Morgunblaðið - 22.01.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. JANÚAR 1980
Ærleg
borsteinn Antonsson:
BÍLABULLUR,
sögur.
ÚtK. Fjölvi 1979.
ÞORSTEINN Antonsson er ákaf-
lega ærlegur rithöfundur og ákaf-
lega alvörugefinn í skrifum sínum.
Honum liggur mikið á hjarta og
hann hefur hæfni til að koma því
frá sér, sem hann vill segja, á
býsna áhrifamikinn hátt. Þó eru
þessar sögur í Bílabullum nokkuð
ósamstæðar, sögurnar í fyrri hluta
bókarinnar eru í raun og veru af
öðrum toga en þær seinni; þegar
hann fer út í það að skrifa um það
sem er raunar titiil einnar sögunn-
ar, „Lýðveldiskynslóðin".
Þorsteinn Antonsson sendi frá
sér fyrstu bók sína, Vetrarbros,
árið 1967. Þá bók las ég á sínum
tíma, en síðan hef ég ekki lesið
bækur Þorsteins fyrr en Bílabuliur
nú og hefur hann þó sent frá sér
aðskiljaniegar bækur, m.a. minnist
ég þess, að Sálumessa hans, sem
kom út 1978, var töluvert umtöluð
Fordæmi
Flugna
SKlRNIR.
Tímarit Ilins íslenska
bókmenntafélags.
153. ár.
Ritstjóri Óiafur Jónsson.
Reykjavík 1979.
í Skírni að þessu sinni er margt
girnilegt efni um íslensk fræði. Eg
nefni ítarlega grein Kristínar
Geirsdóttur: Fáein alþýðleg orð
sem fjallar um heimildargildi
fornsagna, hvort þær séu sannar
eða lognar ef svo má að orði
komast. Kristín biðst afsökunar á
framhleypni sinni vegna þess að
hún mun vera lítt skólagengin
eins og hún segir sjálf. En mér er
næst að halda að brennandi áhugi
hennar á viðfangsefninu jafngildi
ýmsum ályktunum fræðimanna
sem Kristín hefur greinilega
kynnt sér rækilega.
Lýður Björnsson heldur áfram
könnun sinni á Reykjavík í erind-
inu Reykjavík — upphaf höfuð-
staðar.
Það er ómaksins vert að velta
fyrir sér hvers vegna Jón Sigurðs-
son var ekki á þjóðhátíðinni 1874,
en það gerir Lúðvík Kristjánsson.
Eg hafði gaman af að lesa grein
Hermanns Pálssonar Forkunnar-
sýn í Sörla þætti, en þar er af
nærfærni fjallað um tengsl skáld-
skapar út frá því sem segir frá
Sörla sem reið í garð : sólskini og
sunnanvindi.
Sveinbjörn Rafnsson víkur í
grein sinni Um kristnitökufrásögn
Ara prests Þorgilssonar að efni
sem ætlar að endast fræði-
mönnum lengi, enda ekki svo
veigalítið þegar alls er gætt.
Fengur er í grein Gísla Pálsson-
ai Vont mál og vond málfræði, en
hann tekur fyrir svokallaða mál-
veirufræði og er ekki á sömu
skoðun og málhreinsunarmenn.
Honum tekst að sýna fram á að
Bðkmenntir
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
skoðanir þeirra sumra eru fullar
af hroka, ef ekki mannfyrirlitn-
ingu.
Hér verður ekki lýst efni eins og
bréfi til tímaritsins, ágreiningi
um íslandssögu eða ritdómum. En
meðal ritdóma sem á má græða er
það sem Sveinn Skorri Höskulds-
son skrifar um Strauma og stefn-
ur eftir Heimi Páls3on.
alvara
bók. Því er ég ekki fær um að tjá
mig um hvernig ferill hans hefur
verið, en er enn í minni hvað mér
þótti Vetrarbros alvarleg bók.
Það er ekki ástæða til að fara að
tíunda sögurnar í bókinni ná-
kvæmlega og merkja þær einkunn-
um, en ég get ekki neitað því, að
mér finnst Þorsteini takast bezt
upp þegar hann skrifar einfalt og
blátt áfram og segir ekki allt. Þá
nær hann góðum tökum á efninu og
lesandinn skynjar milli orðanna og
línanna stemmningu sem verður
yfirkeyrð í sumum hinna orðfleiri
og fjálgari sagna hans. Dæmi um
þessar fyrrnefndu er sagan Kerfið,
verulega snjöll saga og listilega
uppdregin, kannski einmitt af því
að þar er ekki allt borið á borð og
lesandi ekki mataður eins ákaft og
í sumum öðrum sögunum. Það er
að mínum dómi einmitt það, sem
Þorsteinn flaskar á, hann er of
nákvæmur og útskýringafús. Hins
vegar dylst það engum, að Þor-
steinn hefur óvenjulega mikinn
orðaforða og kann með þann forða
skálds
Þá er komið að því efni sem
einna veigamest er að þessu sinni
í Skírni: Perlan og blómið. Nokkr-
ar hugleiðingar um Jón Thor-
oddsen yngra og verk hans eftir
Svein Skorra Höskuldsson. Sveinn
Skorri færir fyrir þvi gild rök að
Jón Skúlason Thoroddsen var nýj-
ungamaður í íslenskri ljóðagerð,
bók hans Flugur (1922) merkilegt
verk þótt áhrif þess á aðra höf-
unda væru einkum fólgin í því
fordæmi sem Jón gaf með prósa-
Ijóðagerð sinni.
Flugur einkennast. mjög af
þeirri bókmenntastefnu sem alda-
lokaskáld hófu til vegs með róm-
antískri dulhyggju sinni og speki
austurlandamanna. Það er rétt
sem Sveinn Skorri segir að „hinn
ljóðræni prósastíll Flugna er upp-
hafinn, spámannlegur og spak-
mælakenndur, en yfirleitt rökleg-
ur“. Þess vegna orkar það tvímæl-
is að Jón hafi orðið „einna fyrstur
íslenskra höfunda til að tjá i ljóði
þá lífsskynjun sem kennd hefur

Jón Skúlason Thoroddsen
verið við firringu“. Bölmóður hans
er fremur • í ætt við þunglyndi
aldamótanna sem jafnframt ein-
kenndist af fegurðardýrkun.
Tvö áður óbirt kvæði eftir Jón: í
Flærðarhvammi og Þula skera sig
ekki úr skáldskap þeirra skálda
sem fram komu á fyrstu áratugum
þessarar aldar. Flugur standa
aftur á móti sér í íslenskum
skáldskap þótt nefna megi í sömu
andrá Fornar ástir Sigurðar Nor-
dals og fleiri verk. Að einu leyti er
Jón Thoroddsen frábrugðinn flest-
um öðrum skáldum: hispursleysi
hans og kaldhæðni, leikur í ætt við
absúrdisma nútímans fá honum
sérstöðu. Ekki má þó gleyma
fútúrisma Þórbergs Þórðarsonar,
hvernig hann storkaði oft grát-
klökkri tísku síns tíma og hæddist
að hefðbundinni ljóðasmíð.’
Perlan og blómið er yfirgrips-
mikil ritgerð sem ætti að stuðla að
því að framlag Jóns Thoroddsens
yngra sé metið að verðleikum.
Stundin okkar
Þorsteinn Antonsson
að fara svo að oft er gaman að lesa
texta hans til þess að skynja
einmitt það.
Sagan Móðurhlutverkið er líka
harla athyglisverð saga og þó að
hún sé eins og fleiri sögur Þor-
steins nokkuð myrk er það enginn
ókostur. Lífið er ekki alltaf ljúft og
bjart. En Þorsteinn mætti hins
vegar skynja oftar að lífið getur nú
samt stundum verið pínulífið
skemmtilegt.
Þorsteinn Antonsson hefur
væntanlega enn styrkt stöðu sína í
Bókmennllr
eftir JÓHÖNNU
KRISTJÓNSDÓTTUR
hópi athyglisverðra höfunda með
þessari bók, þótt ég sé út af fyrir
sig nokkurn veginn viss um að hún
er ekki að allra skapi. En hvað með
það?
Ýmsir höfundar:
SÓL SKAL RÁÐA, ljóð
130 bls. Mál og menning ’79
Bók þessi, sem ber undirtitilinn
„Ljóð gegn her og hervaldi 1954—
1979“ mun gefin út til að styrkja
fjárhagslega stöðu Samtaka
herstöðvaandstæðinga og hafa all-
ir höfundarnir gefið eftir ritlaun
sín til að svo mætti verða. Jón
Guðni Kristjánsson, Gunnar
Skarphéðinsson og Einar Ólafsson
hafa valið ljóðin og sá síðast
nefndi ritar einnig inngang.
Fyrirfram hafði ég búist við því
að í þessari bók gæfi að líta svo
sem eins og hundrað tilbrigði við
stefið „Island úr nató herinn
burt“, en svo er reyndar ekki. Mér
sýnist að hér sé eiginlega frekar
um að ræða tilbrigði við eitthvert
þjóðernisrómantískt stef eins og
„Blessuð sértu sveitin mín“.
Það eru allmörg ágæt ljóð í
þessu safni, enda um að ræða ljóð
eftir mörg af helstu ljóðskáldum
síðari ára, eins og til dæmis
Jóhannes úr Kötlum, Hannes Sig-
fússon, Sigfús Daðason, Þorstein
frá Hamri og fleiri, þar sem list og
boðun haldast í hendur, en inn á
milli finnst mér töluvert af fá-
dæma leiðinlegum og jafnvel
vondum kveðskap og þá meira að
segja eftir ágæt skáld. Til dæmis
þetta, eftir Þorstein Valdimars-
son.
Hún Snotra cr móðir aft Snató
en Snató er undan Plató.
Hann er skelfilegt svin,
en þó skammast hann sin
niðr'i skott. ef við kóllum hann Nató.
Þetta minnir mig meira á
Stundina okkar en baráttu gegn
yfirgangi stórvelda, og svo er um
fleiri ljóð í safninu.
Það voru einkum tvö ljóð í
bókinni sem hrifu mig, annað eftir
Ara Jósefsson, en hitt eftir Birgi
Svan Símonarson. Ljóð Ara nefn-
ist Stríð og er svona:
UndarleKÍr eru menn
sem ráða íyrir þjóðum
Þeir berjast fyrir föðurlandi
eða fyrir hugsjón
og drepa okkur sem eigum
ekkert föðurland nema jörðina
einga hugsjón nema lífið
í ljóði Birgis segir frá því er
skáldið dvaldi í Póllandi og spurði
þarlenda vini sína hverju það
Bökmenntir
eftir
SVEINBJÖRN
I. BALDVINSSON
sætti að á strætunum væru rúss-
neskir hermenn og vígvélar og
fékk þá tvírætt bros og það svar
að þetta væru vinir þeirra og
verndarar. Síðan segir:
I>au létu pússa sig saman í vetur
Makograza og Zbigniew fái þau tilskilin
leyfi
ætla þau að vera gestir mínir í sumar
eyða hér einskonar hveitibrauðsdögum
og hafa fengið vilyrði fyrir fiskvinnu
Væntanlega lendir flugvél þeirra á
Keflavíkurflugvelli
Þá munu þau fyrst af öllu reka augu í
herflugvélar og hermenn gráa fyrir
járnum
og væntanlega spyrja hverju þetta sæti
Ég tel ekki ástæðu til að fjöl-
yrða um önnur ljóð í þessu úrvali,
enda hafa öll þessi ljóð birst áður
í bókum eða blöðum. Sum þeirra
fara vel í þessu ritverki sem
öðrum enda góð vísa aldrei of oft
kveðin. Önnur finnst mér hins
vegar að hefðu vel mátt hvíla í
friði þar sem þau voru komin.
Um inngang Einars Ólafssonar
er það að segja að mér fannst
hann mærðarlegur og bestu hlutar
hans vera tilvitnanirnar.
Mislitt og marglitt
STEINUNN Þ. Guðmundsdóttir:
Niður fljótsins. Smásögur. Gefið
út á kostnað höfundar, Reykjavík
1979.
Höfundur þessarar bókar sendi
mér hana ásamt skáldsögu, sem
hún hafði gefið út árið 1976. Þá
sögu hafði ég ekki áður séð eða
vitað að hún væri til, og hef ég
ekki haft tóm til að lesa hana. En
hins vegar hef ég lesið „smásög-
urnar" í bókinni Niður fljótsins
mjög vandlega, en þær eru hvorki
fleiri né færri en nítjan, þó að
bókin sé aðeins hálftíunda örk. Ef
ég kalla hana skammrif, get ég
sagt, að böggull hafi fylgt í rifinu,
sem sé sendibréfskorn frá höf-
undi, þar sem eftirfarandi orð
verða að teljast aðalatriðið: „Ég
trúi því, að þú minir ræða um
hana réttlátlega.“ Og það hyggst
ég gera, en tek það fyrst alls fram,
að gjarnan hefði ég viljað hafa
fengið að líta yfir handritið, áður
en það fór í prentun, og ekki síður
en ella fyrir þær sakir, að ég sé í
einni „smásögunni", að höfundur-
inn er kona vestfirzk, nánar til
tekið fædd og uppalin í Tálkna-
firði.
Svo er þá að láta á mér sannast
það, sem blessuð myndarfrúin
segir um mig sem dómara.
Því aðeins hef ég sett gæsalapp-
ir við orðið smásögur, að það er
víðs fjarri sanni, að allt efni
bókarinnar sé í því formi, sem
kallað er smásaga. Sumt af því er
hugleiðingar, sumt frásagnir, sem
ekki eru formaðar sem smásögur,
og loks er sumt þannig ritað, að
það nálgast lausrímað ljóðform, ef
það væri birt í ljóðlínum með
nokkrum úrbótum og þó einkum
úrfellingum. En þess skal þegar
getið að í bókinni, eru nokkrar
haglega gerðar smásögur, svo sem
Þú komst og en frekar Fjölskyld-
an hans Runka gamla, Báturinn
hans afa og Bláa skelin... Svo vil
ég taka það fram, áður en ég byrja
að „brúka munn“, að allt efni
bókarinnar ber því ljóst vitni, að
höfundur hennar er góð kona, sem
vill vel og finnur sárt til með
þeim, sem aumir eru eða lítils-
megandi, hvort heldur það eru
menn eða dýr. Þá er og ljóst, að
Steinunn kann vel að meta fegurð
Steinunn Þ. Guðmundsdóttir
ísienzkrar náttúru og lýsir henni
víða af djúptækri tilfinningu. En
hún er orðrík og orðglöð, og sums
staðar hefði farið betur á því, að
sleppt hefði verið sumum setning-
unum og klippt af öðrum, og nú
kem ég að atriði, sem ég legg ærna
áherslu á: Steinunn er yfirleitt
ekki listfeng á samtöl. Aldrað
alþýðufólk talar með hennar eigin
orðaforða og tungutaki og í viðtali
við börn lætur hún þau nota orð,
sem eru of fágæt og langsótt til
þess að jafnvel greind og allstálp-
uð börn skilji þau. Ég læt hér
nægja aðeins eitt dæmi. Það er úr
fyrstu sögunni. Bjartur gamli seg-
ir:
„Folaldið mitt var hvítt, það
hafði björt og gáfuleg augu, litlu
hófarnir þess voru silfurlitaðir og
flipinn eins og döggvað rósar-
blað...“
Þá vildi ég geta þess út af
samtölunum, að bezt fer á, að þar
sem tveir eða fleiri tala, sé mál
þeirra hvers fyrir sig greint í
sundur með greinaskilum.
Þá má það ekki gleymast að
kommur og punktar eru fyrst og
fremst lesmerki. Hérna er eitt
dæmi um vöntun á kommu:
„.. .Ég skipulegg allt, byrja svo
snemma að hugsa um jólin,"
mælti önnur. „Ég raða niður öllu,
sem ég þarf að vinna á dagana og
bý til svo nákvæma áætlun...“
Loks kem ég svo að því, sem
lýtir bókina mest, og það er sá
skortur á rökvísi í notkun orða,
sem er þar víða áberandi, og hefst
raunar í fyrstu línum þess, sem
skáldkonan hefur látið prenta
aftan á bókarkápuna. Þar segir
svo:
„Nú þegar ég sendi þessar sögur
frá mér vil ég viðurkenna að
smásagan er mér kær. Hún hefur
orðið mitt yrkisefni (leturbr. mín.
G.G.H.)
Satt að segja leizt mér þegar
miður vel á innihald bókarinnar,
þegar ég hafði lesið þetta og fleira;
sem er þar skrýtilega orðað. I
lesmáli bókarinnar er og sums
staðar svipuðu til að dreifa. Þar
stendur: „Því þetta var orðið
vægast sagt mjög vangefið hús-
hald, eins og sálfræðingar mundu
hafa orðað það. „Þeir um það,
bannsettir, en ég held að frú
Steinunn hefði átt að láta þeim
eftir þessa notkun orðsins vangef-