Morgunblaðið - 22.03.1980, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. MARZ 1980
31
FURA
FJALLAFURA — Pinus mugo
FJALLAFURAN vex víða í fjöllum í Mið-Evrópu,
Pyreneafjöllum, Alpafjöllum, Karpatafjöllum og á
Balkanskaga. Hún vex mjög hátt uppi í fjöllunum, við
skógarmörk eða í allt að 2600 m hæð, og myndar víða
mjög þétt, mishátt kjarr. Þarna er hún ómissandi við
að binda jarðveginn með víðfeðmu rótarkerfi og innan
um vaxa svo einir, víðir, rósir, bláberjalyng o.fl.
fjallaplöntur.
Fjallafura er með tvær nálar í hverju knippi eins og
stafafuran, en nálarnar á fjallafuru eru miklu mjórri
og oft nokkuð stinnar og beinar. Þær eru 2—8 sm og
mislangar eftir afbrigðum, en fjallafura er mjög
breytileg í útliti eftir því á hvaða svæðum hún vex.
Eftirtalin afbrigði eru algeng í ræktun:
Pinus mugo var. pumilo — skriðull þéttgreinóttur
runni, sem verður varla meira en 1 m á hæð.
Pinus mugo var. mughus — einnig lágvaxinn runni,
en getur þó orðið allt að tveim og hálfur metri á hæð.
Þetta afbrigði er mest ræktað í Noregi.
Pinus mugo var. rotundata er margstofna eins og
hin afbrigðin en verður miklu hærri eða allt að 6 m í
heimkynnum sínum.
BERGFURA — Pinus unicinata
BERGFURA. Pinus unicinata (— mugo var.rostrata)
er einstofna og getur orðið allhátt tré. Enda er hún nú
orðið talin sérstök tegund en var áður talin afbrigði af
fjallafuru.
FJALLAFURA og BERGFURA voru fluttar hingað
til landsins strax um aldamótin síðustu og hafa vaxið
síðan í reitum við Rauðavatn, á Þingvöllum og við
Grund í Eyjafirði. Mörgum sem þekkja fjallafuruna
við Rauðavatn hefur þótt hún vaxa lfið og talið það
öruggt merki þess hve ísland sé illa fallið til
skógræktar. Svo er þó ekki, heldur er ástæðan sú að
fjallafura er aðlöguð mjög köldu og hörðu veðurfari
og henni er eðlilegt að vaxa ósköp hægt. Enda eru öll
afbrigðin og einnig bergfuran vel harðgerð og ættu að
geta þrifist um allt land. Þær eru líka nægjusamar og
geta vaxið vel í snauðum og lélegum jarðvegi t.d. í
móa- og sandjarðvegi.
í Noregi er fjallafura mjög mikið notuð sem
garðrunni, einkum lágvöxnu afbrigðin og hér er hún
líka byrjuð að lífga upp garðana að vetrarlagi, og á
vonandi eftir að gera það í miklu ríkari mæli.
Það má nota hana á marga vegu, stakstæða,
nokkrar saman í þyrpingu eða jafnvel heila breiðu í
brekkur og fláa. Og þá er hún einkar heppileg í
klappir eða steinhleðslur.
Hólmfríður Sigurðardóttir.
JumbóinnlO
ár í notkun
Tíu ár eru liðin frá fyrsta
áætlunarflugi Boeing 747 þotu,
en það var 21. janúar 1970 að
bandaríska flugfélagið Pan Am
tók þotu af þeirri gerð í notkun á
flugleiðinni New York-London.
Á þessum 10 árum hafa 420
þotur af gerðinni B-747 verið
afhentar, og nýlega barst pöntun
í 520. vélina af þessari tegund.
Alls reka 57 flugfélög B-747
botur.
Pan Am á 29 venjulegar vélar
af gerðinni 747, tíu sem eru með
styttan skrokk en hafa lengri
„drægni“, og sex sem eingöngu
eru notaðar til fragtflutninga,
þ.e. alls 45 ,júmbóa“. Á tíu ára
tímabilinu fluttu júmbóþotur fé-
lagsins 43.683.636 farþega,
2.626.100 smálestir af pósti og
fragt, og alls flugu þær
610.111.148 mílur, eða sem svar-
ar á fimmta þúsund hringjum
umsjón Ágúst
Ásgeirsson,
Ragnar Axelsson
og Jón Grímsson
umhverfis jörðina við miðbaug.
Við síðustu áramót höfðu
Boeing 747 þotur allra flugfélaga
flutt 265,8 milljónir farþega, en
til viðmiðunar má nefna að
íbúar Bandaríkjanna eru tæp-
lega 250 milljónir og íbúar Sov-
étríkjanna eru rúmlega 250
milljónir.
Þotan missti ört flugið
og var í 20—25 m hæð
er hún lyfti sér aftur
Haustið 1978 munaði sáralitlu
að DC-9 þota steyptist til jarðar
í aðflugi að Kastrupflugvelli í
Kaupmannahöfn. Þotan var að
koma inn til lendingar í kjölfar
DC-10 breiðþotu. Þegar nían var
í um 50 metra hæð yfir jörðu og
skammt frá brautarenda, lenti
hún í hvirfilvindi sem myndast
hafði frá tíunni. Kröftugur vind-
urinn greip þotuna heljartaki
svo hún hallaðist um 35 gráður
til vinstri. Hraði þotunnar á
þessu augnabliki var lítill vegna
lendingarinnar, um 200 km/klst.
Þotan missti ört hæð og
drykklöng stund virtist líða þar
til flugmönnunum tókst að koma
henni á réttan kjöl á ný. Nokkr-
ar sekúndur liðu þar til að
hreyflarnir náðu fullu afli og
hægt var að fljúga út úr ókyrrð-
inni. Þotan var í 20—25 metra
hæð er hún lyfti sér á ný. Engu
mátti muna að þarna yrði stór-
slys snarræði flugmannanna
kom í veg fyrir það.
Skýrsla um atburðinn var
gerð, og meðal annarra stofnana
rannsakaði flugöryggismála-
stofnunin í Stokkhólmi (FFA)
atburðinn. Skýrsla FFA var
send Alþjóða flugmálastofnun-
inni (ICÁO) og í henni var
sérstakelga varað við hvirfil-
vindum frá DC-10 þotum, Con-
cordeþotum og orrustuþotum af
gerðinni Draken og Viggen. Lagt
Hættulegt getur verið smáflugvélum að lenda inn i hvirfilvind-
um sem myndast aftur úr vængendum stórra flugvéla. Geta
smáflugvélarnar jafnvel brotnað.
DC-9 þota kom inn til
lendingar á Kastrup í
kjölfar DC-10 breiðþotu.
Ilviríilvindar mynduðust
aftur úr vængendum
breiðþotunnar og munaði
sáralitlu að stórslys hlytist af
er DC-9 lenti inn i hvirfil-
vindunum. Myndin sýn-
ir hvernig þetta gerðist.
Hvirfilvindar af þessu tagi
myndast aftur úr vængend-
um allra flugvéla, en
verða öflugri eftir því sem
vélarnar eru stærri og hrað-
inn meiri.
Sjá bls. 166 í bók fig 22.
var til að minnst 10 kílómetrar
væru milli véla af þessum teg-
undum í iendingu og þeirra, sem
kæmu í kjölfarið.
Hvirfilvindarnir myndast við
vængenda flugvéla vegna mis-
munandi hraða og loftþrýstings
fyrir ofan vængina og neðan.
Hættulegt getur verið smáflug-
vélum að lenda í þessum hvirfil-
vindum, þær geta hæglega
brotnað. Varhugaverðastir eru
hvirfilvindarnir í logni. Þannig
getur í allt að fimm mínútur
eftir að Fokker-flugvél hefur
verið á ferðinni virst vera bull-
andi ókyrrð í lofti við Reykja-
víkurflugvöll, þegar komið er á
lítilli flugvél til lendingar eða
klifrað eftir flugtak, þótt ekki
blakti hár á höfði á jörðu niðri.