Morgunblaðið - 11.09.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1980
Lífiö tilheyrir
okkur! Viö eig-
um líka tilkall til
þess! Viö verðum aö-
eins aö kunna aö
berjast fyrir því!
Rísum upp, menn
og konur, og berjumst
fyrir lífi okkar!
Sérhver móöir skal
verða Ijónynja, sem
ver afkvæmi sitt! Enginn
faöir skal lengur horfa
á börnin sín deyja!
Sérhvert hús skal
veröa aö virki! Rísum
upp og berjumst!
Frelsunin býr í barátt-
unni! Sá, sem berst,
kann aö bjargast! Rís-
um upp vegna þeirra,
sem eru hjálparvana,
þeirra, sem viö berum
fyrir brjósti, og þeirra,
sem viö veröum aö
hvetja til baráttu!
(Úr dreifirlti andspyrnu-
hreyfingar Gyöinga).
Síöustu Gyðinjfunum í ghettóinu i Varsjá smalað saman. Þeir voru siðan sendir í gasklefana.
Ragnarök í Varsjá
SÝNINGUM myndarinnar Helfararinnar er nú lokið. íslenskir
sjónvarpsáhorfendur hafa fengið að fylgjast með örlögum Weiss-
fjölskyldunnar, sem varð fórnarlamb mestu fjöldamorða, sem menn
hafa nokkru sinni lagt á ráðin um.
Saga Weiss-fjölskyldunnar átti sér í raun upphaf og endi á cinum
stað, í Gyðingahverfinu eða ghettóinu í Varsjá. Sérstök hverfi Gyðinga
hafa tiðkast um aldaraðir í evrópskum borgum en ghettóið í Varsjá
var annars eðlis. Það var biðsalur dauðans, áningarstaður á leið í
útrýmingarbúðirnar.
Hér verður nokkuð sagt frá uppreisninni í Varsjá, þegar
Gyðingarnir gripu loksins til vopna gegn böðlum sínum.
Ghettóin ákveðin
A fundi, sem helstu foringjar
nasista héldu með sér eftir hina
frægu Kristalsnótt, lagðist Rein-
hard Heydrich, yfirmaður SS,
gegn því, að Gyðingum yrði smal-
að saman í sérstök hverfi og taldi
það alltof viðamikið verkefni fyrir
lögregluna. Fyrir árslok 1939
hafði þó Gestapo komist að þeirri
niðurstöðu, að það þjónaði best
hagsmunum þýska ríkisins og
lögreglunnar að aðskilja Gyð-
ingana alveg frá fólki af öðrum
uppruna.
Aætlun um ghettóin var hrund-
ið í framkvæmd af mikilli hörku
og nákvæmni. Milljónir Gyðinga
voru lokaðir frá umheiminum með
múrum, gaddavír og öðrum víg-
girðingum og þeir, sem reyndu að
flýja, voru umsvifalaust teknir af
lífi. Fyrir lok ársins 1942 hafði
verið komið upp 55 Gyðingahverf-
um í Póllandi.
Hungrið sverfur að
Þegar ghettóunum hafði verið
komið upp fékk SS annað vanda-
mál til meðfeðar, sem var hvernig
auðveldast væri að útrýma íbúum
þeirra. Himmler átti hugmyndina
að því að láta þá svelta til bana og
vissulega tókst það að nokkru
leyti. Hans Frank, sem var lands-
tjóri Þjóðverja í Póllandi, ákvað
upp á eigin spýtur, að daglegur
brauðskammturinn, 143 gr. á
mann, væri allt of rausnarlegur og
skar hann niðurí 20 gr. á dag. I
dagbókina sina skrifaði hann
stuttaralega: „Vafalaust mun
dauðsföllunum fjölga í vetur, enda
mun stríðið hafa í för með sér
algera útrýmingu allra Gyðinga."
Árið 1941 urðu 44.630 manns
hungurvofunni að bráð en eins og
mörgum öðrum „hugsjónamönn-
um“ í röðum nasista fannst Hans
Frank árangurinn harla lítill.
Hann lagði til, að hafin yrði alger
uppræting Gyðinga hvar og hven-
ær sem til þeirra næðist. I dag-
bókina sína skrifaði hann: „Ef
einhver júðsku kynþáttanna lifir
stríðið af, höfum við aðeins unnið
hálfan sigur."
í Gyðingahverfinu í Varsjá voru
saman komnir 400—450 þúsund
manns. Hverfið var fjórir km á
lengd og hálfur þriðji á breidd og
þar töldust vera 27.000 íbúðir og
Uppreisn
Gyðinganna
19. apríl 1943
til jafnaðar tvö og hálft herbergi í
í hverri íbúð. Það hafa því verið
rúmlega sex manneskjur í hverju
herbergi.
Börnin héldu
lííi í fólkinu
Eins og áður hefur komið fram,
þótti Þjóðverjum hungurvofunni
sækjast seint verkið og furðuðu
sig á því hvernig nokkur hundruð
þúsunda manna fóru að því að
tóra á hungurlúsinni, sem þeim
var skömmtuð daglega. Skýringin
á þessu var sú, að það voru börnin,
sem héldu lífinu í fólkinu. Börnin,
sem voru nógu lítil til að komast
eftir skolpleiðslunum út úr hverf-
inu þar sem þeim áskotnaðist
matur á ýmsan hátt. Fleiri
útgönguleiðir voru reyndar einnig
til, að vísu ekki eins fjölfarnar og
skolpleiðslurnar og eftir þeim
gátu Gyðingarnir dregið að sér
ýmislegt, sem þá vanhagði um, en
fyrir okurfé.
Ef hægt var að útvega nógu
mikið fé var jafnvel unnt að kaupa
vopn af pólsku andspyrnuhreyf-
ingunni, sem síðan var smyglað
inn í hverfið. Riffla, skammbyssur
og handsprengjur, sem stolið hafði
verið frá þýska hernum og ítalskri
herdeild, sem hafði aðsetur í Lvov.
Upplýsingar um þessi vopnakaup
bárust um síðir þýsku leyniþjón-
ustunni og Heinrich Himmler
fannst tími til kominn að hraða
útrýmingunni. Borgarráði Gyð-
inga var skipað að afhenda 60.000
manns, sem sagt var að ættu að
fara í nauðungarvinnubúðir, og
SS-menn voru sendir á vettvang
til að smala saman fólkinu.
Þegar hér var komið sögu hafði
andspyrnuhreyfing verið stofnuð
meðal Gyðinga í Varsjá og innan
hennar voru menn sem vissu
hvaða örlög biðu þeirra, sem
fluttir voru á brott. Þrátt fyrir
það vildu fæstir trúa frásögnum
þessara manna og hlýddu möglun-
arlaust fyrirskipunum SS um
brottflutninginn. En smátt og
smátt fór það þó að renna upp
fyrir Gyðingunum hvert fyrir-
heitna landið væri: Gasklefarnir í
Treblinka.
Þáttaskil
18. janúar 1943 gerðist undar-
legur atburður í ghettóinu í
Varsjá. Hópur Gyðinga, sem SS-
menn höfðu smalað saman til
brottflutnings, dró skyndilega
skammbyssur undan klæðum sín-
um óg tók að skjóta á verðina.
Siðan tóku þeir á rás og leituðu
skjóls í nálægum byggingum.
Yfirmaður SS-sveitanna í Var-
sjá, Ferdinand von Sammern-
Frankenegg, varð miður sín af
bræði við þennan atburð og skip-
aði svo fyrir, að fyrirvaralaust
yrði ráðist inn í Gyðingahverfið og
haft uppi á sökudólgunum. Þeir
fundust þó hvergi og Frankenegg
varð að láta sér lynda að sprengja
upp nokkrar byggingar í hverfinu.
Himmler let það nú ekki drag-
ast miklu lengur að koma því í
verk að leggja ghettóið i rúst.
Hann treysti þó ekki Frankenegg
til að annast það svo vel væri,
heldur fól það verk SS-foringjan-
um Júrgen Stroop, sem Himmler
vissi að mátti treysta vel til slíkra
verka.
19. apríl 1943 hélt Stroop inn í
Gyðingahverfið í Varsjá með her-
mönnum sínum. Stroop gaf
Himmler seinna skýrslu um at-
burðina í ghettóinu og nú skulum
við gefa honum orðið:
Uppreisnin í Varsjá:
Stroop-skýrslan
„Áður en við hófum aðgerð-
irnar létum við umkringja
hverfið til að koma í veg fyrir
að nokkur kæmist þaðan. I
fyrstu atlögu okkar að hverf-
inu urðum við frá að hverfa
vegna harðrar mótspyrnu Gyð-
inganna, sem skutu á brym
vagnana úr öllum áttum ... I
annarri atlögunni tókst betur
til og okkur heppnaðist, þrátt
fyrir ákafa skothríð, að
hreinsa til í nokkrum húsa-
samstæðum. Andstæðingarnir
neyddust til að flýja ofan af
húsþökunum ... og hörfa ofan
í kjallara og holræsi. Til að
koma í veg fyrir, að Gyðingar
gætu safnast saman í holræs-
unum, reyndum við að fylla
þau vatni en þeir sáu við þeirri
fyrirætlan með því að sprengja
upp fyrirstöðurnar ...
Meginstyrkur uppreisnar-
mannanna, en í þeirra hópi
voru einnig pólskir skæruliðar,
hörfaði nú til Muranovski-
torgsins þar sem þeir virtust
staðráðnir í að verjast hvað
sem það kostaði. Gyðingafán-
inn og pólskir fánar voru
dregnir að húni á byggingum
sem hvatning til fólksins um
að koma til liðs við þá ...
Mér var nú farið að skiljast,
að upphafleg áætlun okkar
fékk ekki staðist. Gyðingarnir
höfðu allt sem þeir þurftu: efni
til sprengjugerðar, föt og skot-
færi frá okkar eigin her, vopn
af öllum tegundum, einkum

SS-foringinn Jiirgen Stroop. Honum var falið að má Gyðingahverfið i
Varsjá af yfirborði jarðar.