Morgunblaðið - 25.10.1980, Qupperneq 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 1980
Minning:
Hermann Guðmunds-
son Blesastöðum
Fædd 14. desember 1923.
Dáin 18. október 1980.
Við óvænt fráfall Hermanns Guð-
mundssonar, bónda á Blesastöðum
kemur margt upp í hugann, og þá
m.a. hver hafi verið bakgrunnur
þessa ótrauða athafna- og baráttu-
manns fyrir félagslegum umbótum
sveitafólksins.
Á Skeiðunum var í upphafi aldar-
innar, eins og víða annarsstaðar
fremur þröngt í búi, en þar ól
Hermann aldur sinn til dauðadæg-
urs 18. október, en hann fæddist á
Blesastöðum á Skeiðum 23. ágúst
árið 1913. Sveitin var þéttbyggð og
jarðirnar fremur litlar, og þó þar sé
landgott og jarðvegurinn hlýr og
góður, voru slægjur yfirleitt tak-
markaðar og búin fremur smá.
Á fyrstu áratugum aldarinnar
gekk mikil alda félagshyggju yfir
landið, og tiltölulega fátækt fólk
sveitanna fékk með samtakamætti
sínum áorkað því að lyfta grettis-
tökum, sem vakið hafa undrun og
aðdáun. Þannig stofnuðu bændurnir
á Skeiðunum félagsskap um að koma
áveituvatni úr Þjórsá á allt flatlendi
á Skeiðum og um 1920, þegar Her-
mann var barn að aldri, varð þessi
áveita að veruleika og með henni óx
grasvöxturinn og slægjur bötnuðu,
búin stækkuðu og efnahagur fólksins
rýmkaðist.
Þetta félagslega átak hafði áreið-
anlega djúpstæð áhrif á Hermann á
Blesastöðum og studdi að því að gera
hann að einum ótrauðasta sam-
vinnumanni þessa héraðs og verður
hér á eftir vikið að ýmsum stórvirkj-
um, sem honum tókst að koma i
framkvæmd með því að virkja sam-
takamátt fólksins í dreifbýlinu.
Það var einnig til þess að auðvelda
Hermanni störfin sem bóndi og
félagsmálafrömuðar, að umfram það
að alast upp á góðu og fjölmennu
sveitaheimili, þá hlaut hann góða
skólamenntun eftir því, sem þá var
völ á að fá.
Þannig var Hermann einn vetur á
héraösskólanum á Laugarvatni og
annan vetur á íþróttaskólanum í
Haukadal og síðan fór hann á
bændaskólann á Hólum í Hjaitadal
og útskrifaðist búfræðingur þaðan
vorið 1940.
Samhliða þessu námi stundaði
Hermann sjómennsku aðallega á
togurum í allmargar vertíðir, en
heima á Blesastöðum mun hann
hafa starfað öll sumur æfi sinnar,
enda kom aldrei til greina hjá
honum annað en að verða bóndi þar,
þegar aðstæður leyfðu.
Hermann var svo lánsamur, þegar
hann var við nám á Hólum í
Hjaltadal að kynnast þar skagfirskri
heimasætu, Ingibjörgu Jóhannsdótt-
ur, ættaðri norðan úr Fljótum. Þau
felldu hugi saman og giftust vorið
1941. Það sama ár byrjuðu þau
búskap á hálfri jörðinni á Blesa-
stöðum, þar sem þau reistu nýbýlið
Blesastaði II. Þetta býli tókst þeim
að gera aö stórbýli og þaö sem meira
var, heimili þeirra Hermanns og
Ingibjargar varð í vaxandi mæli eitt
af bestu heimilum héraðsins, þar
sem margir sem áttu bágt leituðu
athvarfs og allir gátu treyst að fá
aðstoð til lausnar margvíslegum
vandamálum.
Hér í upphafi var á það minnst,
hvílík umskifti urðu á Skeiðunum
við komu áveitunnar. Tuttugu árum
seinna, upp úr 1940, hófst nýtt
tímabil í ræktunarmálum hér á
landi. Þetta tímabil einkenndist af
stórtækum jarðræktarframkvæmd-
um á sviði túnræktar. Á þessu sviði
var Hermann á Blesastöðum braut-
ryðjandi í sinni sveit. Hann keypti
fljótlega eftir að hann fór að búa, í
félagi við nágranna sína, stóra
jarðyrkjudráttarvél og með henni
tókst honum að tvöfalda heyskap-
armöguleika jarðarinnar og með því
gera nýbýlið sitt að góðbýli á fáum
árum.
Á þeim árum var afkoma bænda á
Skeiðum að langmestu leyti komin
undir því, hve arðsöm kúabúin voru.
Þetta skildi Hermann vel, enda
sparaði hann aldrei krafta sína til
þess að styðja aö nautgriparæktinni,
hvar sem hann gat beitt kröftum
sínum. Hann mun hafa verið í stjórn
nautgriparæktarfélags Skeiða-
hrepps frá því á fyrstu búskaparár-
um sínum og vann alla tíð síðan af
miklum áhuga og dugnaði að ræktun
kúastofnsins í heimasveit sinni og
með þeim glæsilega árangri, að nú
um áratuga skeið, hafa verið með
arðsömustu kúabúum í héraðinu á
Skeiðunum. Hermann varð formað-
ur nautgriparæktarfélags Skeiða-
hrepps 1955 og formaður nautgripa-
ræktarsambands Árnesssýslu árið
1967. í báðum þessum félögum vann
Hermann af miklum áhuga og dugn-
aði og aldrei bar á neinni félags-
þreytu, en þvert á móti notaði hann
hvert tækifæri sem gafst til þess að
halda veglega afmælisfundi og aðal-
fundi þessara merku ræktunarfé-
laga.
Hermann lét sig einnig skifta
ræktunarmál annarra búfjárteg-
unda. Þannig var hann góður liðs-
maður í sáuðfjárræktarfélagi sveit-
ar sinnar, enda bjó hann alla sína
búskapartíð nokkurn veginn jöfnum
höndum við kýr og kindur. Hann
naut þess einnig að vinna að fjár-
hirðingu og fjárleitirnar á haustin
voru lengst af eina sumarfríið hans.
Þar var Hermann enginn meðalmað-
ur frekar en á öðrum sviðum. Þannig
mun hann hafa farið í einar 10
eftirleitir á Gnúpverja- og Flóa-
mannaafrétt og fjallkóngur var
hann í austurleit Flóamannaafréttar
á annan áratug. Þá átti Hermann
lengst af ágæta hesta og smádýra-
búskap stundaði hann með aðalbú-
greinunum nokkuð mörg undanfarin
ár og í stjórn svínaræktarfélags
Islands var hann nú hin siðari ár.
Þá má einnig minnast þess að
Hermann var forðagæslumaður í
Skeiðahreppi nú í mörg hin síðari ár
og vann hann það starf af miklum
áhuga og árvekni.
Áhugasvið Hermanns i landbún-
aði var ekki aöeins á sviði búfjár-
ræktar, heldur mátti segja, að hann
væri fús á að berjast fyrir hverju því
máli sem horfði til hagsbóta í
landbúnaði og styrkti og bætti hag
landsbyggðarinnar. Þannig var Her-
mann fremstur í flokki við lagningu
vatnsveitu um Skeiðin og nýlega
heppnaðist að ná upp heitu vatni á
Blesastöðum, sem mun verða notað
af að minnsta kosti 6 heimilum og
hafði þessi hitaleit verið mikið
baráttumál Hermanns í meira en
áratug.
Þá má ekki gleyma að minnast
starfa Hermanns fyrir ungmennafé-
lagshreyfinguna og hreppsfélagið.
Aðrir munu að sjálfsögðu gera því
betri skil en ég er fær um að gera, en
hér skal þá á það bent, að Hermann
var ungur að árum, þegar hann var
kvaddur til forystu í ungmennafé-
lagi Skeiðahrepps og síðar á lífsleið-
inni mun hann að minnsta kosti
tvívegis hafa verið kosinn formaður
í félaginu um skemmri tíma.
Þá hefur Hermann verið í hrepps-
nefnd í Skeiðahreppi í lengri tíð og í
skólanefnd hefur hann veriö um
áratuga skeið.
Hér hafa verið talin upp ótrúlega
margþætt félagsmálastörf, sem Her-
mann vann að í sinni sveit, en það
sem einkenndi þó mest hans störf í
félagsmálum var hve duglegur hann
var að ná árangri í hverjum þeim
félagsstörfum, sem hann tók að sér
að vinna.
Það er eðlilegt að menn, sem sýna
jafn mikla hæfni í félagsstörfum í
heimasveit séu kallaðir til félags-
starfa fyrir hérað sitt og landssam-
tök stéttarinnar. Þannig var það
einnig með Hermann á Blesastöðum.
Hann var kosinn í stjórn Búnaðar-
sambands Suðurlands árið 1%9 og
það sama ár var hann kjörinn
varaformaður Búnaðarsambandsins
og hefur hann verið það til þessa.
Hermann hefur einnig unnið mik-
ið hjá Stéttarsambandi bænda, á
aðalfundum þess og að margvís-
legum nefndarstörfum og hann hef-
ur einnig starfað mikið að fræðslu-
málum og sveitarstjórnarmálum hjá
Sambandi sunnl. sveitarfélaga, en
þessi störf, sem ég veit að öll hafa
verið vel af hendi leyst, verða ekki
rakin hér, þar sem aðrir, sem betur
þekkja til, munu eflaust greina frá
þeim.
Samstarf mitt við Hermann á
Blesastöðum er oröið langt, því að
hann var einn af þeim fyrstu bænd-
um, sem ég hóf samstarf við þegar
ég réðst til Búnaðarsambands Suð-
urlands fyrir 34 árum. Nú síðasta
áratuginn hefur samstarf okkar ver-
ið mjög náið, þar sem Hermann
hefur oft verið kvaddur til að standa
að ýmsum framkyæmdamálum með
mér og öðrum starfsmönnum Búnað-
arsambandsins. Hér skuli aðeins
nokkur þessara umfangsmiklu
starfa nefnd. Hermann var kosinn í
stjórn Landbúnaðarsýningarinnar á
Selfossi 1978, og var hann jafnframt
formaður Þróunarsýningarinnar.
Auk þesstók hann beinan þátt í
uppsetningu sýningarinnar og tók
jafnframt að sér að vera einn af
kynnum sýningarinnar. Fórnfýsi
hans og dugnaði verður vart með
orðum lýst, svo vel leysti hann öll
þessi störf við sýninguna af hendi.
Hermann var kosinn í stjórn
Nautgripakynbótastöðvarinnar árið
1%8. Þar hefur oft orðið að taka
mikilvægar ákvarðanir við rekstur
stöðvarinnar og svo nú síðast við
samningagerð við Búnaðarfélag ís-
lands þegar Nautauppeldisstöðin var
sett á stofn í Laugardælum og
samkomulag gert um töku djúp-
frysts nautasæðis á Hvanneyri. Við
þessar samningagerðir og við ýmsar
aðrar ákvarðanir var gott að hafa
Hermann á Blesastöðum sér við hlið.
Þegar Búnaðarsambandið hafði
fengið jörðina Stóra-Ármót að gjöf
til stofnunar tilraunastöðvar í land-
búnaði vorið 1979 var ölium ljóst, að
þar þurfti mikið að gera, áður en
hægt yrði að hefja þar tilrauna-
starfsemi. Búnaðarsambandið skip-
aði því þriggja manna nefnd til þess
að hafa hönd í bagga með búrekstr-
inum á Stóra-Ármóti og nauðsyn-
legri uppbyggingu, ræktun og ann-
arri mannvirkjagerð á jörðinni.
Formaður þessarar nefndar var
kjörinn Hermann á Blesastöðum. Ég
sem hef starfað með Hermanni í
þessari nefnd get borið um það hve
mikið og gott starf Hermann innti af
hendi í nefndinni og hikaði ekki við
að fara þar sjálfur í búverkin ef
nauðsyn krafði að framkvæma eitt-
hvað án tafar. Hér er nú eins og á
mörgum öðrum vígstöðvum skarð
fyrir skildi og vandi á höndum um
framtíðina.
Þá vil ég nefna forfallaþjónustu
landbúnaöarins. Þessi starfsemi var
að hefja göngu sína á sl. vori.
Vandséð var hvernig að þessu máli
skyldi staðið. Ég ríefndi þá við
Hermann á Blesastöðum, hvort hann
vildi ekki taka að sér að veita þessari
stofnun forystu fyrstu sporin og
eitthvað áleiðis. Það var sjálfsagt
mál og þessi mikilsverða þjónusta
hefur hafið göngu sína, en nú þarf
nýja forystu, sem þó getur nokkuð
stuðst við það, sem þegar hefur verið
unnið í þessum málum.
Að lokum skal þess getið að
Hermann var skipaður af Búnaðar-
sambandi Suðurlands í Jarðanefnd
Árnesssýslu, þegar Jarðalögin tóku
gildi, og hefur hann starfað sem
ritari nefndarinnar. Þetta hefur
verið bæði mikið og vandasamt
starf, en áreiðanlega vel af hendi
leyst.
Hér verða ekki talin upp fleiri
störf, sem Hermann var önnum
kafinn að vinna aö, nú þegar starfs-
tíma hans lauk.
Ég var staddur austur í Skafta-
fellssýslu, þegar mér barst fréttin
um lát Hermanns á Blesastöðum.
Mér gekk illa þann dag að skilja það,
að hér eftir yrði að leysa málin án
aðstoðar, gagnrýni eða leiðsagnar
Hermanns. Síðan hefur mér skilist,
að nú á þessum dögum er eðlilegast
og réttast að láta ekki sorgina sitja í
fyrirrúmi, en hugsa til hans þakklát-
um huga, og minnast þess, að við
getum verið stoltir af lífsstarfi hans
og óbugandi viljafestu hans að verða
samfélaginu að liði.
Það var gott að Hermann fékk að
lifa þetta góða og heita sumar, sem
nú er að kveðja.
Æfiskeiði Hermanns svipaði að
mörgu leyti til þessa sumars.
Bernsku hans bar upp á það tímabil
í sögu þjóðarinnar, þegar menn
gengu hvað vonglaðastir mót fram-
tíðinni. Hann hlaut sem lifsförunaut
glæsilega og duglega konu, sem
deildi kjörum með honum af ein-
stakri fórnfýsi, reisn og æðruleysi,
því að oft þurfti hún að vera bæði
bóndinn og húsfreyjan á Blesa-
stöðum, þegar Hermann var að
sinna ýmsum félagsstörfum. Þau
eignuðust 5 mannvænleg börn, 1 son
og 4 dætur, sem öll eru gift, og er
hópur barnabarnanna talsvert á
annan tuginn, og öll eru þau hin
mannvænlegustu. Þeim hjónum
tókst að byggja upp heimili, sem er
rómað af öllum er til þekkja fyrir
einstaka gestrisni og höfðingsskap,
og þeim tókst að koma sér upp
arðsömu búi og höfðu góðan efna-
hag, þó að gjafmildi, greiðasemi og
höfðingsskapur réði að jafnaði ríkj-
um á Blesastöðum. Síðast en ekki
síst heppnaðist Hermanni að ryðja
mörgum steinum úr braut samferða-
manna sinna og þó sérstaklega
þeirra, sem á eftir koma. Hann var
því hamingjumaður og jafnan von-
glaöur, og svo var hann æðrulaus
þegar á móti blés.
Ég vil svo að leiðarlokum þakka
honum fyrir allt okkar samstarf og
einnig vil ég þakka honum allt það
traust, sem hann sýndi mér alla tið.
Ég vil þakka honum störfin, sem
voru ótrúlega mikil og víðtæk eins
og bent er á hér að framan.
Sunnlenskir bændur kveðja með
Hermanni einn af þeim mönnum,
sem skilja eftir sig vandfyllt skarð.
Ég sendi Ingibjörgu og börnum
þeirra innilegar samúðarkveðjur frá
mér og fölskyldu minni og veit að
það er þeim til nokkurrar huggunar
í þeirra miklu sorg, að allir sem áttu
eitthvert samstarf við Hermann
hugsa nú til hans með virðingu og
þöKk.
Hjalti Gestsson
Ég var ekki gamall þegar ég
heyrði fyrst getið Hermanns á
Blesastöðum. Föðurfólk mitt hafði
um langan aldur átt vinskap við
heimilið á Blesastöðum og oft var
minnst á dugnaðinn og glaðværð-
ina á þeim bæ. Þegar ég kom til
prestsþjónustu á Skeiðum, leitaði
ég að sjálfsögðu hvað fyrst að
Blesastöðum og mætti þá sem
ætíð síðan þeirri fágætu hjálp-
semi, alúð og uppörvun sem ein-
kenndi þar heimilisbraginn. En ég
minnist líka hversu undrandi ég
var að hitta Hermann. í huga mér
bjóst ég við að hitta nokkuð
fullorðinn mann og vinnulúinn.
En sá Hermann sem bauð mig
velkominn með hýru brosi, var
maður á bezta aldri, unglegur í
útliti og frískur í viðhorfum og
viðbrögðum. Hann var þó jafn-
aldri föður míns. Samt fannst mér
sem við værum jafnaldrar. Trú-
lega hefur þetta verið einkenni á
lífsmáta Hermanns, hann um-
gekkst fólk með opnum huga og
jákvæðri afstöðu, þannig að allir
fundu þar félaga, hver sem aldur
þeirra eða staða var. Og þeir voru
margir sem áttu Hermann að
félaga og vini og fundu þar
stuðning. Blesastaðaheimilið hef-
ur alltaf verið opið þeim sem
þarfnast skjóls, og þaðan kemur
hjálpin fyrst þegar á bjátar á
öðrum bæjum.
Sóknarprestar í sveit eru gjarn-
an beðnir að útvega heimili fyrir
þá sem orðið hafa fyrir einhvers-
konar hnjaski í lífinu. Ég leitaði
oft til Hermanns og Ingibjargar á
Blesastöðum og ævinlega opnuðu
þau heimili sitt. Og öllum komu
þau til nokkurs þroska. Umhyggja
þeirra, vílleysi og glaðværð studdu
að aðlögun einstaklingsins að nýj-
um aðstæðum, allir fengu sitt
starf og stað á heimilinu og urðu
virkir þátttakendur í fjölskyldu-
lífinu, meðan þeir dvöldust þar.
Heimilið var oft mannmargt og
undrunarefni hvernig hægt var að
koma slíkum fjölda fyrir. En það
hefur aldrei skort hjartarými á
Blesastöðum, og þá finnst líka
húsrými. Það hafa margir útlend-
ingar dvalist að Blesastöðum, nú
síðast rússneskur flóttamaður, og
hafa fundið sig þar heima. Því
veldur ekki síst hinn lifandi áhugi
Hermanns á tilverunni, hann
hafði einlæga gleði af að kynnast
nýjum siðum og viðhorfum sem
hinir erlendu gistivinir fluttu með
sér. Þannig urðu hin ýmsu tilvik
Hermanni til ánægju, vegna hinn-
ar jákvæðu afstöðu hans til lífs-
ins. Hann var glöggskyggn á gæði
þess, og fundvís á þá fleti sem
gátu veitt ánægjulega reynslu.
Hann naut lífsins, kunni vel að
meta gæfu sína og gat þess oft.
Þau hjónin voru óvenjulega
samhent og reyndar fjölskyldan
öll. Mér er eftirminnilegt hve
samband Hermanns og dætra
hans var skemmtilegt þau árin
sem ég kom mest að Blesastöðum.
Tvær þeirra fóru utan sem skipti-
nemar þjóðkirkjunnar og voru þar
góðir fulltrúar lands síns sem
vænta mátti. Þau hjónin studdu
sérlega vel við bakið á börnum
sínum í öllum skilningi. Það var
barnalán og foreldralán í þeirri
fjölskyldu.
Trúnaðarstörf hlóðust á Her-
mann í þágu sveitunga sinna og
bænda almennt, enda gaf hann
ótæpilega af tíma sínum og orku
til mannlegra og félagslegra sam-
skipta. Það munaði ævinlega um
Hermann, þar sm hann lagði hönd
að, hann var áhlaupamaður til
verka, skipuleggjandi góður og
skilningsríkur á mannleg vanda-
mál. Þess vegna blómgaðist bú
hans svo og öll félagsstörf sem
hann vann að.
Það er hverri byggð mikill
fengur að eiga menn sem Her-
mann á Blesastöðum, sem bera
uppi hið félagslega líf, eru sátta-
menn og stólpar í öllu starfi. En
Hermann var líka sá gæfumaður
að búa við aðstæður þar sem hann
fékk notið sín í hvívetna. Hann
fékk að vinna lífsstarf sitt í
sveitinni sem hann unni, við hlið
Ingibjargar sinnar sem skildi
hann og mat. Hermann átti ríkt
og gott líf og var löngum sólar-
megin. En hann miðlaði mikilli
birtu til samferðamanna sinna,
ekki sízt þeirra er minna máttu
sín.
Það er næsta framandi tilhugs-
un að þessi unglegi og kraftmikli
maður sé allur. En bjartan sess á
Hermann í hugum okkar allra er
honum kynntust og hans er mikið
gott að minnast.
Við Rannveig og foreldrar mínir
sendum fjölskyldu Hermanns og
sveitungum hans öllum innilegar
samúðarkveðjur.
Guð blessi minningu þessa góða
drengs.
Bernharður Guðmundsson
Himininn blikaði heiður nótt-
ina, sem Hermann Guðmundsson
dó. Okkur sem nærri stóðum
fannst eins og ský syrti sól á
himni. Kalliö var komið, sem
okkur allra bíður, og nú var
Hermann kvaddur til annarra
starfa.
Hann lifði mikið framfaratíma-
bil í sögu lands og þjóðar. Já, hann
naut þess að lifa af gleði og
ánægju, sem hann miðlaði út frá
sér. Ég hef það á tilfinningunni að
hann hafi verið forsjóninni þakk-
látur fyrir að fá að lifa. Allt
lífsstarf einkenndist af þessu,
hann var þeirrar skoðunar að hver
stund í lífi manns væri sú dýr-
mætasta og ánægjulegasta.
Hermann var meðalmaður á
hæð, þrekvaxinn en grannholda og
spengilegur fram til hinstu stund-
ar. Hann var fríður sýnum og
svipsterkur mjög. Hárið var dökkt
og þykkt, ennið hátt og augum
frán og snör. Munnsvipur hans
var sterkur og fagur og sýndi oft
mestu svipbrigði hans. Brosið var
einlægt og hlýtt, geislandi af
hjartahlýju og gleði.
Það var öðru fremur lífsgleðin
og ánægjan, sem mótaði fas hans
og framkomu í flestu. Samt var
hann öruggur og ákveðinn í fram-
komu og háttum og viljasterkur
mjög. Ávallt leit hann fyrst og
fremst á jákvæðari hliðar mála í
mati sínu á mönnum og málefnum
og var afar raunsær og réttsýnn í
dómum sínum. Einlægni var hon-
um í blóð borin og allt, sem hét
fals og yfirdrepsskapur var hon-
um ekki að skapi.
Færi einhver sveitungi eða
kunnugur halloka í lífinu var
Hermann fyrsti maður til aðstoð-
ar og mörgum hefur hann reynst
granni góður. Öllum, sem til hans
leituðu með vandamál reyndist
hann ráðhollur og úrræðagóður.
Það var sammerkt með honum
og hans góðu konu að vart máttu
þau til þess hugsa að geta ekki