvað er það, sem veldur
öllum þessum mörgu ráð-
stöfunum? Er eðlilegt að
menn spyrji. Og svarið
liggur í augum uppi. Frá
sínum fyrstu velmektar-
dögum hefur ríkisstjórnin
fyrst og fremst leyst öll
mál á kostnað atvinnuveg-
anna, — sem hún þó sagði,
að hefðu verið komnir á
vonarvöl, þegar hún tók
við! Trúi því hver sem trúa
vill, en því fremur var þá
ástæða til að fara öðru vísi
að.
Þessi aðför að atvinnu-
vegunum er með tvennum
hætti. Annars vegar hafa
skattar og álögur verið
stórauknar og skattalögum
breytt á þann veg, að eigið
fé gæti ekki myndast í
fyrirtækjunum, — og var
þeim þó nógu þröngur
stakkur skorinn fyrir. Hins
vegar hefur verðlagslög-
gjöfinni verið breytt á þá
lund, að ekki er lengur
lagaskylda, að sannanlegur
kostnaður sé uppi borinn í
verðinu. Ef t.d. kostnaður
við að framleiða ullarpeysu
yrði 10 þús. kr., þá má
búast við því, að forsætis-
ráðherra stjórni atkvæða-
greiðslu í ríkisstjórninni
um það, hvort hún megi
kosta átta eða níu þúsund.
Og svo verða ráðherrarnir
undrandi, þegar framleið-
andinn segist ekki nenna
þessu lengur og fara að tala
um að taka prjónavélina
leigunámi ellegar að bæjar-
félögin á Reykjavíkursvæð-
inu fara að þinga um það,
hvort ekki sé rétt að Sigur-
jón Pétursson setji á fót
prjónastofu í nafni borgar-
innar.
Annað gott dæmi um
viðhorf ríkisstjórnarinnar
til atvinnurekstrarins er
afstaða hennar til endur-
nýjunar fiskiskipa. Norð-
firðingar keyptu fyrsta
skuttogarann til landsins,
sem nú er úreltur orðinn,
dýr í rekstri og stenzt ekki
kröfur varðandi meðferð
aflans. Menn skyldu ætla,
að ríkisstjórnin vildi stuðla
að því, að við losnuðum við
slíkt skip úr landinu í stað-
inn fyrir annað betra. En
það er síður en svo. Sjávar-
útvegsráðherra meira að
ségja breytir reglugerð
Fiskveiðasjóðs til þess að
ekkert geti orðið úr kaup-
unum þar frekar en á
Akranesi. Og Eiður Guðna-
son, þingmaður þeirra
Akurnesinga og sigurveg-
ari í síðustu kosningum,
lætur sér fátt um finnast,
— þeir Skagamenn séu
ekkert of góðir til þess að
bíða.
Enn eitt dæmið snýr að
málefnum landbúnaðarins.
Þó skortir ekkert á það, að
landbúnaðarráðherra hafi
skipað nefndir eða gert sér
dælt við bændur. En sam-
stöðu innan ríkisstjórnar-
innar hefur vantað og sam-
ráðs ekki verið leitað í tíma
við Sjálfstæðisflokkinn.
Þess vegna var þingi slitið
svo í vor — að vísu í
bráðræði, — að bændur
fengu enga úrlausn sinna
mála.
Hér hefur verið drepið á
fáein atriði. Líka mætti
t.a.m. rekja það, hvernig
verzlunin, einkanlega í
dreifbýlinu, hefur verið
leikin og draga upp mynd
af því, að hverju stefnir í
byggingariðnaðinum. Sam-
dráttur og stöðnun blasa
hvarvetna við sem afleiðing
þess hallarekstrar, sem rík-
isstjórnin hefur með skipu-
lögðum hætti unnið að því
að koma á á öllum sviðum
atvinnulífsins.
I íslenzkum þjóðsögum
er hent gaman að því, þeg-
ar mjólkurkúnni var slátr-
að eða útsæðið etið. í því
borgaralega samfélagi, sem
þær lýsa, þóttu það bú-
skussar eða hérvillingar,
sem þannig höguðu sér. Og
aldrei henti það, að þeir
kæmust til mannvirðinga.
Nú er þessu öfugt farið. Og
ef svo heldur fram sem
horfir, vakna menn upp við
það einn dag, að Vilmundur
Gylfason sé orðinn fram-
kvæmdastjóri Steypuverzl-
unar íslands, en Ólafur
Ragnar Grímsson forstjóri
Coca-Cola. Þá verður
skammt í það, að þeir
marxísku búskaparhættir
verði upp teknir hér á
landi, sem Alþýðubanda-
lagið hefur boðað.
Þjóðnýting og marx-
ískir búskaparhættir
T
Rey kj av í kurbréf
►Laugardagur 20. júlí
Stóridja
aftur á
dagskrá
Við íslendingar erum brenndir
því marki eyþjóðar að vilja sitja
að okkar og vera öðrum óháðir.
Því veldur smæð okkar, sérstök
menning og hnattstaða. Á hinn
bóginn gerum við flestir okkur
ljóst, að til þess að ná þessu
markmiði, verðum við að taka
eðlilegan þátt í samskiptum þjóða,
tryggja öryggi okkar og treysta
svo atvinnuvegina, að við getum
haldið uppi velferð og menningu.
Að öðrum kosti bindum við ok um
háls okkar í stað þess að strjúka
um frjálst höfuð.
Orkukreppan, sem nú herðir að
lífskjörum okkar, veldur því, að
ýmsir, sem áður voru haldnir
fordómum og þráhyggju, eru farn-
ir að gefa því gaum, hvaða auðæfi
við eigum fólgin í fallvötnum
landsins og iðrum jarðar. Þess
sjást jafnvel merki í því aftur-
haldssama blaði Þjóðviljanum. Og
menn eins og Ingi R. Helgason
nefna framleiðslu á metanóli,
ammóníaki, vetni og þungu vatni,
sem ekki verður gert án samvinnu
við erlenda aðila og með erlendu
fjármagni. Við því er líka að
búast, að jafnvel renni tvær grím-
ur á mann eins og Lúðvík Jóseps-
son, þegar hann stendur fyrir því
að styðja ríkisstjórn, sem bannar
Norðfirðingum að endurnýja úrelt
fiskiskip fyrir annað nýtt vegna
offjárfestingar í sjávarútvegi að
hennar mati. Loks er þess
skemmst að minnast, að Hjörleif-
ur Guttormsson iðnaðarráðherra
lýsti því yfir í opinni línu í
ríkisútvarpinu í vetur, að Alþýðu-
bandalagið væri síður en svo á
móti stóriðju, þótt hann hafi reynt
að koma umbúðum utan um þau
ummæli sín síðar.
í ljósi
reynslunnar
Það er fróðlegt að lesa yfir þær
umræður, sem urðu á sínum tíma
um álverið í Straumsvík á Alþingi.
Og í ljósi reynslunnar er ekki
ólíklegt, að margur, sem þá fann
samningunum mest til foráttu,
myndi nú vilja óska sér að hafa
sagt heldur minna og farið vægi-
legar í sakirnar, eins og Ragnar
Arnalds, þegar hann sagði: „í
umræðum um þetta mál, tel ég, að
aldrei sé nægilega minnt á þá
staðreynd, að með því að hleypa
hinum erlenda auðhring inn í
landið e'ru valdamenn landsins að
kalla yfir þjóðina pólitiska íhlutun
erlendra aðila, sem aldrei skortir
fé á íslenzkan mælikvarða. Sumir
virðast þó ímynda sér, að þessir
prúðu og kurteisu útlendingar
muni standa alla daga með nefið
ofan í bræðslupottunum í
Straumsvík, en engan áhuga hafa
á grautarpotti íslenzkra stjórn-
mála.“
Einar Olgeirsson benti á, að öll
dagblöðin nema eitt væru rekin
með tapi og sagði: „Það er lítill
vandi fyrir slíkan voldugan pen-
ingaaðila að ná tökum á íslenzkum
blöðum, ef að honum finnst hann
þurfa þess. Það er því síður mikill
vandi að ná þar með tökum á
íslenzkum stjórnrnálum, og svo
fremi sem þannig kynni að fara,
og t.d. eftir nokkur ár, sæju
eigendur Morgunblaðsins, hve
rangt þeir hefðu farið að í sam-
bandi við það mál, sem nú er til
umræðu, og vildu fara að breyta
þarna til, er enginn efi á því, að
það er hægt að koma upp sterkari
blöðum en Morgunblaðinu með því
fjármagni sem svona hringur
hefði yfir að ráða, ef honum þætti
hætta á ferðum."
Slíkt var ofstækið gegn bygg-
ingu álversins og á sinn hátt
einnig gegn Kísiliðjunni í Mý-
vatnssveit.
Þá var einnig reynt að gera
mikið úr því, að sérstakt láglauna-
svæði myndi skapast kringum
álverið. í Þjóðviljanum var talað
um, að verkamenn myndu „bjóða
sig fala á vinnumarkaði hins
alþjóðlega fjármagns" með þeim
afleiðingum, að þá lenti „íslenzkt
verkafólk í klóm erlendra auð-
hringa". Og Einar Olgeirsson
gerði ráð fyrir því, að Vinnuveit-
endasambandið ætti að vera ráðu-
nautur álversins, — „ætli þeir
ráðleggi þeim þá ekki að vera
jafnharðvítugir og þeir harðvítug-
ustu mundu vera í Vinnuveitenda-
sambandinu við að ganga ekki að
eðlilegum kröfum verkamanna?"
sagði hann. „Það er til lítils að
ætla að blöffa okkur með svona
nokkru. Hins vegar væri annað, ef
þeir vildu bæta hérna inn í 3. gr. í
lögin, þar sem stæði, að þessum
auðhring og hans dótturfélagi hér
á íslandi, ISAL, væri gersamlega
bannað að hafa nokkur afskipti af
íslenzkum vinnudeilum öðruvísi
en ganga að þeim samningum,
sem gerðir væru í hvert skipti...“
Hver er nú dómur reynslunnar
um þetta? Starfsmenn Álversins
hafa notið betri kjara en tíðkast á
hinum almenna vinnumarkaði. Og
lítið ber á því, að Þjóðviljinn skrifi
af þeim sökum um að íslenzkt
verkafólk hafi lent í „klóm er-
lendra auðhringa." Raunar er það
svo, að kjarasamningar álversins
hafa ýtt undir kröfugerð í öllum
atvinnugreinum og hafa vinnu-
veitendur haft af því nokkrar
áhyggjur.
„Þjóðlegir
atvinnuvegir“
Framsóknarmenn voru andvígir
byggingu álversins og töldu þar
margt fram. Veigamest af þeirra
mótbárum virðist þó hafa verið sú,
að álverið reis ekki fyrir norðan og
þá helzt við Eyjafjörð, enda hlyti
staðsetning þess á Stór-Reykja-
víkursvæðinu að draga til sín fólk
utan af landsbyggðinni í enn
ríkara mæli en ella. Þó kom þar
fleira til eins og gerðardóms-
ákvæðin, sem raunar hefur verið
hljótt um, eftir að dómurinn féll í
máli Hafnarfjarðarbæjar og
ISALS. En mjög var þeirra mál-
flutningur á reiki, eftir því hver
talaði, nema hvað þeir gerðu allir
sem einn lítið úr eflingu Atvinnu-
jöfnunarsjóðs, sem fékk í tekjur
verulegan hluta af framleiðslu-
gjaldinu og olli þannig þáttaskil-
um í byggðastefnunni hér á landi.
Alþýðubandalagsmenn voru
hins vegar hreinni í sinni afstöðu
og gátu ekki hugsað sér, að nein
þáttaskil yrðu í atvinnumálum
Islendinga og svipaði að því leyti
til þeirra 19. aldar manna, sem
töldu glötunina vísa, ef myndun
þéttbýlis yrði hér á landi, sem þá
byggði á sjávarútvegi, verzlun og
iðnaði. Viðhorf þeirra var bezt
skilgreint í forystugrein Þjóðvilj-
ans: „Ekki þarf að færa rök að því,
að þjóðlegir atvinnuvegir eru und-
irstaða hvers fullvalda ríkis, ef sú
undirstaða brestur mun barátta á
öðrum sviðum koma fyrir lítið".
Nú sjá vitaskuld allir í gegnum
það, að talið um „þjóðlega at-
vinnuvegi" er ekki annað en
meiningarlaust gaspur. Varla hef-
ur vélbátaútgerð verið talin þjóð-
leg á skútuöld. Það er ekkert
„þjóðlegra" að veiða fisk og selja
en virkja fallvötn og selja orku. í
báðum tilfellum erum við að hag-
nýta auðlindir okkar. En það, sem
á bak við þetta lá, var það, að með
öflugri landbúnaði og sjávarútvegi
yrði okkur borgið um alla framtíð,
— og einkanlega er það athyglis-
vert, að Lúðvík Jósepsson gerði
lítið úr „svartri skýrslu" fiski-
fræðinga um þær mundir varð-
andi þorskstofninn. Einnig virtist
svo sem ýmsir teldu síldina ár-
vissa, gnægtabrunn, sem ekki gæti
gengið til þurrðar. Þannig talaði
Ingvar Gíslason um, að t.d. væri
síldarframleiðslan „enn á algjöru
frumstigi að kalla“. Þegar á næsta
ári varð verðfall á þessum afurð-
um um 30% og ári síðar var svo
komið, að útflutningstekjur okkar
af því sem andstæðingar orku-
freks iðnaðar kölluðu „þjóðlega
atvinnuvegi" höfðu minnkað um
helming og síldin hvarf með öllu.
Þetta olli að sjálfsögðu miklum
erfiðleikum og atvinnuleysi, svo
að aldrei kom til þess „uppboðs á
vinnuafli" vegna framkvæmdanna
við Búrfell og í Straumi, sem svo
mikið var talað um á vordögunum
1966. Hins vegar sannaðist fyrr og
með örlagaríkari hætti en nokk-
urn óraði fyrir, hvílík nauðsyn
okkur var og er að skjóta fleiri
stoðum undir okkar atvinnulíf.
Að vísu hefur Ólafur Ragnar
Grímsson haldið því fram, að
áfallið, sem við urðum fyrir vegna
þess að síldarstofnarnir gengu til
þurrðar, hafi ekki haft nein telj-
andi áhrif á þróun atvinnulífs á 7.
áratugnum. Þannig er stundum
talað á Alþingi og eykur ekki
virðingu þeirrar stofnunar fremur
en Háskólans, þar sem þessi mað-
ur er æðsti prestur í þjóðfélags-
fræðum.
Rafmagnsverðið
Þegar frá upphafi hafa and-
stæðingar stóriðju þrástagast á