Morgunblaðið - 08.02.1980, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 08.02.1980, Blaðsíða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. FEBRÚAR 1980 Magnús Kjartansson: Forsetavéringar o.fl Á dögunum bað ég Morgun- blaðið að birta fyrir mig þver- girðingsgrein til Helga Hálfdan- arsonar, því að ég er þrasgjarn eins og alþjóð veit og hef sér- staka ánægju af að ávarpa þá sem standa mér framar í þeirri íþrótt eins og Helgi Hálfdanar- son. Eg sagði í greinarlok að vísast værum við Helgi sam- mála, og í svargrein sem hann sendir mér kemur í ljós að sú er raunin, þótt enn sé sumt óljóst. Fyrst vil ég þó víkja að tittl- ingaskít. í grein sinni þykist Helgi ekki skilja hvað felst í orðinu reglingsmenn. Hann vitn- ar þó sjálfur í orðabók Menning- arsjóðs, en þar stendur „regling- ur, -s k, smásmygli, rex um formsatriði, fastheldni við (úr- eltar) reglur“. Þá vill Helgi kalla það „rangt mál“ að segja „Komið þér sælir, Jón“. Varla myndi nokkrum Breta detta í hug að kalla „How do you do, John“ rangt mál (þeir þúa aðeins Guð); röksemdafærsla Helga er mál- fræðiröksemd, ekki skynsamlegt mat. Það gildir einu hvort menn þúast eða þérast, ef allir nota sömu aðferð, jafnrétti er aðal- atriði, ekki upprunareglingur. Þá virðist Helgi vera setuliðs- maður, en svo kalla ég þá sem nota bókstafinn z-u sem aldrei hefur haft hljóðgildi á íslandi eftir að ritöld hófst, en þann bókstaf elska þeir heitast sem vilja hafa setulið á íslandi, þótt í þeirri staðhæfingu felist engar getsakir í garð Helga Hálfdan- arsonar. Stafsetning skiptir raunar miklu máli ef forðast á andlega stéttaskiptingu, eins og Konráð Gíslason og Bjöm M. Ólsen hafa rakið manna best; ég man að einn helsti leiðtogi setuliðsmanna (í tvöfaldri merkingu) á þingi, Gylfi Þ. Gíslason, taldi stafsetningarað- ferðir Breta og Frakka menning- aratriði og virtist telja það einstaklega eftirsóknarvert að alþýða manna kynni ekki að festa tal sitt á blað. Það var því ekki að undra þótt Jónas Krist- jánsson, Dagblaðsritstjóri og bragðlaukafræðingur setuliðs- manna, legði til á dögunum að íslendingar gerðu hernaðar- bandalag við kínverja en í stærsta ríki jarðarinnar verða þeir menn taldir á fingrum annarar handar sem kunna let- urtáknin öll. Kannski er þarna að finna sameiginlegt stefnumál Alþýðubandalagsmanna og Gunnars Thoroddsens. Helgi segir í grein sinni: „Ég hef haldið því fram, að það sé oss Islendingum nauðsyn að mál vort breytist sem allra minnst, að íslenzk tunga eigi ekki að laga sig að breyttum tíma með því að breytast, heldur með því að vaxa„Það er utan við minn skilning að vöxtur sé ekki breyt- ing, ætli væri ekki nær að staðhæfa að vöxtur sé algeng- asta breyting tilverunnar. Meiri- hlutinn af orðaforða nútímam- anna hérlendis var landnáms- mönnum ókunnugt tungutak, og umtalsverður hluti af tungutaki landnámsmanna hefur lagt upp tærnar í tímanna rás. Þá hefur orðið gerbylting á framburði; ef Helgi Hálfdanarson ætti þess kost að hitta Snorra Sturluson myndi þá ekki tjóa að ræðast við heldur stæðu þeir klumsa hvor o andspænis öðrum. Leiðin til þess að tryggja það að þjóðin geti notið Snorra er að prenta ritverk hans í búningi sem hæfir nútímamönnum, án þess að nokkurt mið sé tekið af reglingi setuliðsmanna og Wimmerista. í þessari kenningu Helga þyk- ist ég finna nokkurn keim af sjónarmiðum hreintungumanna svonefndra, en þeir töldu og telja að ekkert orð sé tækt í íslenska tungu nema það eigi sér norræn- an uppruna (hvað sem það nú merkir). Ég held að fáir menn hafi verið óþarfari íslenskri mál- þróun en þeir reglingsmenn, og væri fróðlegt rannsóknarefni að kanna hversu mikill hluti af málfræjum þeirra hefur fallið í grýttan jarðveg. Afleiðingin hef- ur orðið sú að á fjölmörgum mikilvægum sviðum tína menn út úr sér ómál sem er ekki í neinum tengslum við meginregl- ur íslenskrar tungu. Hrein- tungustefnan hefur verið rökstudd með því að íslenska sé „gagnsætt mál“, en sú villukenn- ing leiðir til þess að menn ímynda sér af nafngiftarástæð- um að þeir viti skil á einhverjum fræðum sem þeir kunna í raun engin deili á. Aðferðin leiðir miklu oftar til misskilnings en skilnings. Á þessari öld hafa íslendingar í ríkari mæli en nokkru sinni fyrr orðið að fást við svið sem hugsun íslendinga hafði aldrei nálgast fyrr, og eina vitlega aðferðin hafði verið sú að hagnýta alþjóðleg orð sem mest, en fella þau að öllum meginregl- um íslensks tungutaks. Sinfóníu- hljómsveit íslands er ágætt dæmi um slík vinnubrögð. Þá er komið að véringum, ossingum og voringum. Helgi Hálfdanarson virðist ímynda sér að forsetar Islands véri sig af málfræðilegum áhuga á fornri fleirtölumynd. Þetta er fráleitur misskilningur. Fyrsti forsetinn var látinn véra sig til þess að sanna að hann stæði Kristjáni lOda danakóngi fyllilega á sporði, en sá kallaði sig „vi“ á dönsku. Véringar biskupsins yfir íslandi (NB: ekki undir) eru einnig erlend máláhrif. Mér er alveg sama þótt þessir ágætis- menn og aðrir veri sig ásamt Helga Hálfdanarsyni, en hinu mótmæli ég að þetta útlensku- skotna tungutak sé talið til fyrirmyndar. En kannski ættum við að láta forsetaefnunum eftir að kljást um þetta orðafar á væntanlegum áróðursfundum. Nema Helgi verði í hópnum. 6ta febrúar 1980. Á morgun, laugardag, verður ein sýning á íslensku kvikmynd- unum, sem taka þátt í kvik- myndasamkeppni Listahátíðar. Þetta eru fjórar myndir, Bíldór (’78), 6 mín., eftir Þránd Thor- oddsen og Jón Hermannsson, þar sem Gísli Alfreðsson leikur fyrir- myndarborgara, sem breytir um yfirbragð, þegar hann sest undir stýri á fína bílnum sínum; Eldgos- ið í Heimaey og uppbygging (1978, 24 mín.) eftir Heiðar Mar- teinsson, heimildamynd um þessa atburði; Humarveiðar (1978, 15 mín.), einnig eftir Heiðar Mar- teinsson, sýnir róður með hum- arveiðibát, veiðiaðferð og verkun aflans um borð; og að lokum Lítil þúfa (1979, 65 mín.) eftir Ágúst Guðmundsson, leikin mynd um 16 ára skólastúlku, sem verður ólétt og þau vandamál, sem fylgja í kjölfarið hjá fjölskyldum stúlk- unnar og barnsföðurins. Þá á einnig eftir að sýna á hátíðinni finnsku myndina Varið þorp 1944 og japönsku myndina Ævi Oharu (1952) eftir Mizoguchi, samsetta sýningu af teiknimynd- um frá Zagreb, Júgóslavíu, og tvær samsettar sýningar af stutt- um myndum, leiknum og teiknuð- um, fyrir börn, en meðal þessara mynda er Hestarnir á Miklaengi, sem tekin var hér á landi 1978. SSP Kvikmyndahátíð- in — Nýiar myndir Á ÞEIM fimm dögum. sem nú lifa eftir af kvikmyndahátið Listahátíðar í Regnhoganum (há- tíðinni lýkur þriðjudaginn 12. feb.) verða sýndar allmargar nýjar og eftirtektarverðar mynd- ir. Skákmennirnir (Indland, 1978) er gerð af Satyajit Ray, þekktasta leikstjóra Indverja. Myndin gerist á nítjándu öld og þar segir m.a. frá tveimur indverskum yfirstétt- armönnum, sem eyða tíma sínum Skákmenrirnir eftir Satyajit Ray. myndar, en í upphafi myndarinn- ar er gerð grein fyrir ástandinu í sögulegu samhengi. I þessari mynd er m.a. allskemmtilegt við- tal við Trudeau, þar sem hann setur fréttamanninn upp að vegg og spyr hann spjörunum úr. Stjórn myndarinnar er í höndum Robin Spry, þess sama og leik- stýrði myndinni Einn á báti. Skipanir (1975) er gerð af Mich- ael Brault, en hann deildi leik- stjórnarverðlaunum á Cannes 1975 með Costa-Gavras. í Skipan- ir tekur Brault fyrir sömu atburði og lýst er í heimildamyndinni en hér er sagan sögð frá sjónarhóli fimm manna, sem hnepptir eru í fangelsi vegna grunsemda um að vera hliðhollir FLQ. Þar er þeim haldið án yfirheyrslu eða sakar- gifta í nokkrar vikur. Megin- gagnrýnin, sem þessi mynd hefur hlotið, er að í henni sé ekki nægilega vel greint frá bakgrunni atburðanna og því, að herlög voru sett. Með því að sýna báðar þessar myndir á hátíðinni er bætt úr þessu og fleiri sjónarmiðum kom- ið á framfæri. Brault deilir hart á herlögin og sýnir hvernig þau bitna á saklausu fólki en Spry reynir að leita eftir orsökunum fyrir þvi, að herlögin voru sett. Spurningin snýst um það, hvernig stjórnvöld bregðast við starfsemi hryðjuverkamanna, sem ógna lög- lega kjörinni stjórn (hér er um að ræða nákvæmlega sömu hluti og í Þýskaland að hausti og hvort stjórnvöld hafi þá rétt til að setja herlög, sem aftur skerða persónu- legt frelsi hins almenna borgara. Albert? — Hvers vegna? (Þýskaland 1978) er prófmynd Josef Rödl frá kvikmyndaskólan- um í Múnchen og hlaut myndin Albert? — Hvers vegna? verðlaun gagnrýnenda á kvik- myndahátíðinni í Berlín 1978, sem er afar óvenjulegt, þar sem um skólamynd er að ræða. Albert er ungur maður, sem býr í sveita- þorpi í Bæjaralandi. Hann dvelst um hríð á geðveikrahæli og þegar hann kemur aftur heim, hefur frændi hans tekið öll völd á sveitabýli hans. Albert kann þessu illa og hann á í útistöðum við þorpsbúana, sem líta á hann sem hálfvita. í að tefla, um það leyti sem breska heimsveldið er að seilast til yfir- ráða í ríki þeirra. Þetta er talin vera ein af bestu myndum Ray, vel leikin og fyndin, þar sem tekin eru fyrir atriði eins og ábyrgð, völd og úrkynjun. Breski leikar- inn og leikstjórinn Richard Att- enborough fer hér á kostum sem yfirmaður herafla Breta á Ind- landi. Frá Kanada verða sýndar tvær myndir, heimildamyndin Action — Októberdeilan 1970 og Skip- anir, en þessar myndir tengjast saman á þann hátt, að þær fjalla báðar um þann atburð, þegar stjórnvöld settu í gildi herlög í Quebec í kjölfar pólitískra mannrána, sem skæruliðar FLQ (Þjóðfrelsishreyfingar Quebec) frömdu. Heimildamyndin greinir frá þessum atburði í stíl frétta- <9 Sole lo Skipanir Que. OHers To Release c n_.______

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.