Morgunblaðið - 09.08.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. ÁGÚST 1980
Hinn 14. maí síðastliðinn voru
samþykkt á Alþingi lög um aðbún-
að, hollustuhaetti og öryggiseftir-
lit á vinnustöðum, og munu þau
taka gildi 1. janúar næstkomandi.
Jafnframt falla úr gildi lög nr.
23/1952 um öryggisráðstafanir á
vinnustöðum. Ennfremur falla úr
gildi þau lagaákvæði, sem brjóta í
bága við hin nýju lög, þar á meðal
ákvæðin um vinnustaði í iögum
nr. 12/1969 um hollustuhætti og
heilbrigðiseftirlit.
í lokagrein hinna nýju laga er
tekið fram, að lögin skuli endur-
skoðuð. Af þeim ástæðum leyfi ég
mér að koma eftirfarandi orðum á
framfæri.
Grundvöllur
lagasetningarinnar
Þegar samin eru ný lög vegna
þess að gömul lög eru talin úrelt
þá hlýtur að vera nauðsynlegt að
gera sér grein fyrir kostum og
göllum hinna eldri. Jafnframt
hlýtur að vera æskilegt varðandi
umrædd lög að komast að raun um
hvaða breytingar til góðs eða ills
hafi orðið á ástandi vinnustaða í
tíð laganna. Síðan þarf væntan-
lega að athuga hvort hugsanlegt
sé, að umbætur, ef einhverjar hafa
orðið, hafi komið til:
1. Þrátt fyrir lögin.
2. Vegna laganna.
3. Eða hvort lögin hafi beinlínis
staðið í vegi fyrir framförum.
í sameiginlegum tillögum aðila
vinnumarkaðarins í tengslum við
kjarasamninga vorið 1977 var lagt
til að sérstök allsherjarathugun
og úttekt á ástandi aðbúnaðar og
hollustuhátta á vinnustöðum yrði
gerð.
Könnun þessi var framkvæmd
af hálfu Heilbrigðiseftirlits ríkis-
ins og Öryggiseftirlits ríkisins.
Eðlilegt hefði verið að semja
lagafrumvarpið, þegar niðurstöð-
ur og úrvinnsla á niðurstöðum
lægju fyrir. Það er athyglisvert,
að lagafrumvarpið er lagt fram
áður en niðurstöður könnunarinn-
ar liggja fyrir og iögin eru sam-
þykkt áður en úrvinnsla á niður-
stöðum hefur farið fram. Ég tel,
að réttara hefði verið að semja
lagafrumvarpið, þegar niðurstöð-
ur og úrvinnsla könnunarinnar
hefðu legið fyrir. Svo var ekki
gert.
Nú mun ég ræða helstu kosti og
ókosti, sem ég tel vera á lögunum.
Kostir
öryggisnefndir sérgreina. í III
kafla laganna eru ákvæði um
öryggisnefndir sérgreina. Telja
verður mjög skynsamlegt, að leit-
ast sé við að afla þekkingar og
veita fræðslu varðandi þau aðbún-
aðar-, hollustu- og öryggisatriði,
sem varða hverja atvinnugrein
sérstaklega.
Atriði um almennar skyldur i
IV kafla, liður d): Skyldur þeirra,
sem setja upp, gera við og hanna
vélar, tæki og áhöld og annan
búnað, sem fftlaður er til notkun-
ar við atvinnurekstur. Þarna er
nýmæli og skýrt tekið fram um
ýmsar varúðarráðstafanir og að
leiðbeiningar skuli vera á ís-
lensku.
XVI kafli. Gildistaka. Bráða-
birgðaákvæði 3. Seðlabanki ís-
lands skal árlega á næstu fimm
árum útvega fjármagn, 500 millj-
ónir miðað við verðlag 1. janúar
1979, til lánveitinga til fyrirtækja,
sem þurfa að framkvæma endur-
bætur á vinnuaðstöðu starfsfólks.
Hér er kominn möguleiki til að
framkvæma þær breytingar, sem
þarf. En sjálfsagt þarf að gæta
þess, að fénu sé skynsamlega
varið. Breytingar eru dýrar. Ódýrt
er að fyrirbyggja í upphafi, dýrt
að lagfræra eftir á. Oft þarf
sérfræðiaðstoð af fullkomnasta
tagi til að benda á hvernig má ná
sem mestum umbótum fyrir það
fé, sem til er að dreifa.
ókostir
Bylting. Bylt er kerfi varðandi
öryggis- og heilbrigðiseftirlit, sem
ekki hefur fengist full reynsla af
sökum fjársveltis eftirlitsstofn-
ana. Af sömu orsökum hefur ekki
verið hægt að veita fullnægjandi
fræðslu fyrir heilbrigðisnefndir og
almenning.
Miðstýring. Eftirliti sveitarfé-
laga lokið. Þrátt fyrir eftirlits-
umdæmi út frá Vinnueftirliti
rikisins, þá er greinilegt, að
st’órnunin er eingöngu hjá stofn-
uniii.ni. Hvergi er tekið fram um
ákvörounarvald sveitarfélaganna,
enda er ljóst, að það er ekki fyrir
hendi. Mér þykir furðulegt, að
Samband íslenskra sveitarfélaga
skuli ekki hafa látið í sér heyra
varðandi frumvarpið, er það lá
fyrir Alþingi.
Samkvæmt lögunum mun eftir-
lit með vinnustöðum algerlega
hverfa úr höndum heilbrigðis-
nefnda og Heilbrigðiseftirlits
ríkisins. Verður ekki annað séð en
að það, sem byggt hefur verið upp
á þessu sviði frá 1969, með lögum
nr. 12/1969 um hollustuhætti og
heilbrigðiseftirlit, sé hérmeð lagt
niður. Þetta þýðir, að eftirlit
sveitarfélaga með vinnustöðum
hverfur algerlega. Sveitarfélögin
hafa ekki lengur heimild til að
fylgjast með högum íbúa sinna i
vinnunni.
Komið hefur fram í fjölmiðlum
gagnrýni á störf heilbrigðisnefnda
varðandi eftirlit á vinnustöðum.
Benda má á, að heilbrigðisreglu-
gerð, sem þær starfa eftir, er ekki
nema 8 ára gömul. Ljóst er, að
enda þótt lýðræðislegt sé og eðli-
legt að ákvörðunarvaldið sé hjá
heilbrigðisnefndum sveitarfélag-
anna þá er eigi hægt að ætlast til
að framkvæmd eftirlits sé á hönd-
um nefndarmanna. Til þeirrar
þjónustu þarf sérmenntaða heil-
brigðisfulltrúa, ef vel á að vera.
Einungis hefur verið hægt að fá
menntun þessa erlendis og að
sjálfsögðu kostar hún fé. Mér
finnst því átta ár ekki langur
reynslutími. Þetta er ekki heldur
langt ef litið er á reynslutíma hins
innra eftirlits, trúnaðarmanna-
kerfisins, sem er 28 ár. (Sbr. lög
um öryggisráðstafanir á vinnu-
stöðum nr. 23/1952.)
Hér er vert að staldra við
aðeins, vegna þess að í umræðum
um nýju lögin eru miklar vonir
bundnar við hið „innra eftirlit"
þ.e.a.s. að eftirlitið sé sem mest í
höndum vinnustaðanna sjálfra.
Talað er um þetta eins og hér sé
eitthvað spánnýtt á ferðinni. En
svo er ekki.
Hið innra eftirlit hefur verið við
lýði í 28 ár.
En vegna þess að störf heil-
brigðisnefnda hafa verið gagn-
rýnd þá vil ég fara nokkrum
orðum um störf Heilbrigðisnefnd-
ar Akureyrarbæjar á 6 ára tíma-
bili, á árunum 1973 til 1978.
Starfsmaður nefndarinnar fór á
þeim árum í 7538 eftirlitsferðir.
Af þeim voru um 2462, eða um
þriðjungur, eftirlitsferðir á vinnu-
staði.
Af þessu sést, að bæjarfélagið
hefur ekki vanrækt vinnustaðina á
þessu tímabili.
En til þess að forðast misskiln-
ing þá hefur starfið hér á Akur-
eyri ekki byggst á boðum,
bönnum, lokunum, blaðafyrir-
sögnum o.s.frv. Reynt hefur verið
að fræða, leiðbeina og uppörva.
Nú er leitast við að gefa ráð og
leiðbeiningar strax í upphafi er
atvinnurekstur fer af stað og er
slíkt reyndar skilyrði fyrir rekstr-
arleyfi. Slíkar aðgerðir í upphafi
eru venjulega árangursríkastar og
hagkvæmastar.
En nú virðist sem þessi þriðj-
ungur af starfi heilbrigðisfulltrúa
á Akureyri sé úr sögunni.
Skörun. Talað hefur verið um
óheppilega skörun öryggiseftirlits
og Heilbrigðiseftirlits.
Samkvæmt nýju lögunum mun
heilbrigðisfulltrúinn eigi lengur
hafa heimild til að fara inn á
vinnustaði til að fylgjast með
hollustuháttum. Hins vegar er
hann áfram ábyrgur fyrir um-
hverfi vinnustaðarins. Nú eru
mengunarmál þess eðlis, að oft er
erfitt að draga mörk mengunar
við vinnustað. Mengun getur verið
frá vissum efnum inni á vinnu-
staðnum. Sömu efni geta verið
jafn hættuleg í umhverfi vinnu-
staðarins. Dæmi: Barn fær asbest-
osis vegna þess að nokkra metra
frá sandkassa þess er rykugur
vinnugalli föðurins úti á snúru.
Faðirinn vinnur í asbestverk-
smiðju. Hér skiptir það ekki máli
þótt heimilið sé langt frá vinnu-
„ÚT í buskann" er greinaflokkur,
sem birzt hefur í Morgunblaðinu
undanfarið. Tilgangur þessara
greina er augsýnilega að fá fólk til
að hreyfa sig og skoða næsta
nágrenni sitt, sem sagt mjög
jákvætt markmið.
í Morgunblaðinu i dag urðu þó
einhver mistök, þar sem fólki var
bent á, að algengasta og bezta
ieiðin á Keili væri upp suðaustur-
horn fjallsins. Þarna er brekkan
einna hæst og bröttust og iausar
skriður, sem að vísu var varað við
og bent á göngustíg, sem myndast
hefur.
Þetta tel ég einna erfiðustu
leiðina á Keili, en hinsvegar er
sæmilegt að fara þarna niður af
fjallinu. Bezta leiðin og sú algeng-
asta er hinsvegar norðaustan á
staðnum. Hvar verða dregin mörk
vinnustaðanna? Eru skólar ekki
vinnustaður nemenda og kennara?
Eru veitingahús ekki vinnustaður
framleiðslufólks? Eru hávaðasam-
ir dansstaðir ekki vinnustaður
hljómlistarfólks og framleiðslu-
fólks?
Þessi dæmi eru tekin til að
benda á, að enda þótt því sé haldið
fram að það sé einföldun að meina
Heilbrigðiseftirliti ríkisins að
hafa eftirlit með vinnustöðum, þá
getur alveg eins komið til að hlutir
skarist í þessu nýja kerfi.
Önnur dæmi skulu hér nefnd. í
matvælaiðnaðinum geta rekist á
hagsmunir starfsfólks og neytand-
ans. Dæmi: Til þess að halda
sýklamengun í kjötvinnslu í lág-
marki þarf hitastig á vinnustað að
vera lágt. Samtímis er vinnustað-
urinn orðinn kaldur og ónotalegur
fyrir starfsfólkið. Er þetta ekki
skörun? Verður nokkurn tímann
komist hjá skörun?
Ég hef ekki hér á Akureyri orðið
var við erfiðleika vegna skörunar
Heilbrigðiseftirlits og öryggiseft-
irlits ríkisins. Heilbrigðisnefnd
hefur séð um að aðbúnaðar- og
hollustuhættir væru í lagi og
hefur getað ráðfært sig við Heil-
brigðiseftirlit ríkisins. Öryggiseft-
irlit ríkisins hefur hins vegar séð
um að koma í veg fyrir slys.
Æðsta stjórn í hönd-
um hagsmunaaðila
Aðilar vinnumarkaðarins gerðu
kjarasaming um að semja þyrfti
ný lög, sömdu lagafrumvarpið og
munu einnig framfylgja lögunum.
í stjórn Vinnueftirlits ríkisins
munu eiga sæti þrír tilnefndir af
Alþýðusambandi íslands, tveir til-
nefndir af Vinnuveitendasam-
bandi íslands, einn tilnefndur af
Vinnumálasambandi samvinnufé-
laganna, einn tilnefndur af
Bandalagi íslenskra sveitarfélaga
og einn stjórnarmaður er skipaður
án tilnefningar.
Stjórn þessi er æðsta vald undir
ráðherra og kveður hún upp úr-
skurði í deilum sem upp kunna að
koma varðandi aðbúnað, hollustu-
hætti og öryggiseftirlit á vinnu-
stöðum.
Hvað snertir hugsanlega þörf á
lokun einhvers vinnustaðar þá er
Ijóst, að þar fara saman fjárhags-
fjallið, í áframhaldi af Keilisbörn-
um, hryggnum, sem gengur norð-
austur úr fjallinu. Bezt er að
fylgja gildragi einu upp á þennan
hrygg, og blasir það við þegar
komið er vestur úr Afstapahrauni.
Síðan skal fylgja hryggnum upp
undir norðurkletta Keilis, og
áfram meðfram þeim upp á norð-
uröxl Keilis. Þarna eru stórir
móbergssteinar, sem hrunið hafa
ofan úr fjallinu og sæmilega fast
undir fæti. Það fer ekki á milli
mála, að þarna er bezta, algeng-
asta og auðveldasta leiðin á Keili.
Hafa skal það er sannara reynist.
Mér finnst einnig æskilegt, að
greinarhöfundar skrifi undir
nafni.
Reykjavík, 7. 8.1980
Einar Þ. Guðjohnsen
legir hagsmunir launþega og at-
vinnurekenda. Báðir tapa fé ef til
lokunar kemur.
Ég hef heyrt að þess séu dæmi
að aukagreiðslur séu settar ofan á
laun ef öryggisatriði og hollustu-
hættir á einhverjum vinnustað
eru ekki í lagi.
Það gefur auga leið hversu
freistandi það hlýtur að vera fyrir
báða aðila að slá aðgerðum á frest,
ef báðir „græða„ á því að ekkert sé
gert. Mál þessi geta því auðveld-
lega orðið verslunarvara í samn-
ingum.
En þegar örorka hefur orðið
vegna þess að öryggis- eða holl-
ustuhættir hafa ekki verið í lagi
og viðkomandi er ekki lengur
vinnufær þá er málið komið úr
höndum aðila vinnumarkaðarins.
Þá er það annar aðili, sem dregur
upp veskið og borgar brúsann,
þ.e.a.s. skattborgarinn.
Hér er um slíkt alvörumál að
ræða að ég hefði talið æskilegt að
í lögunum væri kveðið á um
afdráttarlausa tilkynningarskyldu
öryggistrúnaðarmanns, ef hann
kemst á snoðir um að uppbætur á
laun séu greiddar vegna þess að
öryggis- og hollustuatriði eru ekki
í lagi.
Athugasemd við gr. 40a, en þar
segir: „Stjórn Vinnueftirlits ríkis-
ins setur reglur um ráðningu
manna, sem er líkamlega og and-
lega áfátt, til ákveðinna starfa,
þegar bæklun þeirra, sjúkdómur
eða aldur getur leitt til aukinnar
slysahættu."
Þetta er mannúðleg hugsun, en
spurningin er hvort hér er ekki
verið að leggja enn eina hindrun-
ina á leið öryrkja inn á vinnu-
markaðinn.
Eru atvinnusjúkdómar
félagsmál eða
heilbrigðismál?
í XI kafla laganna um heilsu-
vernd, læknisskoðanir o.fl. kemur
fram, að náin samvinna á að vera
um þau mál við heilbrigðisyfir-
völd. Hins vegar kemur fram í 67.
grein að það er stjórn Vinnueftir-
lits ríkisins, sem setur reglur um
læknisskoðanir starfsmanna.
Reglurnar eru sendar landlækni
til umsagnar.
í 68. gr. er fjallað um lækni
þann, sem Vinnueftirlit ríkisins
skal hafa í þjónustu sinni. Athygl-
isvert er, að ekki er gerð krafa til
þess, að sá læknir sé sérfræðingur
í atvinnusjúkdómum. Læknir
þessi á samt að veita forstöðu
atvinnusjúkdóma- og heilsugæslu-
deild við þessa stofnun (sem er
undir félagsmálaráðuneyti).
Ráðherra félagsmála skal að
fengnum tillögum Vinnueftirlits
ríkisins setja reglur um tilkynn-
ingarskyldu og skráningarskyldu
varðandi atvinnusjúkdóma og set-
ur læknum reglur þar að lútandi.
Það er þess vegna deginum
ljósara, að læknar þessa lands
heyra nú undir fleiri en eitt
ráðuneyti, og að stjórnun og
stefnumótun í atvinnuheilbrigð-
ismálum hefur verið numin undan
landlæknisembættinu og heil-
brigðismálaráðuneytinu.
Lokaorð
Samin hafa verið ný lög um
vinnustaði vegna óþolinmæði um
úrbætur á aðbúnaðar- og öryggis-
atriðum á vinnustöðum án þess að
fyrir liggi nákvæm skilgreining á
því hvernig ástandið er. Sett er á
fót ný stofnun, væntanlega með
mörgum deildum. Stofnunin tekur
stjórn atvinnuheilbrigðismála úr
höndum heilbrigðisyfirvalda.
Komið er á „innra eftirliti" hags-
munaaðila á vinnustað, þ.e. laun-
þegar og atvinnurekendur sjá um
eftirlit, en bæjarfélög fá ekki að
koma nærri.
Lög eru lög og þeim verður að
sjálfsögðu hlýtt í lýðræðisþjóðfé-
lagi. En ef svo skyldi fara að
ísland velti sér ekki upp úr gulli
næsta áratuginn og að úrbætur á
vinnustöðum tefðust vegna fjár-
skorts, þ.e. vegna skorts á mögu-
leikum til að mennta starfslið
eftirlitsins, þá óska ég þess að
menn segi ekki árið 1990: „Ástand-
ið er óviðunandi. Við verðum að
semja ný lög.“
Akureyri, 25. júlí 1980.
Ólafur Hergill Oddsson héraðslæknir, Akureyri:
Nokkrar athugasemdir varöandi
lög um aðbúnað, hollustuhætti og
öryggiseftirlit á vinnustöðum
Einar Þ. Guðjohnsen:
Keilisganga