Morgunblaðið - 09.08.1980, Qupperneq 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. ÁGÚST 1980
GAMLA BIO
Slmi 11475
Maður, kona og banki
DONALD SUTHERLAND
BR00KE ADAMS PAUL MAZURSKY
Bráöskemmtileg ný amerísk kvik-
mynd um tæknivætt bankarán.
— íslenzkur textl.
Sýnd kl. 5, 7 og 9.
Nessý viö Bíó
Sími: 11340
Nýr stórkostiegur amer-
ískur réttur fyrir alla fjöl-
skylduna, aö:
íslenskum hætti.
Önnur hlutverk:
Nessý borgari
Rækjukarfa
Haggis borgari
Okkar tilboð
10 hl. af Vestra-kjúklingum
10.250.
20 hl. af Vestra-kjúklingum
18.200
Takið heim eða í ferðalagið, því
Vestrinn er ekki síðri, kaldur.
NESSY
Austurstræti 22.
Dansaö í kvöld
frá kl. 9—3
Jón Vigfússon kynnir meðal
annars nýja plötu meö
Shadows „Another string of
hot hits“ og Deepest Purple,
nýja safnplötu meö Deep
Purple.
Hótel Borg
sími11440.
Sumartónleikar í Skálholti
AÐRIR tónleikarnir í
Skálholti voru framdir af
Manuelu Wiesler og Helgu
Ingólfsdóttur, en þær léku
sónötur eftir Hándel, Tele-
mann og Jóhann Sebastían
Bach. Eitt af einkennum
barokktónlistar er jafn-
vægi í tónmáli og túlkun,
sem bæði kom fram í
samfelldri útfærslu á einu
stefi og samfelldri túlkun
einnrar stemningar.
Skyndileg frávik í stefjum
og túlkandi blæbrigðum,
innan sama kaflans, voru á
þeim tíma nefnd smekk-
leysa. Það sem seinna fékk
nafnið andstæður og varð
undirstaða spennu í verk-
um manna eftir 1750, var
áður gefið nafn eins og
„slitrótt hugsun", „jafn-
vægisleysi" og „smekklaus
dónaskapur". Túlkun per-
Tónllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
sónulegra tilfinninga var á
þeim tíma kallað „óviðeig-
andi háttalag" og rudda-
skapur gagnvart „öllum
menntuðum hlustendum".
Meistarar eins og Bach,
Telemann og Hándel voru
vel þjálfaðir í yfirveguðum
og vandlega útfærðum
hegðunarmynstrum síns
tíma og tónlist þeirra vitn-
ar um trú þeirra á jafn-
vægi þessa lífsforms og að
það væri guðlegt í gerð
sinni. Tónlist þeirra er
hápunktur langrar
þróunnar, endastöð, sem
ekki varð umflúin nema
brugðið væri út af leið
vanans. Þegar samfélagið
hafði vanist nýungunum,
gleymdist hið gamla og
endastöðin beið orpin
sandi, þar til hávaðaærður
nútími lærði að leita sér
hvíldar og huggunar í
kyrrlátu jafnvægi tón-
hugsunar, sem er eins og
óhlutgreindur leikur,
merkingalausar hugmynd-
ir, sem aðeins er hægt að
njóta í sátt við kyrrð og ró.
Þannig finnur nútími and-
stæðna og þversagna mót-
vægi við miskunnarlaus-
ann hávaða í ástundun
listar, sem aðeins gat orðið
til í kyrrð og næði. Helga
Ingólfsdóttir og Manuela
Wiesler eru frábærir tón-
listarmenn og var leikur
þeirra mjög glæsilegur og í
rauninni óþarft annað en
að hrópa „bravó", sem þó
hlyti rjúfa kyrrðina á
ónotalegan hátt. Á tónleik-
unum um síðustu helgi var
húsfylli og var nokkuð af
gestum erlendir ferða-
menn, sem í rauninni þýð-
ir, að þær stöllur eru með
þessu tilstandi sínu á góðri
leið með að gera Skálholt
að alþjóðlegu menningar-
setri. Væri ekki hugsan-
legt að víkka umfang þessa
hátíðahalds með mál-
verkasýningum, útisýning-
um á myndverkum, upp-
færslum á leikverkum,
upplestrum sagna og ljóða
og enda svo á hátíðlegri
miðnæturmessu.
Danski
spekingurinn
Martinus
Einu sinni var sagt, að hver
öld og hver þjóð ætti sína
spámenn.
Segja má samt, að í heimi
nútímans og á öld hraðans og
tækninnar færi svo lítið fyrir
þeim, að vart sé eftir tekið, við
hlið frægra leikara og lista-
manna, hvað þá heldur dansara
og íþróttakappa.
Samt er það nú svo, að spek-
ingar og spámenn hugsunar og
heimsafneitunar eru fleiri en
ætla mætti við andartaks athug-
un. Svo hefur aðstaða fjöldans
til spámanna einna breytzt
býsna mikið. Þeir eru yfirleitt
hvorki hataðir né dáðir sem áður
og vekja því minni athygli.
Einnig mætti fullyrða, að
ýmsir svonefndu stjórnmála-
garpar nútímans hafi tekið
þeirra sæti. Séu nú tilbeðnir og
grýttir eftir atvikum í þeirra
stað, dýrkaðir eða ofsóttir eftir
atvikum.
Einn þeirra manna á Norður-
löndum á þessari öld, sem geng-
ur svipaðan feril og spámenn
fyrri tíma, og sá mesti síðan
Swedenborg leið, er spekingur-
inn danski, sem nefnir sig Mart-
inus og hefur skrifað Livets bog
— Bók lífsins og birt í henni sína
merkilegu lífsskoðun, sinn Nýal,
ef við vildum telja hann eiga
hliðstæðu við Helga Pjeturs hér
á íslandi. Samt eru þeir eins
ólfkir og fremst mætti ætla.
Bók lífsins er raunar mörg
þykk bindi, með myndum og
teikningum og að öllu hin merki-
legasta.
Höfundurinn hefur einnig
bætt við hana mörgum fleiri
bókum hin síðari ár.
Hver er þessi merkilegi mað-
ur, sem vakið hefur athygli ekki
einungis um Norðurlönd, heldur
víðar um heim og verið lofaður
og dáður af fjölda menntaðra
manna og kvenna, sem telja má
að standi um hann helgan vörð í
heimalandinu Danmörku og
raunar einnig í Svíþjóð.
Hann er fæddur 11. ágúst 1890
og á því níræðisafmæli í þessum
mánuði.
Hann heitir raunar fullu nafni
Martinus Thomsen. En kaus
alveg gegn landsvenjum þjóðar
sinnar að ganga fram til frægðar
undir fyrra nafni sínu.
Hann fæddist í Vendsyssel á
Fjóni. Og var einkasonur ein-
stæðrar móður, sem dó meðan
hann var enn barn að aldri.
Hann ólst því upp hjá frænda
sínum, sem skaut skjólhúsi yfir
munaðarleysingjann. Ekki virt-
ist hann til afreka valinn né
ættaður.
Hjá fósturforeldrunum ólst
hann upp við ástríki, guðsótta og
góða siði. En þau voru fátæk og
menntunarlaus og hirtu vart um
að hann lærði að lesa, hvað þá
meira. Samt var hann svolítið í
skóla sjö ára gamall. En 12 ára
varð hann smali. En það hæfði
honum lítt, og hann átti að verða
smiður, en var of kraftalítill til
þeirra starfa. Næstu árin vann
hann sem vinnumaður í sveit þar
til hann gjörðist starfsmaður á
mjólkurbúi. Og þá atvinnu
stundaði hann árum saman við
góðan orðstír, ötan þess tíma,
sem hann varð að stunda her-
þjónustu, sem var honum þvert
um geð.
Hann var trúr í starfi og
talinn nokkuð trúhneigður, en
skar sig lítt úr fjöldanum á
nokkurn hátt. En var þó sér-
stæður nokkuð sem æskumaður.
Oft ekki vel ánægður með sjálf-
an sig. Hugði lítt til skemmtana
og langaði ekki til að kvænast né
stofna heimili.
Einu sinni datt honum samt í
hug að gerast kristniboði. En
það fór með hann eins og Albert
Schweitzer. Hann var ekki
ánægður með kenningakerfi
kirkjunnar og helgisiði. Og
kirkjunnar þjónar ekki heldur
hrifnir af honum sem sínum
sendiboða.
Svo líður að páskum 1921.
Hann er orðinn þrítugur að
aldri, nokkuð lesinn en ekkert
lærður í einu eða neinu. Á
þessum páskum lánaði einn vin-
ur hans honum litla bók, þar
sem bent var á hugleiðslu sem
leið til að finna „uppsprettu"
lífsins. Þetta hugðist Martinus
reyna. En varla hafði hann sezt
niður þegar undrið gerðist, sem
veitti honum þá stórkostlegu
„upplifun", sem nefnd hefur ver-
viö
gluggann
eftirsr. Árelius Níelsson
ið heimsvitund (kosmisk
bevidsthed). Með henni hafði
hann eignast andlegt viðsýni,
sem enginn hefur getað skýrt á
þann hátt, sem nefnt er raun-
veruleiki.
Hann gat með aðstoð vina
breytt um aðstöðu. Og nú er
hann allt í einu orðinn sannur
spekingur — spámaður síns tíma
stígur hann fram á ritvöllinn. Og
vissulega er persóna Krists
gimsteinninn í allri hans speki
og heimsmynd, geislandi ímynd
hins starfandi kærleika.
Því meira sem lesið er af
heimspeki Martinusar því und-
ursamlegra verður allt hans
hugarfar, tákn hans, kerfi og
heimsmynd öll.
Það er sannarlega undur, að
venjulegur vinnumaður á okkar
mælikvarða skuli hafa náð tök-
um á ráðgátum mannsandans á
þann hátt, sem tjáð er á blaðsíð-
um í Livets Bog. En voru ekki
lærisveinar Krists bara fiski-
menn?
Sem dæmi um rökfærslur á
lífsskoðun Martinusar langar
mig að vitna hér í örfáar setn-
ingar úr ritum hans, þar sem
hann bendir á þverstæður sam-
félagsins og segir: „Menn setja
lög um að lífláta ekki. En þeir
hafa jafnframt handbærar
atomsprengjur og vetnissprengj-
ur til að eyða öllu lífi.
Þeir refsa morðingjum með
því að myrða þá, og heiðra enga
meira í stríði en þá sem flesta
hafa líflátið.
Þeir hafa lög, sem banna
auðgun á annarra kostnað með
þjófnaði og innbrotum, en láta
samtímis blómgast í viðskiptum
öllum, fjölda tilbrigða af sams
konar glæpum í dulbúningi og
telja slíkt nauðsyn til viðgangs
samfélaginu.
Hervald, auðvald og einræði
heldur þessu uppi hvert á sinn
hátt, hvarvetna á jörðinni."
„Að lifa Guði er ekki í því
fólgið að flýja mennina og á
náðir einverunnar, heldur hitt
að leita manna til að veita hina
verðugustu kærleiksþjónustu."
Martinus hefur sex sinnum
heimsótt ísland og síðast átt-
ræður 1970, og var þá enn sem
miðaldra maður að öllu.
Næstu daga mun dvelja hér á
landi sænskur menntamaður,
sem flytja mun erindi um lífs-
speki og heimsmynd Martinusar.
Ættu Islendingar sem jafnan
áður að kynnast þessum spá-
manni 20. aldar á Norðurlöndum
sem bezt. Þess er hann virkilega
verður.
Eftir að hafa kynnst honum og
bókum hans nokkuð, fyrir mörg-
um árum vil ég ljúka þessari
afmælisgrein um hann níræðan,
með sömu orðum, sem ég sagði
þá um hann í Morgunblaðinu:
Martinus er meðal dular-
fyllstu persónuleika í heimi nú-
lifandi fólks.
Frjálslyndi hans, dirfska og
innsæi varpa nýju og áður
óþekktu ljósi yfir ýmis torskilin
atriði heilagrar Ritningar og
tilverunnar allrar.
„öll tilveran er ritning hans,
rituð fingri Guðs með eilífri
fegurð, speki og kærleika."
Þarna hafa árin engu breytt
um mína skoðun.
Heill sé þessum spámanni
Guðs á okkar atomöld. Lifi orð
hans og lífsskoðun sem lengst.
Reykjavík, 11. ágúst
1980.
Árelíus Níelsson.