Morgunblaðið - 25.10.1980, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 1980
I
Stefnuræða Gunnars Thoroddsens, forsætisráðherra:
Til þess að vinna bug á
verðbólgunni þurfa allir að
taka á sig skyldur og byrðar
Hér fer á eftir í heild
stefnuræda dr. Gunnars
Thoroddsens, forsætisráö-
herra, sem flutt var á Alþingi
í fyrrakvöld:
Aðdragandi og
aðkoma
Ríkisstjórnin tók til starfa 8. febrúar
1980. Stjórn Alþýðuflokksins, sem þá
hafði setið í nær fjóra mánuði, var
bráðabirKÖastjórn, sem hafði það hlut-
verk að rjúfa Alþingi og efna tii kosninga
og halda landsstjórninni í horfinu.
Að loknum þingkosningum i byrjun
desember 1979 reyndu forystumenn fjög-
urra þingflokka að mynda ríkisstjórn.
Þær tilraunir stóðu í tvo mánuði án
árangurs.
Um mánaðamót janúar og febrúar 1980
horfði svo, að Alþingi myndi ekki gegna
þeirri höfuðskyldu að sjá landinu fyrir
ríkisstjórn, og við blasti, að gripið yrði til
utanþingsstjórnar. Þá var núverandi rík-
isstjórn mynduð. Sú stjórnarmyndun var
eini möguleikinn, sem þá var fyrir hendi
til þingræðisstjórnar með stuðningi
meirihluta á Alþingi.
Á fyrsta fundi í sameinuðu Alþingi eftir
stjórnarmyndun, 11. febrúar, lýsti ríkis-
stjórnin stefnu sinni eins og hún birtist í
stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar.
Þegar ríkisstjórnin tók við, var aðkom-
an þessi í stórum dráttum:
Verðhólgan var 61% frá byrjun til loka
ársins 1979. Ríkisstjórnin tók því við um
60% verðbólguhraða.
Aðalútflutningsgrein landsmanna,
frystiiðnaðurinn, stóð höllum fæti, m.a.
vegna sölutregðu á Bandaríkjamarkaði.
Ríkisstjórnin hefur gert ráðstafanir til
þess að bæta frystihúsunum upp á einn
eða annan hátt, einkum með aðlögun
gengis, útgjaldahækkanir og tekjutap,
sem orðið hafa síðan stjórnin var mynduð.
Hagur frystiiðnaðarins hefur því ekki
versnað á þessu átta mánaða tímabili. En
til viðbótar þeim erfiðleikum, sem orðið
hafa síðan í febrúar síðastliðnum og
leystir hafa verið, kemur sá vandi frysti-
húsanna, sem skapaðist á tímabilinu
október 1979 til febrúar 1980. Þá hækkaði
tilkostnaður þeirra innanlands um 15—
20%. Á sama tíma stóð fiskverð í
Bandaríkjunum í stað, en til þess að mæta
þessari kostnaðarhækkun var gengissig
aðeins um 5%.
Við stjórnarskiptin voru einnig allir
kjarasamningar lausir, bæði á hinum
almenna markaði og við opinbera starfs-
menn.
Stjórnarsáttmálinn
í stjórnarsáttmála núverandi ríkis-
stjórnar eru rædd ýtarlega þau vandamál,
sem við er að giíma, markmiðin, sem
ríkisstjórnin stefnir að, og úrræðin, sem
hún hyggst beita. Eins og jafnan í
stjórnarsamningum er þar um ramma að
ræða, sem síðan þarf aö útfylla nánar.
I upphafi stjórnarsáttmálans segir svo:
„Meginverkefni ríkisstjórnarinnar er að
treysta íslenskt efnahags- og atvinnulíf,
enda er það ein helsta forsenda fyrir
sjálfstæði þjóðarinnar. Jafnframt leggur
ríkisstjórnin áherslu á að efla menningar-
starfsemi, auka félagslega þjónustu og
jafna lífskjör."
Efnahagsmál —
hjöðnun verðbólgu
Stefna ríkisstjórnarinnar í efnahags-
málum er í höfuðatriðum mótuð þannig:
„Ríkisstjórnin mun berjast gegn verð-
bólgunni með aðhaldsaðgerðum, er varða
verðlag, gengi, peningamál, fjárfestingu
og ríkisfjármál."
„Ríkisstjórnin mun vinna að hjöðnun
verðbólgu þannig, að á árinu 1982 verði
verðbólgan orðin svipuð og í helstu
viðskiptalöndum íslendinga."
Hér er því gert ráð fyrir þriggja ára
áætlun um viðureign við verðbólguna,
þannig, að í lok ársins 1982 hafi verðbólg-
an náðst verulega niður.
Áður en lengra er haldið er rétt að
nefna tvö grundvallaratriði, sem jafnan
verður að hafa í huga.
Hið fyrra er það, að viðnám gegn
verðbólgu byggist ekki á einum einstökum
þætti efnahagsmála.
Það eru margir meginþættir efna-
hagsmálanna, sem þarf að vinna að í
samhengi. Því aðeins að heildarsýn sé
höfð og það takist að ná tökum á öllum
þessum helstu þáttum, er von um árang-
ur. Þessir meginþættir eru: Ríkisfjármál,
peningamál, þ.e. innlán og útlán, verðlag,
gengi, fjárfesting og launamál.
Hitt grundvallaratriðið er jafnvægi. Á
öllum sviðum þjóðlífsins þarf á jafnvægi
að halda til þess að vel fari. í ríkisfjár-
málum þarf jöfnuð milli tekna og gjalda.
Við þurfum jafnvægi í peningamálum,
jafnvægi milli innlána og útlána. Við
þurfum að hafa jafnvægi í atvinnumálum,
þannig að framboð og eftirspurn vinnu-
afls standist nokkurn veginn á, svo að
afstýrt sé atvinnuleysi, en um leið komið í
veg fyrir ofþenslu á vinnumarkaði. Það
þarf að stuðla að jöfnuði í utanríkisvið-
skiptum, viðskiptajöfnuði.
Ríkisfjármál
í stjórnarsáttmálanum er stefnan um
ríkisfjármál mörkuð á þessa lund:
1) Aðhald í ríkisbúskap verði stóraukið
og áhersla lögð á jafnvægi í ríkisfjár-
málum.
2) Ríkissjóður verði rekinn með greiðslu-
afgangi.
3) Fjárlaga- og hagsýslustofnun verði
gert kleift að sinna í ríkari mæli en
hingað til aukinni hagkvæmni og
hagræðingu í ríkisframkvæmdum,
stofnunum og fyrirtækjum ríkissjóðs, í
samráði við starfsfólk þeirra.
Þessi stefnumótun byggist á mörgum
sjónarmiðum. Ríkisvaldinu er skylt að
fara vel með og nýta sem best skattpen-
inga landsmanna. í viðnámi gegn verð-
bólgu er það brýn nauðsyn, að ríkissjóður
sé rekinn hallalaust og helst með greiðslu-
afgangi. Á síðasta áratug var ríkissjóður í
sex ár rekinn með halla. Það þýddi
lántökur úr Seðlabanka, seðlaprentun og
vaxandi verðbólgu. Ríkisstjórnin ásetti
sér að tryggja jafnvægi í tekjum og
gjöldum ríkissjóðs á þessu ári. Það hefur
tekizt að ná því jafnvægi.
Þetta er mikilvægt atriði í baráttunni
við verðbólguna.
Góð afkoma ríkissjóðs er einnig nauð-
synleg til þess að unnt verði að lækka
skuldir ríkissjóðs og vaxtabyrði, en hún
nemur á næsta ári nær 20 milljörðum
króna. Greiðsla af skuldum ríkissjóðs er
því mikilvægur þáttur í viðleitni til þess
að draga úr útgjöldum hans.
Áfram er stefnt í sömu átt á næsta ári
með því frumvarpi til fjárlaga, sem nú
hefur verið lagt fyrir Alþingi. Eg legg á
það áherslu, að ekki er nóg að afgreiða
fjáriögin með greiðsluafgangi, heldur
verður að tryggja það í framkvæmd, að
jafnvægi náist og nokkur greiðsluafgang-
ur.
Skattamál
í stjórnarsáttmálanum segir:
„Tekin verði upp staðgreiðsla skatta
innan tveggja ára.“
Að þessu máli er nú unnið. Þessi
breyting mun meðal annars hafa gagnleg
áhrif í viðnámi gegn verðbólgu
Frá áramótum verður nýbyggingagjald
fellt niður
Gagngi'r endurskoðun fer nú fram á
hinum nýju skattalogum frá 1978, sem
komu til framkvæmda nu í fyrsta sinn.
Afnema þarf ýmsa agnúa á þeirri löggjöf.
Peningamál — Útlán
í stjórnarsáttmála segir, aö stefnan í
peningamálum skuli stuðla að hjöðnun
verðbólgu.
Um útlán viðskiptabankanna þarf meg-
instefnan að vera sú, að þeir láni ekki út
meira en sitt eigið ráðstöfunarfé, en grípi
ekki til yfirdráttar í Seðlabanka, sem
þýðir að jafnaði aukna seðlaprentun og
vaxandi verðbólgu, nema alveg sérstakar
aðstæður krefji, og þá um stutta stund.
í ár hafa þessi mál því miður gengið úr
skorðum. Utlán banka og yfirdráttur
þeirra í Seðlabanka hefur orðið meiri en
góðu hófi gegnir.
Þessi útlánaaukning verður ekki skýrð
með lánaþörf atvinnuveganna einni sam-
an, heldur er hér um almenna útlána-
aukningu að ræða.
Eftir ráðstafanir, sem ákveðnar voru i
september, hafa þessi mál færst í betra
horf.
Samkvæmt lögum ber Seðlabankanum
að hafa eftirlit með bankastarfsemi og
stuðla að heilbrigðum peningaskiptum.
Mikilvægur þáttur í þessu eftirlitsstarfi
er að gæta þess, að einstakir viðskipta-
bankar taki ekki of mikið fé að láni í
Seðlabankanum. Til þess að fylgjast með
þessum þætti, hefur Seðlabankinn ýmis
úrræði.
í fyrsta lagi er sú aðferð, sem hann
hefur notað að undanförnu, en það eru
refsivextir á hendur þeim bönkum, sem
taka slík lán. í öðru lagi ætti Seðlabank-
inn að ákvcða hámark yfirdráttar við-
skiptabankanna. Þriðja leiðin er sú, að
Seðlabankinn hafi að staðaldri eftirlit
með því, hvort viðpskiptabanki tckur
veruleg yfirdráttarlán hjá Scðlabankan-
um, og eru hæg heimatökin í því efni. Ef
honum virðist, að of langt sé gengið, á
hann að kalla hankastjórn þess banka til
viðræðu til þess að kanna orsakir og
horfur, gefa ráð og ábendingar og beita
fortölum.
innlán — Sparit'é
„Opnaöir verði í boiikiioi og s|iarisjoð-
um Sparireikningar, þar sem sparifé
njóti fullrar verðtryggingar, samkvæmt
nánari reglum og í samræmi við mögu-
leika til útlána."
Þar sem engir slíkir verðtryggðir spari-
reikningar voru til í bönkum, lagði
ríkisstjórnin áherslu á, að þetta kæmi
sem fyrst til framkvæmda. Frá og með 1.
júlí sl. voru slíkir reikningar opnaðir. Á
þeim þrem mánuðum, sem liðnir eru
síðan, munu hafa komið inn á þessa
reikninga um 2 milljarðar króna. Þetta er
lægri fjárhæð en menn höfðu gert sér
vonir um. En öll ný viðskiptaform í
bönkum þurfa sinn tíma til þess að menn
átti sig á þeim og venjist þeim. Ennfrem-
ur hefur það dregið úr aðdráttarafli
þessara nýju reikninga, að binditími var
hafður tvö ár. Ég ætla, að reynslan hafi
fært mönnum heim sanninn um að
binditímann þarf að stytta. Þeir sem
eitthvert fé hafa aflögu og kynnu að
hugsa sér að verja því til kaupa á
erlendum vörum eða öðru, sem mætti
bíða, hafa nú spariform, þar sem spariféð
heldur fullu gildi sínu, hver sem verðbólg-
an verður á hverjum tíma.
Örvun til að spara fé og leggja í banka
eða sparisjóð er þjóðarnauðsyn — aukin
sparifjármyndun er undirstaða eflingar
atvinnulífs og heilbrigðs efnahagslífs.
Varðandi þróun innlána er um tvenns
konar útreikning og samanburð að ræða:
Annars vegar ný innlán án vaxta, hins
vegar ný innlán að viðbættum áföllnum
og áætluðum vöxtum. Talið er eðlilegra til
samanburðar að nota síðari aðferðina.
Samkvæmt þeim útreikningi höfðu innlán
aukist um 39,5%- á fyrstu átta mánuðum
ársins í fyrra, en á sama tíma í ár um
42%.
í stjórnarsáttmálanum segir svo:
„Verðbótaþáttur vaxta hækki ekki 1.
mars, og fari síðan lækkandi með hjöðnun
verðhólgu. Í stað hárra vaxta verði unnið
að útbrriðslu verðtryggingar og lengingu
lána.“
Ríkisstjórnin hefur lagt áherslu á
verðtryggingu og lengingu lána
I lögum um stjórn efnahagsmála er svo
ákveðið, að miða skuli að þvi, að fvrir
árslok 1980 verði í áföngum komið á
verötryggingu sparifjár og inn og útlána.
Ríkisstjórnin telur, að lengja þurfi
aðlögunarfrestinn um eitt eða tvö misseri.