Morgunblaðið - 29.10.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. OKTÓBER 1980
Minning:
Stefán Jóhann Stefánsson
fyrrv. forsætisráðherra
Nú þegar Stefán Jóhann Stef-
ánsson, fyrrv. forsætisráðherra, er
kvaddur hinstu kveðju, vil é« fyrir
hönd okkar, sem vorum honum
samtíða hjá BrunabótafélaKÍ ís-
lands, minnast þeirra ára, sem
hann var forstjóri félaKsins, en
hann var skipaður í það starf 1.
júní 1945. Stefán Jóhann var þá í
blóma lífsins, rúmlena fimmtujjur
að aldri. Hafði stundað hin marf{-
breytileKustu störf allt frá unga
aldri. Tekið til höndum við sveita-
ok sjávarstörf á un(ílinKsárunum,
brotist til mennta ok lokið lög-
fræðiprófi frá Háskóla íslands.
Stundað lö);fræðistörf í félafji og
samstarfi við færa lögmenn um
árabil og á þeim tíma öðlast
réttindi hæstaréttarlögmanns.
Okkur, sem kynntumst Stefáni,
var þó Ijóst, að þjóðmálin áttu hug
hans allan, a.m.k. er hér var komið
sögu. Enda hafði hann tekið virk-
an þátt í stjórnmálum um langt
árabil, sem fulltrúi jafnaðar-
manna í bæjarstjórn Reykjavíkur,
alþingismaður og ráðherra oftar
en einu sinni.
Okkur, sem ekki þekktum Stef-
án Jóhann áður en hann tók við
forstjórastarfinu hjá félaginu, lék
að sjálfsögðu nokkur forvitni á
því, hvern mann þessi nýskipaði
forstjóri okkar hefði að geyma.
Það hafði ekki farið fram hjá
neinum, sem fylgdist með blaða-
skrifum þessara ára, að ekki var
örgrannt um, að á hann væri
allhart deilt á stundum. Það þarf
ekki að orðlengja hér, að maður-
inn Stefán Jóhann féll okkur vel í
geð og því betur, sem kynnin urðu
lengri og nánari. Hann bar hag
Brunabótafélagsins mjög fyrir
brjósti alla tíð og vildi veg þess
sem mestan.
í formálsorðum, sem hann rit-
aði í 40 ára afmælisrit félagsins,
kemst hann m.a. svo að orði: „Eins
og að líkindum lætur, var þekking
mín á starfsemi Brunabótafélags-
ins þó ekki ýkja mikil, er ég gekk í
þjónustu þess. En þegar ég fór að
kynnast sögu þess og starfshátt-
um nánar, varð mér ljóst, hve
merkilegt og farsælt brautryðj-
andastarf félagið hefði unnið í
íslenzkum tryggingamálum og hve
margir góðir og gegnir menn
hefðu lagt þar hönd að verki, með
fyrirhyggju, þrautseigju og dugn-
aði. Eg varð þess brátt var, að ekki
bæri aðeins brýna nauðsyn til þess
að halda vel í horfinu, heldur
sækja fram, eftir því sem ástæður
frekast leyfðu.“
Þrátt fyrir það, að Stefán Jó-
hann ætti ekki langa viðstöðu hjá
félaginu og þyrfti jafnframt að
sinna margvíslegum störfum á
opinberum vettvangi, markaði
hann djúp og heilladrjúg spor í
sögu félagsins, ekki síst í sam-
bandi við undirhúning að breyt-
ingu þeirri, sem gerð var á lögum
félagsins 1955. Stefán Jóhann lét
af forstjórastörfum 1. september
1957, er hann var skipaður sendi-
herra íslands í Danmörku.
Við kveðjum hinn látna með
virðingu og vottum sonum og
oðrum aðstandendum innilega
samúð.
Asgeir Ólaísson
Við andlát Stefáns Jóh. Stef-
ánssonar á ísland á bak ao sjá
mætum syni og Danmörk goðutn
vini.
Frá unga aldri lét Stefán Jó-
hann Stefánsson sér ann um
tengsl íslendinga og Dana og á
árum sínum í embætti uianr.'kis-
ráðherra og síðar forsæti-ráð-
herra var honurn kappsmal að
óhjákvæmileg framvinda stjórn-
málanna spillti ekki vináttu þjóð-
anna.
Því var það til heilla fyrir
sambúð ríkjanna er Helga og
Stefán Jóh. Stefánsson komu til
Danmerkur sem sendiherrahjón.
Sem stjórnmálamaður og leiðtogi
jafnaðarmanna um árabil var
Stefán Jóhann þá vel kunnur
dönskum stjórnmálamönnum. Al-
úð hans og hjartahlýja ruddu
honum braut þar sem máli skipti í
dönsku þjóðfélagi, en þessar per-
sónulegu vinsældir höfðu sérstaka
þýðingu þar sem handritamálið
var einmitt að komast á lokastig
um þetta leyti.
í endurminningum Stefáns Jó-
nanns og í hinni yfirgripsmiklu
Danmerkurkróníku Paul Hamme-
richs greinir frá því hvern skerf
Stefán Jóhann lagði fram til
lausnar þessu mikilvæga máli.
Hér skal einungis áréttað að með
sínu pólitíska innsæi og miklum
mannkostum lagði hann fram
stóran skerf.
Um árabil áttum viö náið sam-
starf, m.a. vegna handritamálsins.
Ávöxturinn varð náin og, hvað
mig snerti, dýrmæt vinátta rosk-
ins diplómats og ungs ritstjóra,
sem síðan hélt áfram að dafna.
Við andlát Stefáns Jóhanns
hvarflar hugurinn til þeirra ára er
þau frú Helga bjuggu í Kaup-
mannahöfn. Þau voru myndarhjón
og vnðuleg í sjón og raun, enda
áttu þau sérstókum vinsældum að
fagna. Það segir sína sögu að
þogir 'tkveðið var að gefa þeim
persómilega skilnaðargjof við
brottfórina t'rá Danmörku árið
1965 safnaðis' : vo mikið fé, að
ekki nægði einungis til kaupa á
þeim hlut, sen. upphaflega var
ætlunin, enskri gólfklukku, heldur
einnig persnesku teppi. Það segir
líka sína sögu að í nefndinni, sem
stóð að gjöfinni, áttu sæti ein-
staklingar með mjög mismunandi
stjórnmálaskoðanir, svo sem ráð-
herrafrú úr Jafnaðarflokknum og
íhaldssamur iðnrekandi.
En fyrst og fremst hvarflar
hugurinn til mannsins og vinarins
Stefáns Jóhanns. Eins og svo
margir aðrir hér í Danmörku finn
ég að heimurinn er kaldari og lífið
fátæklegra nú þegar hans stóra
hlýja hjarta er hætt að slá.
Bent A. Koch
í hugljúfum bernsku- og æsku-
minningum greinir Stefán Jóhann
Stefánsson frá fyrstu kynnum
sínum af Skandinövum.
í Dagverðareyrarvtk tóku Norð-
menn að sér að byggja litla
síldarbryggju. Þar stundaði Stef-
án Jóhann vinnu um skeið. „Æfði
mig í því að tala við Norðmennina
og þóttist vissulega vera þar
maður með mönnum" eins og hann
kemst að orði.
Alla sína ævi var Stefán Jóhann
mikill áhugamaður um norræna
samvinnu og sýndi það í verki.
Á aðalfundi Norræna félagsins í
febrúarmánuði 1935 er hann kjör-
inn í stjórn þess.
Árið eftir er Sigurður Nordal
óskar að láta af störfum sem
formaður félagsins er Stefán Jó-
hann kjörinn í hans stað. Hann
sinnir því starfi á miklu blóma-
skeiði félgsins og starfssömu
tímabili í rúman hálfan annan
áratug eða fram til ársins 1952.
Hann átti margar greinar í
tímariti félagsins Norrænum jól-
um, sem það gaf út með mynd-
arskap um árabil á stjórnarárum
hans. Hann lét ennfremur til sín
taka á oðrum vettvangi.
í norræn blöð og tímarit skrif-
aði hann töluvert um norræn
ináléfni og sótti fjölmarga fundi á
vegum Norræna félagsins. Fyrir
öll störf hans í þágu félagsins og
norrænnar samvinnu í heild þakk-
ar Norræna félagið af heilum hug.
Árið 1962 var Stefán Jóhann
kjorinn heiðursfélagi Norræna fé-
lagsins í þakklætisskyni fyrir
langa þjónustu í þágu þess.
Stefán Jóhann kom við sögu er
unnið var að stofnun Norður-
landaráðs og sótti fyrsta fund þess
í Kaupmannahöfn árið 1953.
Sem sendiherra í Kaupmanna-
höfn frá haustnóttum 1957 og
fram til vors 1965 átti hann m.a.
mikinn þátt að lausn handrita-
málsins. Var þá ekki ónýtt að vera
vinur valdamanna Dana og hand-
genginn þeim.
Stefán Jóhann lét sér annt um
málefni íslenskra stúdenta og
annarra námsmanna í Höfn og
sótti samkomur þeirra þegar því
varð við komið.
Minnist undirritaður ánægju-
legra stunda á heimili þeirra
hjóna í Danmörku á þessum árum,
rausnar þeirra og gestrisni.
I upphafi þessa greinarkorns
var vitnað í Minningar Stefáns
Jóhanns. Þær lýsa manninum. I
síðara bindi kemst hann svo að
orði: „Ég hef alla tíð haft mikinn
áhuga á norrænni samvinnu, þó
allt of litlu hafi ég áorkað þar sem
annars staðar."
Hógværð Stefáns Jóhanns og
lítillæti og ekki síður fúsleiki hans
á að viðurkenna að velja hefði
mátt aðrar leiðir og úrræði en
hann gerði, sú áhersla sem hann
leggur á að sér kynni að geta
skjátlast í ákvörðunum á langri
lífsleið, bera sannmenntuðum
manni fagurt vitni.
„Líf sérhvers einstaklins og
líðan er öllum viðkomandi. Engan
má troða niður í skarnið. Otal
hendur ættu að vera á lofti til þess
að reisa hvern fallinn félaga."
Þannig mælist Stefáni Jóhanni í
bókarlok Minninga sinna og eru
þau ummæli verðugur minnis-
varði um þá heiðríkju sem ríkti í
huga dugmikla en efnalitla
drengsins, er fæddist á Dagverð-
areyri við undurfagran Eyjafjörð
undir lok síðustu aldar.
Norræna félagið mun lengi
minnast starfa hans í þágu þess og
biður börnum Stefáns Jóhanns og
venslafólki öllu Guðs blessunar.
Hjálmar Ólafsson
Stefán Jóhann fæddist að Dag-
verðareyri við Eyjafjörð 20. júlí
1894. Faðir hans, Stefán Ágúst
Oddsson bóndi þar, dó úr lungna-
bólgu 10. júní 1894, eða rúmum
mánuði áður en sonur hans fædd-
ist, svo að hann fékk hann aldrei
augum litið. Fyrri maður Olafar,
móður Stefáns Jóhanns, hét Jó-
hann og var bróðir síra Árna
Jóhannssonar, er síðast sat
prestsetrið Glæsibæ. Þeir bræður
drukknuðu báðir saman á Eyja-
firði 3. nóv. 1880 á heimleið frá
Akureyri. Þetta er tekið hér sér-
staklega fram vegna missagnar, er
skýrt var frá láti Stefáns Jóhanns
í Álþingi, en í blöðum má lesa, að
þar hafi verið sagt, að faðir
Stefáns Jóhanns hafi drukknað.
Svo var eigi, og er líklega ruglað
saman atburði, sem varð 14 árum
fyrr, er fyrri maður Ólafar
drukknaði. Ólöf hafði átt 4 börn
með Jóhanni, en aðeins ein dóttir
lifði, Katrín, sem giftist Haraldi
Pálssyni, er um langt skeið var
organisti í Glæsibæ. Þeirra son
var m.a. Jóhann Ólafur tónskáld,
er dó árið 1966, en síðari kona
hans var María Kristjánsdóttir
frá Ytri-Skjaldarvík, nú til heim-
ilis á Akureyri. Stefán Jóhann átti
eina alsystur, er Kristín hét, og
giftist hún Jóni Jónssyni frá
Ytri-Skjaldarvík. Þau eru nú bæði
látin.
Þessi voru börn Odds Jónssonar
og Arnbjargar Sigurðardóttur, er
lengi bjuggu á Dagverðareyri: Jón,
Daníel, Stefán Ágúst, faðir Stef-
áns Jóhanns, Sigurður, síðar bóndi
á Dagverðareyri, Guðrún móðir
mín, er giftist Kristjáni Jónssyni
smið og bónda í Glæsibæ, og Rósa,
sem giftist Ole Hövring, norskum
fiskimanni, og fluttist með honum
til Noregs. Dagverðareyrarætt, af-
komendur Odds og Arnbjargar, er
nú orðinn mikill ættbálkur. Af
barnabörnum þeirra hjóna eru nú,
við lát Stefáns Jóhanns, tvö á lífi,
Ludvik í Noregi og undirritaður.
Stefán Jóhann var mjög ætt-
rækinn og dáður af skyldmennum
sínum. Einn var sá staður og sýsla
hér á landi, er hann hafði mest
dálæti á, fæðingarstaður hans,
Dagverðareyri og Eyjafjörðurinn
fagri. Til síðustu stundar mun
hann hafa hugsað heim til Dag-
verðareyrar og skyldmenna þar.
Stefán Jóhann var hjartahlýr og
gestrisinn. Voru þau samhuga í
því sem öðru, hann og hans
glæsilega kona, Helga, en hún dó
árið 1970. Meðan hún og kona mín,
Sigríður, lifðu báðar, myndaðist
með okkur öllum innileg vinátta.
Þeim hjartahlýju gleðistundum,
er við áttum saman, mun ég aldrei
gleyma. Fari frændi minn heill á
þeirra fund.
Stefán Ágúst
Einstöku menn, sem við kynn-
umst á lífsleiðinni, verða okkur
sérstaklega minnisstæðir. Oft hef
ég hugleitt hvað því valdi. Ég held
það séu þeir, sem ósjálfrátt vekja
traust, velvilja og hlýjar tilfinn-
ingar.
Ég var svo heppinn að kynnast
Stefáni Jóhanni Stefánssyni, ekki
þó fyrst og fremst sem stjórn-
mála- eða embættismanni, heldur
sem heimilisföður og manni. En á
námsárum var ég tíður gestur á
heimili hans og hinnar ágætu
konu hans, Helgu Björnsdóttur,
sem Iátin er fyrir nokkru.
Ekki skal ég rekja æfisögu
Stefáns né störf, en langar til að
minnast hans og votta virðingu
mína og þökk.
Það sem einkenndi Stefán var
sérstök ljúfmennska, róleg yfir-
vegun og hjálpsemi. Það var ávallt
þægilegt að vera í návist hans og
oft gaf hann sér tíma til að ræða
við námsmann, sem kom óvænt til
að hitta systur sína, en hún
starfaði hjá þeim hjónum. Af
samtali við Stefán varð maður
alltaf andlega auðugri, hvort sem
umræðuefni var þjóðmál, bók-
menntir, liðin atvik og lífsreynsla
eða annað. Athugasemdir hans
voru skarplegar, hann sá vel
aðalatriði og sagði þau í stuttu
máli. Hann var því gott að spyrja
ráða. Sem námsmaður bjó Stefán
sjálfur við erfið kjör og náði
marki með ósérhlífni og dugnaði,
hann skildi því vel vanda þeirra
alþýðumanna, sem erfiðar aðstæð-
ur höfðu, en höfðu áhuga á að afla
sé menntunar.
Stefán Jóhann var jafnaðar-
maður, ekki bara í flokksstarfi,
heldur var lífsviðhorf hans hin
sanna jafnaðarmennska. Hann
vildi bæta aðstöðu þeirra sem
minna máttu sín og helgaði þeirri
hugsjón æfistarf sitt.
í einkalífi og samskiptum við
aðra var hann líka hinn sanni
jafnaðarmaður. Slíkum monnum
er gott að kynnast.
Ég votta aðstandendum hans
samúð mína.
Kristinn Björnsson.
Espigerði 4.
Dagur Leifs
Eiríkssonar
FORSETI Bandaríkjanna gefur
út tilkynningu um það árlega
hvenær dagur Leifs Eiríksson-
ar skuli haldinn hátíðlegur.
Var ákveðið að það yrði 9.
októher að þessu sinni.
í Philadelfiu fór athöfn fram
við styttu Þorfinns karlsefnis.
Hans G. Andersen, sendiherra,
flutti þar ræðu og ennfremur í
kvöldverðarboði læif Ericson
Society. Hátíðarmessa var hald-
in 11. október. Þar predikaði
Bragi Friðriksson, [trestur í
Garðabæ, og Ingveldur Hjalte-
sted söng við messuna.
íslandskvöld var nýlega haldið
í University Club í Washington.
Ingveldur Hjaltested söng þar
við frábærar undirtektir áheyr-
enda.
(Fréttatilkynninu).